صفه

علمی - پژوهشی معماری

از تجسدیافتگی و بدنمندی تا تن یافتگی بازاندیشی نقش بدن در تاریخ تحول نظریۀ معماری غرب

سیده سعیده حسینی زاده مهرجردی؛ حمید میرجانی؛ حمید ندیمی

دوره 33، شماره 3 ، مهر 1402، صفحه 5-23

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.219885.0

چکیده

در رویکردهای علوم شناختی نوین در سه دهة اخیر به نقش اثرگذار بدن در فرایندهای شناختی اشاره شده است؛ نقشی که قرن‌ها با سیطرة دوئالیسم ذهن ـ بدن در حوزه‌های شناختی و فکری مانند اندیشة معماری مغفول مانده است؛ درحالی‌که در این رویکردها بدن نقطة کانونی کشف و شناخت جهان است. این شناخت از مسیر تعامل بین خرده‌جهان محسوس و قابل‌درکی ... بیشتر در رویکردهای علوم شناختی نوین در سه دهة اخیر به نقش اثرگذار بدن در فرایندهای شناختی اشاره شده است؛ نقشی که قرن‌ها با سیطرة دوئالیسم ذهن ـ بدن در حوزه‌های شناختی و فکری مانند اندیشة معماری مغفول مانده است؛ درحالی‌که در این رویکردها بدن نقطة کانونی کشف و شناخت جهان است. این شناخت از مسیر تعامل بین خرده‌جهان محسوس و قابل‌درکی مثل معماری با این بدن که در آنِ واحد هم تجربه می‌شود (بدن اول‌شخص) و هم تجربه می‌کند (بدن زیسته) انجام می‌شود. اما آیا این بدن و نقش شناختیِ آن که در رویکردهای فوق ذیل مقولة تن‌یافتگی اهمیت یافته، در تاریخ اندیشه‌ورزی معماری همواره مغفول بوده یا از دوره‌ای فراموش شده است؟! به‌منظور فهم اینکه بدن واجد چه پیشینه‌ای در این تاریخ بوده، چه ماهیتی در اندیشه‌های معماری هر دوره‌ای داشته، و نقش آن در شکل‌گیری و تکامل نظریات معماری چه بوده، پژوهش حاضر انجام شده است. همچنین سعی شده با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و به روش استدلال منطقی بخشی از تاریخ‌‌نگاشت دوهزارسالة نظریات معماری غرب بازاندیشی شود. به‌دلیل تأثیر غالب فلسفة غرب بر نظریات معماری، این تاریخ‌نگاشت مبنای پژوهش قرار گرفته است. طبق یافته‌های پژوهش، ایده‌های متفاوت از بدن در این تاریخ نظریه‌پردازی قابل‌شناسایی است که در طیفی از تجسدیافتگی تا تن‌یافتگی دسته‌بندی شده است. پیش‌بینی می‌شود کم‌کم تن‌یافتگی و نقش شناختی بدن و رویکردهای نامبرده بر نظریات معماری تأثیر بگذارد و جذبه‌ای در این نظریه‌پردازی به سمت «نسبت نزدیک بدن اول‌شخص و معماری» شکل ‌گیرد.

علمی - پژوهشی معماری

تقابل نحوۀ تأثیرگذاری فرهنگ و اقلیم بر کالبد معماری خانه های تاریخی دوران قاجار در اقلیم های «سرد و کوهستانی» و «گرم و خشک»

محمدرضا نامداری؛ علی مشهدی؛ آیلا سینایی

دوره 33، شماره 3 ، مهر 1402، صفحه 25-42

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.229641.1214

چکیده

کالبد خانه‌‌های تاریخی در ایران، بسته به مکان قرارگیری و بافت زمینه‌ای، همواره متأثر از عوامل مختلف بوده‌اند. عوامل فرهنگی، باورهای دینی، آیین‌‌ها، رویکردهای مذهبی، امنیت اجتماعی، و آسایش اقلیمی بخشی از این عوامل هستند که به‌صورت‌های مختلف بر کیفیت فضاهای داخل خانه و شاخص‌های فرم کالبدی آن اثر گذاشته‌اند. جهت‌‌گیری خانه، ... بیشتر کالبد خانه‌‌های تاریخی در ایران، بسته به مکان قرارگیری و بافت زمینه‌ای، همواره متأثر از عوامل مختلف بوده‌اند. عوامل فرهنگی، باورهای دینی، آیین‌‌ها، رویکردهای مذهبی، امنیت اجتماعی، و آسایش اقلیمی بخشی از این عوامل هستند که به‌صورت‌های مختلف بر کیفیت فضاهای داخل خانه و شاخص‌های فرم کالبدی آن اثر گذاشته‌اند. جهت‌‌گیری خانه، مواد و مصالح مصرفی، تزیینات، سلسله‌مراتب، هندسه، مقیاس، و نور و روشنایی ازجملة این شاخص‌ها هستند. در این مقاله به تقابل و سنجش چگونگی تأثیر عوامل فرهنگی و اقلیمی بر کالبد معماری خانه‌‌های تاریخی دوران قاجار در اقلیم‌‌‌‌های «سرد و کوهستانی» و «گرم ‌‌و خشک» ایران پرداخته شده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و قیاسی و جمع‌آوری مطالب به روش کتابخانه‌‌ای و بازدید میدانی است. در فرایند تحلیل موضوع پژوهش و به‌منظور شاخص‌سازی عوامل مؤثر بر مؤلفه‌‌های کالبدی و فضایی، تعداد چهار خانة قاجاری با دو فرم متفاوت مشتمل بر فرم‌های حیاط مرکزی و بلوکی در شهرهای شاخص اقلیم‌های مذکور انتخاب شدند تا، از طریق تحلیل قیاسی بین فرم‌های متضاد در یک اقلیم و فرم‌های مشابه در اقلیم‌های متفاوت، نحوة اثرپذیری مؤلفه‌‌های کالبدی و فضایی از عوامل مختلف نمایان شود. با توصیف مدارک معماری هر خانه‌‌ و تحلیل میزان تأثیر مؤلفه‌های اقلیم و فرهنگ، نتایج پژوهش نشان می‌دهدکه فرم خانه، سلسله‌مراتب، جهت‌گیری، و استفاده از مصالح بوم‌آورد از شاخصه‌‌هایی هستند که در هردو اقلیم به‌صورت توأم تحت تأثیر عوامل فرهنگی و اقلیمی بوده‌اند. در اقلیم گرم و خشک، عامل فرهنگ کارآمدترین تأثیر را بر روی مقیاس خانه و عملکرد فضاها گذاشته و موادومصالح، ترکیب‌بندی، نما و تزیینات اثر مفیدی را از اقلیم پذیرفته‌‌اند؛ درحالی‌که در اقلیم‌های سرد و کوهستانی شاخص‌های مقیاس و عملکرد اثرپذیری ثمربخشی از مؤلفة اقلیم داشته‌اند.

علمی - پژوهشی معماری

ارزیابی تأثیر سایه بر آسایش حرارتی فضای باز و تعیین محدودۀ آسایش حرارتی

شهرزاد طالب صفا؛ مسعود طاهری شهرآئینی؛ یانگ شیائوشان؛ محمدرضا ربیعی

دوره 33، شماره 3 ، مهر 1402، صفحه 43-59

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.228327.1190

چکیده

رشد سریع شهرنشینی در دوران معاصر ضرورت و نیاز روانی انسان را به حضور در فضاهای باز افزایش داده است. یکی از مهم‌ترین اصول طراحی فضاهای باز توجه به آسایش حرارتی در جهت ارتقای کیفیت فضا و جلب رضایت بیشتر کاربران است. عوامل متعددی بر کیفیت آسایش حرارتی فضاهای باز اثر می‌گذارند که، در این میان، سایه‌اندازی یکی از مهم‌ترین آنهاست. این ... بیشتر رشد سریع شهرنشینی در دوران معاصر ضرورت و نیاز روانی انسان را به حضور در فضاهای باز افزایش داده است. یکی از مهم‌ترین اصول طراحی فضاهای باز توجه به آسایش حرارتی در جهت ارتقای کیفیت فضا و جلب رضایت بیشتر کاربران است. عوامل متعددی بر کیفیت آسایش حرارتی فضاهای باز اثر می‌گذارند که، در این میان، سایه‌اندازی یکی از مهم‌ترین آنهاست. این پژوهش به بررسی تأثیر سایه بر آسایش حرارتی دانشجویان دانشگاه صنعتی شاهرود در فصل گرم سال اختصاص دارد. بدین منظور، مطالعات میدانی شامل اندازه‌گیری پارامترهای اصلی اقلیمی و همچنین ارزیابی احساس حرارتی دانشجویان با استفاده از پرسش‌نامه‌های آسایش حرارتی به‌صورت هم‌زمان در چهار نقطه از محیط دانشگاه شامل سایة پوشش گیاهی، سایة ساختمان، سایة سایه‌بان افقی (پارکینگ)، و آفتاب صورت گرفته است. در این پژوهش از دمای معادل فیزیولوژیکی (PET) شاخص آسایش حرارتی دانسته شده است. مقدار PET خنثی °C‌9/21 و بیشترین مقدار در محدودة آسایش 9°C ،PET/26 برای این مطالعه به‌دست آمده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد ارتباط معناداری میان موقعیت و آسایش حرارتی وجود دارد. سایة پوشش گیاهی با رضایت بیش از 80٪ کاربران، محیط حرارتی قابل‌قبولی را ایجاد کرده و پس از آن، سایة پارکینگ و سایة ساختمان نیز برای اکثر افراد حاضر در این محیط‌ها رضایت از محیط را فراهم کرده است؛ درحالی‌که نامطلوب‌ترین شرایط حرارتی در موقعیت آفتاب رخ می‌دهد. در موقعیت‌های دارای سایه مقدار PET و همچنین تنش‌های حرارتی در فصل گرم و روزهای آفتابی کاهش می‌یابند و این موجب افزایش سطح و ساعات آسایش در طی روز می‌شود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ایجاد سایه و مسدود کردن تابش مستقیم خورشید با استفاده از پوشش گیاهی یا عناصر مصنوع تا حد زیادی می‌تواند شرایط آسایش حرارتی فضای باز را در فصل گرم بهبود بخشد.

علمی - پژوهشی معماری

بررسی سیستماتیک پژوهش‏ های حوزۀ مدل سازی تخلیه از ساختمان در هنگام حریق و تبیین چارچوب معماری ایمن از منظر تخلیه

عاطفه امیدخواه؛ محمدرضا بمانیان؛ محمدرضا حافظی

دوره 33، شماره 3 ، مهر 1402، صفحه 61-78

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.232080.1266

چکیده

طراحی مسیرهای خروج برای تخلیة اضطراری به‌هنگام رخداد حریق یکی از موضوع‌های عملکردی طراحی معماری است. امروزه می‌توان عملکرد ساختمان در خروج ایمن افراد به‌هنگام شرایط اضطراری حریق را با ابزار «مدل‌سازی تخلیه» سنجید. پژوهش حاضر با هدف بررسی سیستماتیک پژوهش ‏های انجام‌شده در حوزة مدل‌سازی تخلیه از ساختمان در هنگام حریق انجام ... بیشتر طراحی مسیرهای خروج برای تخلیة اضطراری به‌هنگام رخداد حریق یکی از موضوع‌های عملکردی طراحی معماری است. امروزه می‌توان عملکرد ساختمان در خروج ایمن افراد به‌هنگام شرایط اضطراری حریق را با ابزار «مدل‌سازی تخلیه» سنجید. پژوهش حاضر با هدف بررسی سیستماتیک پژوهش ‏های انجام‌شده در حوزة مدل‌سازی تخلیه از ساختمان در هنگام حریق انجام گرفته است. با جستجوی ادبیات تخصصی، پایگاه داده‏ ای متشکل از 152 مقاله ساخته شدند و داده ‏های حاصل از آن برای پاسخ به سه پرسش اصلی بررسی گردیدند. در پرسش اول «جایگاه طراحی معماری در کل پژوهش‏ های حوزة مدل‌سازی تخلیة حریق» مورد سؤال قرار گرفت. مسائل طراحی معماری یک دسته در انواع پنج‏گانه پژوهش‏ های مدل‌سازی تخلیه هستند و در نمونه ‏های مدل‌سازی‌شده نیز تنوعی از مقیاس‏های مختلف در فرایند طراحی ملاحظه می‌شود. همچنین کیفیتی تحت عنوان «معماری ایمن» تعریف شد و شاخص‏ های مربوطه پنج رویکرد زمان‌محور، پیکره ‏بندی‌محور، ظرفیت‌محور، ازدحام‌محور و ریسک‌محور طبقه‏ بندی شدند. پرسش دوم در مورد «عناصر معماری واجد اهمیت در مسائل مدل‌سازی تخلیه» بود. با بررسی متغیرها در پژوهش ‏های مختلف و رابطة میان آنها دریافت شد که عناصر متعددی از معماری متغیر مستقل در مسائل مدل‌سازی تخلیه قلمداد می‌شوند و ویژگی‏ های طراحی آنها با ‏عنوان سنجه‏ هایی برای تبیین متغیرهای وابستة‏ دیگر لحاظ شده‏اند. در پرسش سوم در خصوص «رابطة عناصر معماری با دیگر پارامترهای مدل‌سازی تخلیه» بود. در مواردی که هدف از مدل‌سازی ارزیابی یک طرح است؛ نتایج می‌تواند منجر به اعمال تغییرات زیادی در طرح شود. مدل‌های تخلیه می‌توانند از حیث ویژگی‏ های متعددی همچون مقیاس، رویکرد مدل برای نمایش انسان و فضا، و الگوریتم‏ های مسیریابی متنوع و متفاوت باشند. روش‏ های مدل‌سازی با پیشرفت طراحی رابطه‏ ای متناظر دارند. در مراحل اولیه، فرایند معماری مدل‌سازی در مقیاس کلان‏ می‌تواند منجر به رد یا پذیرش یک گزینة طراحی شود، یا همخوانی یا ناهمخوانی طرح را با حدود عملکردی الزامی نشان دهد. در طرح‏ های توسعه‌یافته‏ تر، مدل‌سازی در مقیاس خرد به‏ مثابة ابزاری برای تصمیم ‏گیری نهایی در مورد ابعاد، جزئیات پیکره‏ بندی‏ ها، و جانمایی ستون‏ها و مبلمان فضا کارکرد دارد. همچنین تلفیق رویکردهای پنج‏ گانة معماری ایمن امکان تدوین چارچوب‏ های عملیاتی برای ارزیابی عملکرد ایمنی تخلیة طرح معماری را فراهم می ‏آورد.

علمی - پژوهشی برنامه ریزی شهری

نقش فضاهای عمومی درون محله ای در ارتقای مشارکت اجتماعی مطالعۀ موردی: محلۀ کوی نصر تهران

محمد مهدی عزیزی؛ رضا پیرکار

دوره 33، شماره 3 ، مهر 1402، صفحه 79-98

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.229956.1222

چکیده

فضاهای عمومی در ارتقای مشارکت اجتماعی شهروندان در توسعة محله‌ای شهرها می‌توانند نقش تعیین‌کننده داشته باشند. در این زمینه عوامل و معیارهای مختلفی، نظیر تعاملات اجتماعی، سلامت محیط، هویت و حس تعلق، امنیت و ایمنی، اعتماد عمومی، رفاه و توسعة اقتصاد محلی، دسترسی مناسب، تنوع خدمات شهری، و کیفیت زندگی، هریک در جای خود مؤثر هستند. در ... بیشتر فضاهای عمومی در ارتقای مشارکت اجتماعی شهروندان در توسعة محله‌ای شهرها می‌توانند نقش تعیین‌کننده داشته باشند. در این زمینه عوامل و معیارهای مختلفی، نظیر تعاملات اجتماعی، سلامت محیط، هویت و حس تعلق، امنیت و ایمنی، اعتماد عمومی، رفاه و توسعة اقتصاد محلی، دسترسی مناسب، تنوع خدمات شهری، و کیفیت زندگی، هریک در جای خود مؤثر هستند. در این فرایند، شناخت و سنجش میزان ظرفیت، منابع، پیش‌ران‌ها، و محدودیت‌ها در محله‌ها با سؤال اصلی پژوهش‌های مرتبط می‌شوند و ضروری است تحلیل و ارزیابی شوند. با تحلیل معیارها و شاخص‌های کمی و کیفی مرتبط، می‌توان به مهم‌ترین عوامل کنش‌های اجتماعی در محله دست یافت. سؤال اصلی پژوهش و هدف این تحقیق تبیین نقش فضاهای عمومی درون‌محله‌ای در ارتقای مشارکت اجتماعی است. در این پژوهش، محلة کوی نصر تهران (گیشا) مطالعة موردی انتخاب گردیده که، همانند بسیاری از محله‌های مشابه، با چالش‌هایی در خصوص سؤال اصلی و اول این پژوهش روبه‌روست. در قالب زمینه‌های مطرح در بستر فضاهای عمومی محله، مبتنی بر مشارکت اجتماعی، نقش معیارها و شاخص‌های منتخب که برگرفته از مبانی نظری تحقیق هستند، تحلیل شده‌اند. این تحلیل، با استفاده از ابزار پرسش‌نامه و مصاحبة نیمه‌ساختاریافته، ذیل مدل تحلیل محتوای آرونسون و روش SWOT صورت گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مشارکت اجتماعی بیشترین همبستگی را با متغیر تنوع در خدمات موجود در فضاهای عمومی دارد. بین متغیر حس تعلق و متغیر حضور فعال در فضاهای عمومی و تعاملات اجتماعی نیز همبستگی زیادی وجود دارد. نتایج این پژوهش می‌تواند سهم علمی قابل‌توجهی در فرایند برنامه‌ریزی توسعة محله‌ای با هدف ایجاد بستر مناسب برای تأمین خواسته‌های عمومی ساکنان به‌منظور ارتقای مشارکت اجتماعی داشته باشد.

علمی - پژوهشی مطالعات معماری

خیابان ناصریه؛ عرصه گاه جدید ارتباط شاه و مردم در دورۀ ناصری

محمد حسن خادم زاده؛ یاسمن غلامی

دوره 33، شماره 3 ، مهر 1402، صفحه 99-110

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.229191.1208

چکیده

تهرانِ قاجاری پایتخت و مرکز برگزاری مهم‌ترین مراسم حکومتی و فرصتی بود برای حضور عامة مردم در محضر شاه به مناسبت‌های مختلف ملی، مذهبی و غیر آن، که شامل جشن‌ها، عزاداری‌ها، آیین‌‌های نوروزی، مراسم بدرقه یا استقبالِ از شاه، و ... می‌‌شد. اما ساختار این شهر از ابتدا تا انتهای آن دوره یکسان نبود و در دورة ناصری عناصر و فضاهای شهری مانند ... بیشتر تهرانِ قاجاری پایتخت و مرکز برگزاری مهم‌ترین مراسم حکومتی و فرصتی بود برای حضور عامة مردم در محضر شاه به مناسبت‌های مختلف ملی، مذهبی و غیر آن، که شامل جشن‌ها، عزاداری‌ها، آیین‌‌های نوروزی، مراسم بدرقه یا استقبالِ از شاه، و ... می‌‌شد. اما ساختار این شهر از ابتدا تا انتهای آن دوره یکسان نبود و در دورة ناصری عناصر و فضاهای شهری مانند خیابان و میدان به شکل جدید به شهر عرضه شدند. خیابان ناصریه از فضاهای شهری جدیدی بود که در جانب شرقی ارگ سلطنتی ایجاد شد و به بستری نو برای مراسم حکومتی و یا بعضاً غیردولتی به‌منظور ارتباط بیشتر میان شاه و مردم تبدیل گردید. در این مقاله، با تمرکز بر آیین‌‌های شهری، جایگاه خیابان ناصریه در برنامه‌‌های عمومیِ مردمی و بیشتر حکومتیِ دورة ناصری و مقایسة آن با دوره‌های قبل بررسی شده است. به این منظور با رویکرد کیفی و روش تفسیری ـ تاریخی، منابع مکتوب دست اول و دوم مطالعه و اسناد تصویری موجود بررسی و به کمک استدلال منطقی، یافته‌های مقاله استخراج گردیده است. نتایج نشان می‌دهند که دورة ناصری آغاز فصلی جدید در ارتباط میان حکومت و مردم بود؛ با تمرکز بر مراسمی، که در اینجا برگزار می‌شد، اعم از مردمی و البته بیشتر حکومتی، و افزایش حضور شاه در جریان زندگی روزمرة شهری مردم، که تا حد زیادی نشئت‌گرفته از تغییر روابط دولت و ملت و رویکردهای جدید حکومت در زمینة مشروعیت‌یابی بود.

دوقلوی دیجیتال؛ گامی نوین به سمت هوشمندسازی شهر در زمینۀ برنامه‌ریزی، طراحی، و مدیریت شهری نمونۀ موردی: محلۀ نارمک شهر تهران

فرشاد شریعت پور؛ مصطفی بهزادفر

دوره 32، شماره 4 ، دی 1401، ، صفحه 93-106

https://doi.org/10.52547/sofeh.32.4.93

چکیده

شهر تهران در سال‌های آینده، با توجه به رشد جمعیت و پیچیدگی‌های روزافزون، با چالش‌های گوناگون روبه‌رو خواهد شد، بنابراین وظایف مدیریت شهری پیچیده‌تر می‌شود. اغلب ابزارها و روش‌های موجود در زمینۀ شهرسازی مبتنی بر رویکردهای ایستا هستند و تعداد محدودی از ذی‌نفعان را در تصمیم‌گیری‌های مربوطه درگیر می‌کنند. در همین خصوص یکی از ... بیشتر شهر تهران در سال‌های آینده، با توجه به رشد جمعیت و پیچیدگی‌های روزافزون، با چالش‌های گوناگون روبه‌رو خواهد شد، بنابراین وظایف مدیریت شهری پیچیده‌تر می‌شود. اغلب ابزارها و روش‌های موجود در زمینۀ شهرسازی مبتنی بر رویکردهای ایستا هستند و تعداد محدودی از ذی‌نفعان را در تصمیم‌گیری‌های مربوطه درگیر می‌کنند. در همین خصوص یکی از اصلی‌ترین ملزومات رسیدن به شهر هوشمند در اختیار داشتن یک مدل دیجیتالی از شهر است که در دنیا تحت عنوان «دوقلوی دیجیتال» تعریف شده است. تغییروتحول دیجیتال باعث روشن‌تر و قابل‌فهم‌تر شدن بخش‌های بیشتری از روند برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، و طراحی برای عموم مردم می‌شود. یک رویکرد مهم برای این تغییروتحولاتْ دوقلوی دیجیتال شهر تهران است. در همین راستا، هدف اصلی این مقاله معرفی و طـرح کردن مفهوم دوقلوی دیجیتال به‌مثابۀ یک ضرورت در عصر شهرهای هوشمند و همچنین دستیابی به نحوۀ پیاده‌سازی این مفهوم در شهر تهران است.ابزار اصلی روش تحقیق این مقاله نرم‌افزار سیتی‌انجین است. در این پژوهش بخشی از شهر تهران به یک مدل دیجیتالی تبدیل شده که با مفهوم دوقلوی دیجیتال همسوست. برای رسیدن به این مهم، از الگوریتم‌های مدل‌سازی رویه‌ای در محیط نرم‌افزار سیتی‌انجین استفاده شده است. در ابتدا، برای تولید دوقلوی دیجیتال تهران یک دیتابیس از داده‌های توصیفی جمع‌آوری شده است. سپس این داده‌های توصیفی با برنامه‌نویسی در محیط نرم‌افزار سیتی‌انجین مدل‌سازی شده‌اند. این دوقلوی دیجیتال تهران با سطح جزئیات مختلف، در سطح برنامه‌ریزی شهری، طراحی شهری و مدیریت شهری به‌صورت کٌد هوشمند برنامه‌نویسی شده است که، با اعمال هر تغییری در داده‌های وضع موجود، مدل‌ها و گزارش‌های موجود از سطح شهر به‌صورت بلادرنگ تغییر خواهد کرد و با داده‌های جدید به‌روز خواهد شد.

تبیین مفهوم شهری شدن مبتنی بر تمایز سیتی و اوربان

امیر فتحی فرزانه؛ محمدحسین شریف زادگان

دوره 31، شماره 4 ، دی 1400، ، صفحه 49-62

https://doi.org/10.52547/sofeh.31.4.49

چکیده

وضعیت شهری در جهان امروز به‌طور بنیادین دگرگون شده و در پسِ آن، فضاهای نوین شهری متأثر از شیوه‌های جدید شهری شدن (اوربانیزاسیون) تبلور یافته‌اند. وقتی سخنی از شهری شدن یا شهرها به میان آید، بر پیش‌فرض‌هایی از چیستی شهرها و ماهیت شهری شدن تأکید می‌شود. بخش عمده‌ای از گفتمان‌های مربوط به شهری شدن با محوریت سیتی بوده‌اند؛ زیرا سیتی ... بیشتر وضعیت شهری در جهان امروز به‌طور بنیادین دگرگون شده و در پسِ آن، فضاهای نوین شهری متأثر از شیوه‌های جدید شهری شدن (اوربانیزاسیون) تبلور یافته‌اند. وقتی سخنی از شهری شدن یا شهرها به میان آید، بر پیش‌فرض‌هایی از چیستی شهرها و ماهیت شهری شدن تأکید می‌شود. بخش عمده‌ای از گفتمان‌های مربوط به شهری شدن با محوریت سیتی بوده‌اند؛ زیرا سیتی را محرک و علیت شهری شدن دانسته‌اند. سخن گفتن در مورد گستره‌هایی با عنوان سیتی بدون فهم اوربان غالباً گمراه‌کننده است؛ زیرا ارتباط و تمایز عمیقی بین این دو مفهوم وجود دارد. اغلب سیتی و اوربان طوری به کار گرفته می‌شوند که گویا در هر دو واژه دقیقاً بر یک مفهوم مشابه بدون تفاوت‌های فضایی‌ـ زمانی تأکید می‌شود. درحالی‌که این دو مفهوم متفاوت از هم هستند؛ زیرا هرکدام با فرایندهای متفاوتی از دگرگونی و بازتولید مقیاس‌های فضایی همخوانی دارد. هدف از این پژوهش،ْ قیاس دو مفهوم سیتی و اوربان مبتنی بر جایگاه هر کدام در شهری شدن است. بر این اساس، سعی شده تا خوانشی متناسب برای فهم این دو پدیده عرضه گردد. در این پژوهش مبتنی بر اصول فکری تحلیل محتوای کیفی، به تبیین چارچوب مفهومی مؤلفه‌های متمایز بین سیتی و اوربان پرداخته شده است. نتیجة پژوهش گویای آن است که شهری شدن در چهار سطح مفهومی تبیین گردیده، به‌طوری‌که در سطح نخست شهرنشینی با محوریت سیتی و اوربان به‌مثابة صفت آن، در سطح دوم با مفهوم شهری شدن و تحول اوربان به اسم، سطح سوم با مفهوم اوربانیزاسیون با محوریت اوربان و تضعیف سیتی، سطح چهارم با مفهوم اوربانیزاسیون و اوربان به‌مثابة اتوپیا یا آرمان بوده است.

فرمالیسم در معماری و نسبت آن با مفهوم فرم

مونا بلوری بزاز؛ علیرضا مستغنی

دوره 29، شماره 4 ، دی 1398، ، صفحه 5-18

https://doi.org/10.29252/soffeh.29.4.5

چکیده

فرم از مهم‌ترین مفاهیم گفتمان امروزۀ معماری است. به‌علاوه، اندیشه و رویکردی با عنوان فرمالیسم هم در معماری هست که اساساً بر فرم اثر متمرکز است و به دیگر جنبه‌های معماری، مانند جنبه‌های عملکردی و سازه‌ای و اجتماعی، کم‌اعتناست. فرم مفهوم اصلی در تفکر فرمالیستی است، بااینحال مدلول‌های بی‌شمار واژۀ فرم از یک سو، و فقدان تحقیقات ... بیشتر فرم از مهم‌ترین مفاهیم گفتمان امروزۀ معماری است. به‌علاوه، اندیشه و رویکردی با عنوان فرمالیسم هم در معماری هست که اساساً بر فرم اثر متمرکز است و به دیگر جنبه‌های معماری، مانند جنبه‌های عملکردی و سازه‌ای و اجتماعی، کم‌اعتناست. فرم مفهوم اصلی در تفکر فرمالیستی است، بااینحال مدلول‌های بی‌شمار واژۀ فرم از یک سو، و فقدان تحقیقات منسجم دربارۀ خاستگاه و ریشه‌های فلسفی و اندیشۀ فرمالیسم از سوی دیگر، مانع از فهم چیستی تفکر فرمالیسم در معماری و بخصوص نسبت آن با مفهوم فرم در معماری است. در این مقاله بعد از بررسی تفکر فرمالیسم در معماری، می‌کوشیم دریابیم که این تفکر با چه فهمی از فرم سروکار دارد، فرمالیسم را نه به مثابۀ رویکردی نزد معماران برای تصرف در جهان، بلکه به مثابۀ اندیشه‌ای نزد دانشوران و منتقدان و نظریه‌پردازان که در کار شناخت و نقد معماری بوده‌اند، بررسی می‌کنیم و با این قصد به منابع تاریخی و نظری و نقد معماری‌ای رجوع می‌کنیم، که در آن‌ها به موضوع فرمالیسم و فرم در معماری پرداخته‌اند.تفکر مبتنی بر فرمالیسم در معماری ریشه در جریان فرمالیسم هنری دارد و از نظریه‌ها و آموزه‌های آن غنی و آکنده شده و تأثیر بسزایی در اندیشۀ نظریه‌پردازان و منتقدان و اهل حرفۀ معماری داشته است. در این مقاله بین سه نوع فرمالیسم تمایز قائل می‌شویم: اول، فرمالیسم به مثابۀ اندیشه‌ای نزد دانشورانی که با رویکرد و نگاهی فرمالیستی به سخن گفتن در باب معماری و شناخت معماری پرداخته‌اند؛ دوم، فرمالیسم به مثابۀ شیوه‌ای در تحلیل آثار معماری؛ و سوم، فرمالیسم به مثابۀ شیوه‌ای در طراحی آثار معماری. تحقیق حاضر دربارۀ فرمالیسم در حوزۀ معرفتی معماری است.

فرم به مثابۀ قابلیت؛ زیربنای نظری و چارچوب مفهومی معنای معماری

سمیرا عادلی؛ هادی ندیمی

دوره 32، شماره 1 ، فروردین 1401، ، صفحه 21-40

https://doi.org/10.52547/sofeh.32.1.21

چکیده

بناهایفرم مفهومی پویا و لغزان است که از هریک از گفتمان‌های مختلف معماری تلقی متفاوتی از آن به‌دست آمده است. در این مقاله با هدف بازاندیشی مفهومِ فرم در گفتمان معاصر، به تبیین زیربنای نظری و اقتضائات مفهومی تلقی فرم به قابلیت پرداخته شده است. بدین منظور نخست برخی نیروهای بنیادین مؤثر بر تحول مفهوم فرم در دوران معاصر شناسایی شده‌اند؛ ... بیشتر بناهایفرم مفهومی پویا و لغزان است که از هریک از گفتمان‌های مختلف معماری تلقی متفاوتی از آن به‌دست آمده است. در این مقاله با هدف بازاندیشی مفهومِ فرم در گفتمان معاصر، به تبیین زیربنای نظری و اقتضائات مفهومی تلقی فرم به قابلیت پرداخته شده است. بدین منظور نخست برخی نیروهای بنیادین مؤثر بر تحول مفهوم فرم در دوران معاصر شناسایی شده‌اند؛ سپس مفهوم قابلیت به‌مثابة تلقی‌ای از فرم که پاسخ‌گویی به نیروهای ذکرشده را ممکن می‌کند، معرفی گردیده است؛ در ادامه برخی اقتضائات مفهومی حضور قابلیت در گفتمان معماری از طریق بسط این مفهوم تبیین شده است. در این نوشتار در مسیر بازاندیشی فرم به مفهوم معنا تکیه و ادعا می‌شود که ورود قابلیت به نظام مفاهیم معماری ماهیت معنای اثر معماری را آشکار می‌کند و با تحقق تعامل‌گرایی سوژه و آبژه و جامع‌نگری، به دو مسئلة بنیادین معنا در معماری پاسخ داده می‌شود. این روند به فهم جدیدی از دو مفهوم کالبد و عملکرد معماری می‌انجامد و فرارفتن از دوگانه‌انگاری آن‌ها را ممکن می‌کند. ظهور این تحولات مدیون ترسیم ساختار مفهومی جدید برای قابلیت و برانگیخته شدن دغدغه‌ها و ملاحظاتی نو در فضای اندیشة معماری است. به همین منظور تلاش شده از طریق طرح و تبیین مفاهیم میدان کنش، عمق و دامنة قابلیت، و همچنین توجه به کیفیت تحقق و قطبیت آن چارچوبی مفهومی ترسیم گردد، به‌طوری‌که بیانگر تحولات اندیشة معماری در مواجهه با مفهوم قابلیت باشد.

فتوت نامه بنایان

علی اکبر خانمحمدی

دوره 2، شماره 1 ، شهریور 1371، ، صفحه 10-15

چکیده

رساله جوانمردان یا چنانکه گفته شده "فتوت نامه " عبارت از دستورالعلمهای عقیدتی و اجرایی که اهل هر حرفه برای خود داشته و باستناد آن روابط بین خود و بین خود و جامعه را تعیین می کرده اند. از این جمله است " فتوت نامه بنایان" که بنایان و سازندگان اماکن را شامل می گردد. فتوت نامه حاضر که از یکی از کتابخانه های ترکیه فراهم شده و متن آن نقص و افتادگی ... بیشتر

علمی - پژوهشی

بررسی کاربرد روش های نظریه ی زمینه ای برای فهم وجوه موضوع طراحی، در آموزش معماری (نمونه ی موردی؛ فهم فضای ایوان)

الهام بختیاری منش

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 08 خرداد 1400

https://doi.org/10.48308/sofeh.2021.101070

چکیده

پژوهش حاضر بر آن است که کاربرد روشهای مطرح شده در یکی از انواع راهبردهای پژوهش، یعنی نظریه ی زمینه ای را در شناخت موضوع، در حیطه ی آموزش معماری بررسی نماید. سوال این است که «آیا کاربرد روشهای نظریه ی زمینه ای می تواند در جهت ارتقاء فهم دانشجویان از موضوع طراحی در کارگاههای آموزش معماری کارآمد باشد؟» هدف آن است که با استفاده از ... بیشتر پژوهش حاضر بر آن است که کاربرد روشهای مطرح شده در یکی از انواع راهبردهای پژوهش، یعنی نظریه ی زمینه ای را در شناخت موضوع، در حیطه ی آموزش معماری بررسی نماید. سوال این است که «آیا کاربرد روشهای نظریه ی زمینه ای می تواند در جهت ارتقاء فهم دانشجویان از موضوع طراحی در کارگاههای آموزش معماری کارآمد باشد؟» هدف آن است که با استفاده از این روشها، توانایی دانشجویان در عبور از ذهنیت های قبلی شان از یک موضوع، افزایش یافته و بتوانند به شناخت جامع تر و صحیح تری از موضوع برسند. این بررسی در قالب تحلیل یک تمرین که بر مبنای استفاده از روشهای مذکور و بر محور فهم فضای ایوان به عنوان یک مصداق، طراحی شده، پیگیری خواهد شد. از خلال مقایسه ی تصور اولیه ی دانشجویان از ایوان با تصور ثانویه ای که بعد از انجام تمرین از این فضا برای آنها شکل گرفته، کاربرد روشهای نظریه ی زمینه ای در آموزش معماری امکان سنجی می گردد. روش پژوهش از حیث هدف، کاربردی و از لحاظ محتوا توصیفی- تحلیلی است و بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی استوار است. در بخش اول با تحلیل محتوای منابع مکتوب سعی می گردد راهکارهای فهم وجوه و حدود موضوعات در نظریه ی زمینه ای استخراج شود. در ضمن این راهکارها با بعضی راهکارهای ارتقاء خلاقیت قیاس می گردد. در بخش دوم، یک تمرین ارائه و بررسی می گردد که مراحل آن در جهت به کارگیری روشهای مذکور طراحی شده است. تمرین دو بخش دارد. بخش اول آن معطوف به ثبت تصور اولیه ی دانشجویان از فضای ایوان است. بخش دوم تمرین مربوط به کاربرد روشهای مذکور در شناخت ایوان است. نتایج نشان می دهد تصور دانشجویان از موضوع، بعد از کاربرد روشهای مذکور، بسط یافته، تصحیح و تدقیق شده است، به طوری که توانسته اند وجوه اصلی و فرعی موضوع را شناسایی و تفکیک نمایند و از این طریق به وجوه اصلی تر موضوع دست یابند. این امر تا حدی کارآمدی روشهای نظریه ی زمینه ای در شناخت موضوع طراحی را تأیید نموده و برخی فرصت ها و محدودیت های کاربرد این روشها را در آموزش معماری آشکار می سازد.

علمی - پژوهشی

مدرسۀ مروی و دگرگونی‌های آن در دورۀ قاجاریه

مریم حیدرخانی؛ زهرا اهری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 24 مرداد 1400

https://doi.org/10.48308/sofeh.2021.101339

چکیده

مدرسۀ مروی از مهم‌ترین مدارس تهران در دورۀ قاجاریه بود، که محمد حسین خان مروی، از مقربان دربار فتحعلی‌شاه، آن را در دوره‌ای ساخت، که با افزایش نفوذ علمای مذهبی بر اهمیت مدارس در نقش نهادی آموزشی و مذهبی افزوده شد. هدف از این مقاله شناخت فضاها و فعالیت‌های مدرسه در بدو ایجادش در نقش نهادی آموزشی و دگرگونی‌های آن در اثر تغییر نقش اجتماعی‌اش ... بیشتر مدرسۀ مروی از مهم‌ترین مدارس تهران در دورۀ قاجاریه بود، که محمد حسین خان مروی، از مقربان دربار فتحعلی‌شاه، آن را در دوره‌ای ساخت، که با افزایش نفوذ علمای مذهبی بر اهمیت مدارس در نقش نهادی آموزشی و مذهبی افزوده شد. هدف از این مقاله شناخت فضاها و فعالیت‌های مدرسه در بدو ایجادش در نقش نهادی آموزشی و دگرگونی‌های آن در اثر تغییر نقش اجتماعی‌اش در طول دورۀ قاجاریه در رابطه‌ای دوسویه است. در این مقاله با راهبردی تاریخی منابع درجه اول، بهویژه وقفنامهها و نقشههای دورۀ قاجاریه، بررسی شده و ضمن شناسایی ترکیب کالبدی مدرسه دگرگونیهای آن تحلیل و تفسیر شده است.مدرسۀ مروی از ابتدا شامل فضاهایی با کارکردهای گوناگون از جمله مسجد، حمام، یخچال و مکتب‌خانه بود، که برای تحصیل و زندگی روزمرۀ طلاب ساخته شد. مدرسه در مدت کوتاهی به مرکز آموزشی تراز اول تهران تبدیل شد. با ساخت بازارچۀ مروی و تبدیل شارع آن به «خیابان» مدرسه مرکزیتی محلی و شهری پیدا کرد و زمینه برای گسترش فضایی آن فراهم شد. گسترش «مسجد» نقطۀ عطفی در حیات مدرسه ایجاد کرد. مسجد در کنار مدرسه رکنی از فضاها شد؛ فعالیت‌های عمومی مذهبی اهمیت یافت و مدرسه مرکز مذهبی ـ اجتماعی قدرتمندی شد. با تحولات فضایی اطراف مدرسه و تغییر وضعیت اجتماعی و سیاسی، مدرسه نقش مهمی در حوادث مشروطه پیدا کرد و محل منازعات حکومت و علما بر سر تولیت آن شد. مدرسه در اواخر دورۀ قاجاریه با گسترش دیدگاه‌های روشن‌فکری و رواج مدارس جدید، هم‌چون دیگر مدارس آموزش مدرسی، کم‌رونق شد و پهنۀ فضایی آن تغییر کرد. در طول این دوره‌ فضاها، فعالیت‌ها، افراد و نقش اجتماعی مدرسه در روابط متقابل با یکدیگر دگرگون شد و گرچه در ابتدا «مدرسه»، با وجود داشتن مسجد، فضای اصلی مجموعه بود؛ در انتهای دورۀ قاجاریه ترکیب «مسجد» و «مدرسه» بود که موجودیت مجموعه را شکل می‌داد.

علمی - پژوهشی

بهینه سازی فرم پاسخگو برای سرپناه موقت پس از سانحه در اقلیم سرد

غزاله عباسیان؛ نیلوفر نیک قدم؛ محمود حسینی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 دی 1400

https://doi.org/10.48308/sofeh.2021.101872

چکیده

سالانه میلیون ها نفر با وقوع حوادث طبیعی بی خانمان می شوند. ایران نیز بدلیل موقعیت جغرافیایی خود همواره در معرض حوادثی نظیر زلزله و سیل قرار دارد که می تواند خسارات زیادی همراه آورده و اجتماعات کوچک افراد پراکنده شوند. ضمن اینکه به بی خانمانی شمار زیادی از افراد منجر می گردد. توجه به امر اسکان موقت در حمایت از افراد سانحه دیده از ... بیشتر سالانه میلیون ها نفر با وقوع حوادث طبیعی بی خانمان می شوند. ایران نیز بدلیل موقعیت جغرافیایی خود همواره در معرض حوادثی نظیر زلزله و سیل قرار دارد که می تواند خسارات زیادی همراه آورده و اجتماعات کوچک افراد پراکنده شوند. ضمن اینکه به بی خانمانی شمار زیادی از افراد منجر می گردد. توجه به امر اسکان موقت در حمایت از افراد سانحه دیده از جمله مواردی است که در شرایط امروزی نه تنها اجتناب ناپذیر بلکه ضروری است. با وجود ارائۀ راهکارهای نهایی، همچنان مشکلات متعددی در تأمین آسایش حرارتی درون سرپناه دیده می شود. اغلب مشکلات محل های اقامت موقت به خاطر فهم نادرست، با توجه به موقعیتی است که مردم پس از سانحه تجربه می کنند. در نتیجه طرح های اجرا شده اغلب به لحاظ بومی، راه حل هایی نامناسب هستند. در نتیجه افراد یا تغییراتی در سرپناه اعمال کرده و یا این فضاها را ترک می کنند. این پژوهش در صدد است تا از طریق پیشنهاد فرم بهینۀ سرپناه، شرایط نسبی آسایش برای حادثه دیدگان را از لحاظ آسایش دمایی فراهم آورد. پژوهش پیش رو با هدف بهینه سازی سیستم های موجود سرپناه از نوع کاربردی و ماهیت آن در بخش مطالعات تئوری کیفی است تا اطلاعات جامعی در خصوص سوانح طبیعی رخ داده و تجارب ایجاد سرپناه در نقاط مختلف بدست آید. جهت تعیین فرم مناسب سرپناه توسط نرم افزار دیزاین بیلدر، با شبیه سازی و آزمون شرایط دمای داخلی نسبت به سرپناه اقلیمی بهینه برای شرایط پس از سانحه اعمال گردیده است. نتایج حاصل در مقایسۀ 11 فرم سرپناه با حجم برابر نشان می دهد که فرم گنبدی، مناسب ترین شرایط دمای داخلی را داشته است. پس از آن فرم چند ضلعی پلان و سقف مخروطی بوده و در نهایت فرم مکعبی با سقف طاقی شکل مناسب تر از بقیۀ فرم ها هستند. از آنجائیکه فرم مکعب سرپناه با سقف های متفاوت شرایط دمایی نزدیکی نسبت به هم دارند، لذا در انتخاب فرم بهینه، سهولت ساخت و تقاضای کاربران مدنظر قرار داده شود.

علمی - پژوهشی

تببین ملاحظات آموزشی برای پاسخگویی به الزامات هیجانیِ دانشجویان در فرایند آموزش طراحی معماری

معصومه Ahmadi؛ پریسا هاشم پور؛ مازیار آصفی؛ حمید ندیمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 دی 1400

https://doi.org/10.48308/sofeh.2021.101880

چکیده

دانشجوی معماری در جریان آموزش در کارگاه طراحی، در اثر تجربه روابط درون‌فردی و میان‌فردیِ پیچیده‌ و هیجاناتِ بسیار، با الزاماتِ هیجانی گسترده‌ای مواجه می‌گردد. چگونگی پاسخ‌ به این الزامات که به هوش هیجانی افراد یعنی قابلیت‌ آن‌ها در درک، پردازش و استفاده از اطلاعات عاطفی در فرایند شناخت و تفکر مربوط می‌شود؛ اثربخشیِ آموزش و ... بیشتر دانشجوی معماری در جریان آموزش در کارگاه طراحی، در اثر تجربه روابط درون‌فردی و میان‌فردیِ پیچیده‌ و هیجاناتِ بسیار، با الزاماتِ هیجانی گسترده‌ای مواجه می‌گردد. چگونگی پاسخ‌ به این الزامات که به هوش هیجانی افراد یعنی قابلیت‌ آن‌ها در درک، پردازش و استفاده از اطلاعات عاطفی در فرایند شناخت و تفکر مربوط می‌شود؛ اثربخشیِ آموزش و یادگیری در کارگاه طراحی را عمیقا تحت تاثیر می‌دهد. بر این اساس پژوهش حاضر با شرح و تبیین اهمیت هوش هیجانی در کارگاه طراحی، کاربست آن را در جهت ارتقای اثربخشی آموزش و یادگیری در این عرصه، هدف قرار می‌دهد. انگاره کلی پژوهش به لحاظ روش‌شناسی در نوع پژوهش کیفی قرار می‌گیرد و روش پژوهش توصیفی و تحلیلی است. پژوهش حاضر پس از شناسایی الزامات هیجانی دانشجویان در کارگاه طراحی، پاسخگویی به این الزامات را در گرو کاربرد هوش هیجانی در دو بعد همبسته و هم‌افزایِ "تنظیم تجارب هیجانیِ" دانشجویان و "پرورش مهارت‌های هیجانیِ" آنان از سوی استاد طراحی دانسته است. و از آن رو که پرورش مهارت‌های هیجانی با هدف ارتقای یادگیری در کارگاه طراحی را مستلزم انسجام آموزش هیجانی با آموزش طراحی، بهره‌مندی از ظرفیت‌های هیجانی بالقوه عرصه آموزش طراحی و نیز درونی‌شدن آموزه‌های هیجانی تشخیص داده است؛ پرورش این دست از مهارت‌ها را از طریق آموزش هیجانی غیرمستقیم(مبتنی بر تامل و تمرین)، در چرخه‌ای هم‌افزا با ارتقای یادگیری در کارگاه طراحی و با تاکید بر وجوهی مانند روایت‌پردازی، گسترش ارتباط و همکاری و طراحی هیجانی، پیشنهاد نموده است. حاصل یافته‌های پژوهش حاضر در قالب ملاحظاتی آموزشی در جهت پاسخگویی به نیازهای عاطفی دانشجویان و تقویت مهارت‌های هیجانی آنان، خطاب به استاد طراحی ارائه شده است. بنابراین نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که تحقق الزامات هیجانی دانشجویان در کارگاه طراحی، علاوه بر هوش هیجانی خود دانشجویان، به هوش هیجانی استاد نیز وابسته است و این هوش هیجانی استاد و نگرش وی نسبت به اهمیت مسائل هیجانی در کارگاه است که فرصت بهره‌برداری دانشجویان از مهارت‌های هیجانی خود را فراهم می‌سازد.

علمی - پژوهشی

نسبت معماری و رتوریک

ضحی ندیمی؛ کاظم مندگاری؛ زهره تفضلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 دی 1400

https://doi.org/10.48308/sofeh.2021.101882

چکیده

با نگاهی به تاریخ تئوری های معماری و اتکاء به نظر اندیشمندان می‌توان گفت که معماری و رتوریک، در طول تاریخ با یکدیگر نسبت داشته‌اند. به نظر می‌رسد تأمل در این نسبت می‌تواند افق‌های جدیدی برای اندیشه معماری بگشاید. اما از آنجایی که رتوریک معانی متطّوری در طول تاریخ داشته، این نسبت نیز در سطوح مختلفی برقرار شده است و ارمغان‌های متفاوتی ... بیشتر با نگاهی به تاریخ تئوری های معماری و اتکاء به نظر اندیشمندان می‌توان گفت که معماری و رتوریک، در طول تاریخ با یکدیگر نسبت داشته‌اند. به نظر می‌رسد تأمل در این نسبت می‌تواند افق‌های جدیدی برای اندیشه معماری بگشاید. اما از آنجایی که رتوریک معانی متطّوری در طول تاریخ داشته، این نسبت نیز در سطوح مختلفی برقرار شده است و ارمغان‌های متفاوتی برای معماری حاصل آورده است. در این مقاله ابتدا نسبت‌های محقق میان معماری و رتوریک، در سه سطح مختلف که ماحصل سه فهم متفاوت از رتوریک است، شرح داده می‌شوند. دسته اول رتوریک را به مثابه ارتباطات و دسته دوم آن را به مثابه فن سخن پردازی تعریف می‌کنند، اما دسته سوم، طراحی پژوهانی هستند که ضمن تعمّق در باب نسبت رتوریک و مباحث طراحی، رتوریک را نه به مثابه "خطابه"، "بلاغت" و یا "ارتباطات" بلکه به مثابه "هنر تألیف" شناخته اند و از قرابت های "هنر تألیف" با "طراحی" سخن گفته‌اند. از این نظرگاه، رتوریک و معماری هر دو معرفت تألیف هستند. این نوشتار، نشان می‌دهد که دسته اخیر، دریچه‌ای بر عمیق‌ترین فهم از دانش رتوریک و پرثمرترین پیوند میان رتوریک و معماری گشوده‌اند. از آنجایی که مطالب ایشان در حوزه گسترده طراحی و به صورت پراکنده و غیر منسجم مطرح شده است، در این نوشتار ضمن شرح و بسط رتوریک به مثابه "هنر تألیف"، قابلیت تألیف‌گری رتوریک در سه سطح تألیف اجزاء، تألیف افق انسانها(اقناع) و تألیف دانش‌ها و معرفت‌ها توضیح داده می-شود. این در حالی است که مسأله مهم معماری امروز نیز هم افق نبودن معماران و مخاطبانشان و همچنین عدم انسجام میان معرفت‌های مختلف دخیل در معماری است. با فهم رتوریک به مثابه هنر تألیف و پیوند معماری و رتوریک در پرتوی این فهم، می‌توان از منظر دیگری به معماری نگریست و انسجام از دست رفته در معماری را بار دیگر احیاء کرد.

علمی - پژوهشی

سرگذشت رنگ

آتنا جوشقانی؛ زهیر متکی؛ حمید ندیمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 بهمن 1400

https://doi.org/10.48308/sofeh.2022.102087

چکیده

در غالب فضاهای زیسته امروز، گرایش مسلط بر اندیشههای موجود در باب رنگ بیانگر نوعی ناآگاهی و طردشدگی است. حاصل این گرایش، خلق فضاهای بیرنگ خنثی و یا رنگی ناموزونی بودهاست. در حالی که تجارب زنده ما از فضاهای ساختهشده و همچنین شواهد تاریخی، اثباتکننده حضور رنگ به مثابه وجه ضروری معماری است. اکنون کاربرد رنگ به مثابه وجه عاطفی و اجتنابناپذیر ... بیشتر

علمی - پژوهشی بازسازی

واکاوی نقش بازسازی مسکن بر التیام پیامدهای تروماتیک سانحه: مورد مطالعاتی زلزله 1382 بم

سعیده اسدی عمادآبادی؛ علی شرقی؛ زهیر متکی؛ بهرام صالح صدق پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2022.221506.1024

چکیده

رخداد زلزله به عنوان پدیده‌ای مکان بنیان و مخرب، منجر به تجارب استرس‌زا، ادراکات متفاوت و طیف وسیع پیامدهای تروماتیک برای بازماندگان می‌گردد که با تغییرات عمیق در شبکه شناختی و پیوندهای عاطفی با مسکن به عنوان مأوای امن همراه است. نقش طولانی مدت چنین تجارب و ادراکاتی بر رابطه بازمانده-خانه و عملکرد آن در بازتوانی روانی ظاهر می‌گردد. ... بیشتر رخداد زلزله به عنوان پدیده‌ای مکان بنیان و مخرب، منجر به تجارب استرس‌زا، ادراکات متفاوت و طیف وسیع پیامدهای تروماتیک برای بازماندگان می‌گردد که با تغییرات عمیق در شبکه شناختی و پیوندهای عاطفی با مسکن به عنوان مأوای امن همراه است. نقش طولانی مدت چنین تجارب و ادراکاتی بر رابطه بازمانده-خانه و عملکرد آن در بازتوانی روانی ظاهر می‌گردد. بدین جهت تحقیق حاضر با استفاده از نظریه زمینه‌ای و مبتنی بر تجربه زیسته طولانی بازماندگان زلزله 1382 بم در مسکن بازسازی شده، روابط مذکور را مورد بررسی و تدقیق قرار داده است. هدف تحقیق استخراج مقولات موثر بر التیام پیامدهای تروماتیک زلزله می‌باشد. بر اساس یافته‌های حاصل از 23 مصاحبه‌ عمیق و نیمه ساختاریافته به روش نمونه‌گیری هدفمند و بحث یافته‌ها در قالب گروه‌های تمرکز 3 تا 5 نفره مشارکت‌کنندگان، 370 کد باز(مفهوم)، 91 مفهوم اصلی و 10 مقوله در کدگذاری محوری شناسایی گردیدند. طبق یافته‌ها، به واسطه ادراک زلزله در خانه، ترس از محبوس شدن در فضاهای بسته و کوچک، ترس از قرارگرفتن در فضاها با ارتفاع سقف بلند و ارتفاع طبقات، منجر به استرس‌های محیطی شده است. اطمینان مجدد به ایمنی مسکن بازسازی‌شده، بر ویژگی‌های حمایت‌کننده از اقدامات کاهنده آسیب‌پذیری و رفتار حفاظتی مانند اطمینان از امکان فرار به واسطه گشودگی و خوانایی فضاها، اعتماد به ایمنی سازه و تکنولوژی ساخت و اجتناب از مصالح، تکنیک و ویژگی‌های آسیب‌پذیر معماری مسکن قبل از زلزله، جسته شد. همچنین در فرایند بازسازی از دیدگاه جامعه، عوامل موثر در تسریع بازسازی مسکن و احیای شأنیت جامعه بر التیام و بازتوانی تاثیرگذار بودند. از سوی دیگر مفاهیم دلبستگی‌های مکانی و رضایتمندی به عنوان عوامل مداخله‌گر در تسهیل این فرایند ظاهر شده‌اند. طبق نتایج، ماهیت زلزله و تجربه آن در خانه، منجر به همگرایی ذهن جمعی در سوگیری‌های شناختی-رفتاری پس از آن در محیط زندگی می‌گردد و این یافته در شناخت مقولات موثر بر التیام جمعی کارامد خواهد بود.

مقاله پژوهشی مطالعات معماری

معماری حرم عسکریین (ع) در سدۀ دوازدهم هجری بر اساس طومار زیارتیِ نیبور

امید شمس

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.222078.1038

چکیده

حرم امامان عسکریین (ع) یکی از چهار زیارتگاه مهم شیعیان در عراق امروز است. طی سده‌های گذشته، ایرانیان در بسط و آبادانی و مرمت این زیارتگاه همواره نقشی مهم داشته‌اند. در دهه‌های اخیر، کالبد این حرم بسیار دگرگون شده و از برخی از ارزش‌های تاریخی و دینی آن، به‌ویژه ارزش‌های مربوط به طرز و آداب زیارت، کاسته شده است. برای حفاظت و مرمت این ... بیشتر حرم امامان عسکریین (ع) یکی از چهار زیارتگاه مهم شیعیان در عراق امروز است. طی سده‌های گذشته، ایرانیان در بسط و آبادانی و مرمت این زیارتگاه همواره نقشی مهم داشته‌اند. در دهه‌های اخیر، کالبد این حرم بسیار دگرگون شده و از برخی از ارزش‌های تاریخی و دینی آن، به‌ویژه ارزش‌های مربوط به طرز و آداب زیارت، کاسته شده است. برای حفاظت و مرمت این زیارتگاه تاریخی لازم است وضع (یا وضع‌های) معتبر و اصیل این حرم بازشناسی شود. پرسش مقالۀ حاضر این است که کالبد این حرم پیش از تعمیر اساسی آن در آغاز دورۀ قاجار چگونه بود و چه اجزا و ساختاری داشت. از مهم‌ترین اسناد تصویری در بازشناسی وضع این حرم در دورۀ یادشده سند مصوری است به نام طومار زیارتیِ نیبور. مقالۀ حاضر از طریق مطالعۀ یک‌یک نگاره‌های این طومار، شناخت زبان تصویری کل طومار و نیز با بهره‌گیری از اسناد مکتوب دیگر نگاره‌های مربوط به حرم سامرا را تفسیر می‌کند. مهم‌ترین یافتۀ این تحقیق این است که کالبد حرم عسکریین در سدۀ دوازدهم در عین یکپارچگی متشکل از دو بخش مجزا بود: «مَشهد» عسکریین (ع) و «مَقام» حضرت صاحب (ع). این دو بخش با یکدیگر مجاور و مرتبط بودند. بنای مشهد عسکریین در سدۀ دوازدهم هجری گنبدخانه‌ای رواق‌دار با گنبدی آوگون و احتمالاً بدون صحن و مناره بود. بنای مقام حضرت صاحب نیز، برخلاف وضع امروزی آن، گنبدخانه‌ای بود با گنبدی اُرچین بر فراز سرداب مقدس سامرا (سرداب غیبت). راهِ دسترس به سرداب مقدس نیز از داخل این گنبدخانه بود و آداب و طرز زیارت این سرداب نیز با این طریق دسترس تناسب داشت.

علمی - پژوهشی معماری

یادگیری معنادار سازه در طراحی معماری فهم هندسی و کاربست دانش سازه در فرآیند طراحی معماری مبتنی بر طبقه‌بندی بلوم

فوزیه زینلی؛ نریمان فرح زا؛ محمدرضا حافظی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2022.222413.1051

چکیده

یکی از اهداف مهم آموزش سازه در رشته‌ی مهندسی معماری، کاربست دانش سازه در فرآیند طراحی معماری در جهت ارتقاء کیفیت و کارایی طرح‌های معماری است. رسیدن به این هدف، مستلزم برنامه‌ریزی آموزشی برای انتقال یادگیری آموزه‌های سازه از موقعیت آموزش، به موقعیت طراحی معماری است. کاربست دانش، متعالی‌ترین مرتبه در انتقال یادگیری و به معنای آفریدن ... بیشتر یکی از اهداف مهم آموزش سازه در رشته‌ی مهندسی معماری، کاربست دانش سازه در فرآیند طراحی معماری در جهت ارتقاء کیفیت و کارایی طرح‌های معماری است. رسیدن به این هدف، مستلزم برنامه‌ریزی آموزشی برای انتقال یادگیری آموزه‌های سازه از موقعیت آموزش، به موقعیت طراحی معماری است. کاربست دانش، متعالی‌ترین مرتبه در انتقال یادگیری و به معنای آفریدن رویه‌ای جدید برای حل مسائل ناآشنا است. برمبنای نظریه‌ی طبقه‌بندی اهداف آموزشی بلوم در حوزه‌ی شناختی، که نظریه‌ای در حیطه‌ی انتقال یادگیری است، کاربست، مرتبه‌ای از شناخت تعریف شده که با مرتبه‌ی شناختی آفریدن و طراحی کردن ارتباط تنگاتنگی دارد. این مرتبه‌ی شناختی مبتنی بر ترکیبی از بعد گزاره‌ای، مفهومی و رویه‌ای دانش است. پژوهش حاضر برمبنای نظریه‌ی‌ بلوم، مدل نظری یادگیری معنادار سازه در طراحی معماری را ارائه داده است. این مدل نظری در مقابل یادگیری طوطی‌وار سازه مطرح شده و در مورد سلسه‌مراتب یادگیری و شناخت سازه در رشته‌ی مهندسی معماری است. یادگیری معنادار سازه، ابعاد فرآیند شناخت را از به یادسپاری تا کاربست دانش سازه در فرآیند طراحی معماری تبیین می‌کند و به توصیف فرآیند شناخت و ابعاد دانش سازه در طراحی معماری می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بعد گزاره‌ای، مفهومی و رویه‌ای دانش سازه به ترتیب در فرآیند شناخت سازه شکل می‌گیرند و به دانش مؤثر در طراحی تبدیل می‌گردند. از دیگر یافته‌های این پژوهش این است که فهم هندسی سازه، دانش مفهومی و حلقه‌ی واسطی میان شناخت سازه و طراحی معماری است که می‌تواند در کاربست دانش سازه در فرآیند طراحی معماری موثر باشد. این پژوهش با گردآوری داده‌های اسنادی -کتابخانه‌ای و روش استدلال منطقی و مبتنی بر نظریه‌ی طبقه‌بندی اهداف آموزشی بلوم و نظریات حوزه‌ی تفکر طراحی با رویکرد شناخت‌ گرایی، انجام‌شده است.

علمی - پژوهشی بازسازی

تحلیل یکپارچة طرح ویژة بهسازی و نوسازی مسکن روستایی به روش DPSIR در ایران

محسن سرتیپی پور؛ سحر ندایی طوسی؛ سیما سعادت شورک حاجی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2022.222523.1055

چکیده

ارزیابی و برنامه‌ریزی مسکن روستایی به دلیل ماهیت چند عملکردی زیستی- معیشتی آن امری پیچیده به شمار می‌رود. گرایش‌های متغیر روستاییان از مسکن درگذر زمان و نیز رویکردهای غیرمشارکتی، اثبات‌گرایانه و از بالا به‌ پایین برنامه‌های توسعه مسکن بر پیچیدگی آن دامن زده و باعث کاهش کارایی و بروز ناهمسازی‌هایی میان وضعیت اجرا با اهداف محتوایی ... بیشتر ارزیابی و برنامه‌ریزی مسکن روستایی به دلیل ماهیت چند عملکردی زیستی- معیشتی آن امری پیچیده به شمار می‌رود. گرایش‌های متغیر روستاییان از مسکن درگذر زمان و نیز رویکردهای غیرمشارکتی، اثبات‌گرایانه و از بالا به‌ پایین برنامه‌های توسعه مسکن بر پیچیدگی آن دامن زده و باعث کاهش کارایی و بروز ناهمسازی‌هایی میان وضعیت اجرا با اهداف محتوایی و فرآیندی برنامه‌ها شده است؛ ارزیابی، به‌مثابه روشی‌سیستماتیک برای آسیب‌شناسی برنامه‌ها، ابزاری مؤثر در بهبود و‌ بهنگام‌سازی آن‌ها به شمارمی‌رود. براین‌اساس، هدف‌مقاله، با دستورکار پژوهش در مورد یکی از مهم‌ترین سیاست‌های تأمین مسکن روستایی کشور، به تحلیل یکپارچه و ریشه‌یابی علل وقوع ناهمسازی‌های احتمالی محتوایی و فرایندی وضعیت اجرا با "طرح ویژه بهسازی‌ونوسازی مسکن‌روستایی" اختصاص‌یافته‌است. در چارچوب روش‌شناسیِ ‌پژوهش ارزیابانه و با استفاده از پیمایش‌تصادفی و طبقه‌بندی شدة هدفمند، 31 استان کشور در قالب 4334 پرونده مسکونی به‌واسطه مدل سنجشی منتخب، متشکل از معیارها و شاخص‌های چندگانه، هدف ارزیابی قرارگرفتند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که علیرغم موفقیت‎های نسبی طرح ویژه، مهم‌ترین دلایل وقوع ناهمسازی‌ میان طرح و اجرا عدم تمایل دفاتر طراحی به طراحی و ترویج الگوهای متناسب، نوآورانه به‎روزرسانی شده و نیازمحور، کم‌توجهی به مسکن معیشت‌محور و نیازهای معیشتی در طراحی است. همچنین می‌توان به ناکارآمدی و پیاده‌سازی ناصحیح سازوکارهای تخصیص سهمیه و احراز شرایط متقاضیان، آسیب‌های مراحل طراحی-اجرا-نظارت و عدم تناسب نیروی انسانی استانی و شهرستانی با حجم کار افزایش‌یافته طرح ویژه اشاره داشت. برگزاری دوره‌های آموزشی تکراری بدون تناسب با مسئله اصلی در برخی از مناطق و اجرای ناکارآمد موضوع توانمندسازی مجریان محلی و مطالبات و معوقات بانکی از دیگر مسائل است. در نهایت اصول راهبردی به‌منظور بهبود و ارتقاء سازوکارهای‌طرح‌ویژه پیشنهادشده‌است.

علمی - پژوهشی

ارزیابی بازیابی انطباقی ساختمان‌های متروک

هانیه احمدی جوشقانی؛ محمدرضا حافظی؛ بهروز محمدکاری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2022.223130.1071

چکیده

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دهه اخیر، کنترل آلاینده‌های حاصل از صنعت ساختمان بوده است. ساختمان نیز مانند هر محصول صنعتی دیگر، حاصل مصرف مواد اولیه و انرژی‌های تجدیدپذیر و تجدید‌ناپذیر بوده و افزایش ساخت‌وساز به خصوص در کشورهای در حال توسعه امری اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. هدف این تحقیق تعیین عوامل موثر بر بازیابی انطباقی از بناهای ... بیشتر یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دهه اخیر، کنترل آلاینده‌های حاصل از صنعت ساختمان بوده است. ساختمان نیز مانند هر محصول صنعتی دیگر، حاصل مصرف مواد اولیه و انرژی‌های تجدیدپذیر و تجدید‌ناپذیر بوده و افزایش ساخت‌وساز به خصوص در کشورهای در حال توسعه امری اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. هدف این تحقیق تعیین عوامل موثر بر بازیابی انطباقی از بناهای متروک و تاثیرات زیست‌محیطی استفاده‌مجدد از این بناها در مقابل ساخت‌و‌ساز جدید است. از آنجاییکه استفاده ‌مجدد از ساختمان‌ها پتانسیل بالقوه برای تمامی بناها نیست، بنابراین لازم است یک ابزار تصمیم‌گیری فراهم شود که بتوان به کمک آن پتانسیل استفاده‌مجدد از ساختمان‌های موجود ارزیابی شود. بدین منظور، مهم‌ترین معیارهای تاثیرگذار بر بازیابی انطباقی بناهای متروک از طریق مصاحبه با خبرگان و صاحب‌نظران و مطالعه پیشینه موضوع و مقالات معتبر حوزه انرژی و پایداری شناسایی و در هفت گروه کلی دسته‌بندی شدند. سپس به کمک پرسشنامه از 110 نفر از متخصصان این حوزه میزان اثربخشی هر یک از این عوامل بر روی بازیابی انطباقی از بناهای متروک تعیین گردید. نتایج مستخرج از پرسشنامه توسط آزمون‌های آماری تحلیل شد و در نهایت به کمک روش AHP وزن معیارهای تصمیم‌گیری تعیین گردید. طبق نتایج، این معیارها به ترتیب عوامل زیست‌محیطی، معماری‌ و شهرسازی، اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی، عملکردی و تکنولوژی رتبه‌بندی شدند و در آخر عامل زیست‌محیطی به عنوان یکی از مصادیق توسعه پایدار تاثیرگذارترین عامل در بازیابی انطباقی بناهای متروک معرفی شد که به کمک آن می‌توان پتانسل و ارزش ساختمان را به منظور بازیابی و یا تخریب آن سنجید.

مقاله پژوهشی معماری

عوامل موثر بر افزایش تعاملات اجتماعی میان ساکنین در مسکن با رویکرد اختلاط اجتماعی (موردپژوهی: مجتمع مسکونی همسایگی کویر یزد)

پرنیا آذینی؛ سید عباس یزدانفر؛ سعید نوروزیان ملکی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.223184.1068

چکیده

از اواخر قرن 20 میلادی به منظور برطرف کردن مشکلات مرتبط با متمرکز شدن افراد محروم در مسکن اجتماعی مانند سطح بالای جرم و رفتارهای ضد اجتماعی، سیاست‌های نوین طراحی شهری در کشورهای توسعه‌یافته به‌سمت ایجاد محلاتی با رویکرد اختلاط اجتماعی و ساخت مسکن درآمد ترکیبی تغییر پیدا کرد. اما معضلی که همواره وجود داشته این است که در چنین مسکن‌هایی ... بیشتر از اواخر قرن 20 میلادی به منظور برطرف کردن مشکلات مرتبط با متمرکز شدن افراد محروم در مسکن اجتماعی مانند سطح بالای جرم و رفتارهای ضد اجتماعی، سیاست‌های نوین طراحی شهری در کشورهای توسعه‌یافته به‌سمت ایجاد محلاتی با رویکرد اختلاط اجتماعی و ساخت مسکن درآمد ترکیبی تغییر پیدا کرد. اما معضلی که همواره وجود داشته این است که در چنین مسکن‌هایی تعاملات اجتماعی بین گروه‌هایی از طبقات مختلف اجتماعی و اقتصادی ناقص و محدود بوده و افراد محروم نتوانسته‌اند از مزایای چنین تعاملاتی بهره ببرند. این پژوهش با هدف شناسایی عوامل موثر بر افزایش تعاملات اجتماعی بین اقشار مختلف در مسکن با رویکرد اختلاط اجتماعی صورت گرفته است. روش مورد استفاده در این پژوهش ترکیبی بوده، گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه‌ای صورت گرفته و در ادامه به منظور آزمون فرضیه‌ی پژوهش، روش پیمایشی مورد استفاده قرار گرفته است. جامعه‌ی آماری مورد مطالعه، ساکنین مجتمع مسکونی همسایگی کویر در شهر یزد است. 37 واحد از 52 واحد دارای سکنه‌ی این مجتمع با شیوه نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شد و پرسش‌نامه‌ای پژوهشگر ساخته در اختیارشان قرار گرفت که روایی آن توسط اساتید و صاحب‌نظران و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ مورد تایید قرار گرفت (0.82= α). تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده نشان می‌دهد که برخی از ویژگی‌های فردی ساکنین مانند جنسیت، وضعیت تاهل، مذهب، شیوه مالکیت مسکن و مدت زمان اقامت ساکنین در مجتمع با تعاملات اجتماعی (نوع، سطح (مقیاس) و هم‌سنخی تعاملات) روابط مثبت و معناداری دارد. همچنین بین مشارکت ساکنین در فعالیت‌های جمعی و تصمیمات مدیریتی (0.01>p)، مجاورت فضایی با اقشار مختلف (0.05>p)، امکانات رفاهی مجتمع، احساس تعلق و قوانین مدیریتی (0.1>p) با تعاملات اجتماعی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. در نهایت اگر دهک‌های درآمدی پیشنهادی و مشخصات فردی و اجتماعی ساکنین در مسکن، به صورت متناسب انتخاب گردد، می‌تواند ارتقای تعاملات اجتماعی را در ساختاری کالبدی-اجتماعی برای رسیدن به توسعه‌ای موزون در پی داشته باشد.

علمی - پژوهشی مطالعات معماری

معماری چون واسطۀ استکمال معرفتی انسان: جستجو در رابطۀ معماری و انسان با تکیه بر فلسفۀ سیدمحمدحسین طباطبایی

محمد غلامعلی فلاح

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2022.223876.1091

چکیده

سابقۀ هزاران سالۀ معماری روشن می‌کند که میان انسان و معماری روابط و مناسبت‌هایی برقرار است. امروزه متأثر از فهم غالب از معماری این رابطه به نحوی برقرار می‌دانیم؛ اما ممکن است که فهم امروزین ما چونان پرده‌ای زوایای پنهان و پیچیدۀ رابطۀ انسان و معماری را از دید ما دور کرده باشد. در این تحقیق رابطه و مناسبت انسان و معماری را از دریچه‌ای ... بیشتر سابقۀ هزاران سالۀ معماری روشن می‌کند که میان انسان و معماری روابط و مناسبت‌هایی برقرار است. امروزه متأثر از فهم غالب از معماری این رابطه به نحوی برقرار می‌دانیم؛ اما ممکن است که فهم امروزین ما چونان پرده‌ای زوایای پنهان و پیچیدۀ رابطۀ انسان و معماری را از دید ما دور کرده باشد. در این تحقیق رابطه و مناسبت انسان و معماری را از دریچه‌ای نو و با تکیه بر فلسفۀ سیدمحمدحسین طباطبایی بررسی کرده‌ایم. پرسش اصلی این تحقیق این است که رابطه و مناسبت انسان و معماری چیست اگر از نظرگاه فلسفی سیدمحمدحسین طباطبایی به جهان نظر کنیم. در این تحقیق ابتدا مراد از مفردات بحث، یعنی مراد از انسان و معماری در جایگاه عملی انسانی، را روشن کرده‌ایم. سپس بخشی از دستگاه نظری طباطبایی را معرفی کرده‌ایم که متضمن جهان‌نگری فلسفی او و مبین رابطۀ انسان با اعمال صناعی اوست. در ادامه کوشیده‌ایم مفهوم معماری را با نظر به شیوۀ نگریستن طباطبایی به جهان شرح دهیم. در نهایت نیز رابطۀ انسان را با معماری از منظر فلسفۀ طباطبایی شرح و نشان داده‌ایم که اولاً معماری در شمار اعمال صناعی انسان و یکی از حرکات ممکن در جهان است، و ثانیاً هر گاه انسان به معماری می‌پردازد، در عین تصرف در مادۀ جهان در نفس خودش نیز تصرف می‌کند و مقارن آنکه چیزی را در عالم ماده برپا می‌کند، نفس خودش را می‌سازد و معرفت می‌اندوزد و از این راه استکمال معرفتی می‌یابد.این تحقیق غیرکمی و روش اصلی آن به فراخور نوع تحقیق‌های فلسفی استدلال عقلی است؛ اگرچه در بیان مقدمات نظری تحقیق و استخراج مفاهیم اصلی آن از روش تحلیل مضمونی نیز بهره گرفته‌ایم. تحقیق حاضر در پنج باب تنظیم شده است: مقدمه، دستگاه فلسفی سیدمحمدحسین طباطبایی، معماری در نگاه طباطبایی، و نتیجه.

علمی - پژوهشی مطالعات معماری

تحلیلی بر فهم کریستوفر الکساندر از معماری دینی (نمونۀ مورد مطالعه: فصل صورت خداوند از جلد چهارم کتاب سرشت نظم)

سیده مهسا باقری؛ محمود ارژمند؛ سید بهشید حسینی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.225175.1117

چکیده

امروزه افهام مختلفی در خصوص عبارت معماری دینی وجود دارد. این افهامِ متمایز و گوناگون، اغلب توسط دین‌پژوهان و هنرپژوهان مطرح شده است و معماران تحت تأثیر ایشان به فهمی از معماری دینی دست‌یافته-اند. این افهام، بعضاً تا حدی ناروشن است که مشخص نمی‌سازد که نزد معمار، معماری دینی در چه معنایی است و وی از چه جهت و با چه مرادی آن را بکار می‌برد. ... بیشتر امروزه افهام مختلفی در خصوص عبارت معماری دینی وجود دارد. این افهامِ متمایز و گوناگون، اغلب توسط دین‌پژوهان و هنرپژوهان مطرح شده است و معماران تحت تأثیر ایشان به فهمی از معماری دینی دست‌یافته-اند. این افهام، بعضاً تا حدی ناروشن است که مشخص نمی‌سازد که نزد معمار، معماری دینی در چه معنایی است و وی از چه جهت و با چه مرادی آن را بکار می‌برد. در بین معماران، کریستوفر الکساندر، یکی از نظریه-پردازان و معماران مولف، به مفهوم معماری دینی توجه خاصی داشته است. این فهم در فصل صورت خداوند از جلد چهارم کتاب سرشت نظم، اثر وی، جمع‌بندی شده است. پژوهش در نظر دارد به تحلیل فهم وی از معماری دینی و ابعاد مختلف مواجهۀ این معمار با این عبارت بپردازد تا فهمی از معماری دینی را که توسط معماری صاحب‌نظر ارائه شده است به معماران ارائه کند. پژوهش به لحاظ هدف بنیادی-نظری و از نظر راهبرد کیفی است. از بین پژوهش‌های کیفی، روش پدیدارشناسی با رویکرد هرمنوتیک پدیدارشناسی برگزیده‌ شد. همچنین از لحاظ روش‌های گردآوری اطلاعات، پژوهش کتابخانه‌ای است. نتایج نشان می‌دهد فهم الکساندر از معماری دینی با فهم وی از معماری و معماری خوب به صورت قاطع قابل تفکیک نیست. همچنین این فهم در خلال سه وجهِ منتسب، یعنی انتساب آن به دین، خدا و همچنین معمار بوده‌است، به گونه‌ای که باور الکساندر به وجود وحدت در جوهر ادیان، موجب گردید فهم وی از معماری دینی وابسته به وجود کیفیت وحدت و یکپارچگی این معماری با جهان و تمایل به عدم‌انقطاع از آن باشد. همچنین تأکید الکساندر بر فهم معماری دینی از طریق نسبتی است که در خلال یک پرسش اساسی بین این معماری و خدا ظاهر می‌شود: "آیا این معماری بهترین هدیه به خداست؟" در نظریات این معمار همچنین معماری دینی در نسبت با معمار و فضائل اخلاقی وی است و پرهیز معمار از خودمحوری‌ و خودستایی و پرورش فروتنی، به وحدت معماری وی با جهان و در نهایت خلق معماری دینی می‌انجامد.

مقاله پژوهشی طراحی شهری

انتخاب موضوع پایان نامه در دانشکده معماری و شهرسازی یک نظریه زمینه‌ای برآمده از تجارب اساتید راهنما

کورش گلکار؛ آزاده لک؛ پانته آ حکیمیان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.225930.1134

چکیده

پایان‌نامه اصلی‌ترین پژوهش دورۀ کارشناسی ارشد است و از این رو فرایند تدوین آن، به ویژه مرحلۀ انتخاب موضوع، از اهمیت خاصی برخوردار است. مرور ادبیات موجود، نشان‌دهنده فقدان پژوهش کافی در مورد پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد معماری و شهرسازی در ایران، به ویژه در مورد فرایند انتخاب موضوع است. هدف این پژوهش، کندوکاو در مورد تجربه‌ی اساتید ... بیشتر پایان‌نامه اصلی‌ترین پژوهش دورۀ کارشناسی ارشد است و از این رو فرایند تدوین آن، به ویژه مرحلۀ انتخاب موضوع، از اهمیت خاصی برخوردار است. مرور ادبیات موجود، نشان‌دهنده فقدان پژوهش کافی در مورد پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد معماری و شهرسازی در ایران، به ویژه در مورد فرایند انتخاب موضوع است. هدف این پژوهش، کندوکاو در مورد تجربه‌ی اساتید دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی در زمینه فرایند انتخاب موضوع پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد، و تدوین یک مدل پارادایمی یا چارچوب مفهومی جهت بازنمایی و تبیین تجربه‌ی مزبور می‌باشد. این مطالعه، یک پژوهش کیفی بر اساس روش «نظریۀ زمینه‌ای» است. مشارکت‌کنندگان در این پژوهش، بیست و سه نفر از مجرب‌ترین اساتید راهنمای پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد، از گروه‌های آموزشی گوناگون دانشکده معماری و شهرسازی هستند. داده‌های مورد نیاز از طریق انجام مصاحبه‌های نیمه‌ساختارمند گردآوری شده است. ابتدا مصاحبه‌ها ضبط گردیده، سپس به صورت متن پیاده‌سازی شده، و نهایتا از طریق یک فرایندِ سیستماتیکِ کدگذاری، تحلیل محتوا گردیده و نتیجه آن به‌صورت یک مدل پارادایمی ارائه شده است. به‌طورکلی، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که مشارکت‌کنندگان «فقدان یک راهبرد رسمی و صریح برای فرایند انتخاب موضوع پایان‌نامه در دانشکده» را به عنوان «مقولۀ محوری» یا پدیده اصلی تجربه نموده‌اند. این مطالعه، همچنین نشان می‌دهد که اساتید مشارکت‌کننده، در غیاب یک راهبرد رسمی و صریح یا یک «تصویر معنا بخش بزرگتر»، بر دانش‌های ضمنی و برداشت‌های ذوقی خویش در مورد تعریف و ماموریت پایان‌نامه کارشناسی ارشد اتکا نموده‌اند، و بدین‌گونه به مجموعه‌ای، نه لزوما هماهنگ، از راهبردهای ضمنی و غیرمدون انفرادی دست‌یافته و مبنای عمل خود قرار داده‌اند. شکل‌گیری «مقولۀ محوری» این مطالعه، به مجموعه‌ای از «شرایط علّی و زمینه‌ای»، نظیر الگو برداری غیر انتقادی از دانشگاه‌های خارجی، فقدان ارتباط نهادی لازم میان دانشگاه با صنعت، دولت و جامعه، تنوع فرهنگ‌های رشته‌ای موجود در دانشکده، گرایشات ذوقی اساتید و بی‌ثباتی در مقررات و مدیریت‌ها نسبت داده شده است. «پیامد» اصلی ناشی از چنین شرایطی، «جزیره‌ای‌شدن پژوهش‌ها» در گروه‌های آموزشی و عدم هم‌افزایی و انباشت نتایج پایان‌نامه‌ها بوده است. این پژوهش بر اهمیت و لزوم شکل‌گیری یک «فهم مشترک» از تعریف و ماموریت پایان‌نامه کارشناسی ارشد نزد اعضاء هیات علمی دانشکده دلالت دارد.

علمی - پژوهشی معماری

تطبیق جریان نیرو و فرم اولیه در فرم‌های آزاد با تغییر الگوی بارگذاری مبتنی بر روش تحلیل فرم‌ حاصل از زنجیر‌های آویخته

امیر رضائیان؛ محمد رضا حافظی؛ محمد تحصیلدوست

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.226430.1146

چکیده

این مقاله در پی ارائه و بررسی یک روش جهت منطبق سازی جریان نیروها با فرم اولیه در فرم‌های آزاد به کمک تغییر الگوی بارگذاری در آنهاست زیرا همواره یکی از معضلات طراحان در طراحی فرم‌های آزاد که به صورت پوسته تعریف می‌شوند باربری آنهاست. فرم‌های آزاد زمانی به عنوان پوسته مطرح می‌شوند که بتوانند به صورت محوری باربری کنند تا امکان ساخت ... بیشتر این مقاله در پی ارائه و بررسی یک روش جهت منطبق سازی جریان نیروها با فرم اولیه در فرم‌های آزاد به کمک تغییر الگوی بارگذاری در آنهاست زیرا همواره یکی از معضلات طراحان در طراحی فرم‌های آزاد که به صورت پوسته تعریف می‌شوند باربری آنهاست. فرم‌های آزاد زمانی به عنوان پوسته مطرح می‌شوند که بتوانند به صورت محوری باربری کنند تا امکان ساخت آنها با ضخامت کم بوجود آید. از این رو هر فرمی را به عنوان پوسته نمی توان تعریف کرد و فرم یابی سازه‌‌‌ای در طراحی فرم‌های آزاد جایگاه ویژه خود را پیدا می‌کند. اما استفاده صرف از روش‌های فرم یابی با توجه به این که این روش‌ها صرفا در پی یافتن فرم خالص باربر هستند، محدودیت‌های زیادی دارند و از این رو پژوهش‌های جدید در این حوزه در پی ارائه روش‌هایی هستند که علاوه بر ایجاد امکان تنوع فرمی بیشتر به بررسی ابعاد دیگر فرم‌های آزاد مانند بررسی روش‌های ساخت و مصالح آن‌ها نیز می‌پردازند. این پژوهش نیز در راستای ارائه روشی است که با منطبق سازی سازه بر روی فرم اولیه دلخواه، ضمن اعمال حداقل تغییر در فرم اولیه، امکان ایجاد تنوع خارج از محدوده فرم‌های فونیکولار خالص را ایجاد نماید. در روش ارائه شده در این پژوهش ابتدا به کمک روش ذره و فنر فرم‌های فونیکولار ایجاد می‌شوند و سپس به کمک الگوریتم‌های بهینه سازی با تغییر الگو بارگذاری فرم فونیکولار را به فرم‌های دلخواه تعریف شده نزدیک کرده و میزان مشابهت آن‌ها سنجیده می‌شود تا بتوان الگوی بارگذاری نزدیک‌‌ترین فرم باربر را بدست آورد . سپس راهکارهای بهبود روند برای رسیدن به جواب‌های نزدیک‌‌تر، و کوتاه شدن روند بهینه سازی بررسی می‌شود. این بررسی‌ها در دو بعد صورت می‌پذیرد تا نتایج بدست آمده در این مقاله برای ایجاد بستر مناسب بررسی فرم‌ها در سه بعد ایجاد گردد. نتایج بدست آمده نشان می‌دهد انتخاب‌های اولیه برای مواردی همچون مکان نقاط، طول اولیه فنرها و وزن اولیه آن‌ها روی سرعت همگرایی الگوریتم تاثیر بسزایی دارد و این موضوع در بسط در مدل‌های سه بعدی بسیار کمک کننده است.

علمی - پژوهشی بازسازی

چارچوب تأمین مسکن دائم پس از زلزله احتمالی در مناطق آسیب‌پذیر شهری با رویکرد بازبهسازی (مطالعه موردی منطقه سه شهر ساری)

عبدالمجید خورشیدیان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.231297.1249

چکیده

علیرغم افزایش تعداد سوانح در جهان، بازسازی پس از سانحه همچنان با معضلات فراوانی همراه است. موضوع این پژوهش در مورد رویکردی نظام‌مند برای برنامه‌ریزی پیش از زلزله می‌باشد که بر ایجاد تاب‌آوری از طریق استفاده از اصول بازبهسازی پس از سانحه و به‌کارگیری آن‌ها در اقدامات بازسازی مسکن پس از زلزله تمرکز دارد.این مطالعه جهت ارائه چارچوبی ... بیشتر علیرغم افزایش تعداد سوانح در جهان، بازسازی پس از سانحه همچنان با معضلات فراوانی همراه است. موضوع این پژوهش در مورد رویکردی نظام‌مند برای برنامه‌ریزی پیش از زلزله می‌باشد که بر ایجاد تاب‌آوری از طریق استفاده از اصول بازبهسازی پس از سانحه و به‌کارگیری آن‌ها در اقدامات بازسازی مسکن پس از زلزله تمرکز دارد.این مطالعه جهت ارائه چارچوبی برای تعریف جنبه‌های اصلی بازبهسازی و به‌کارگیری آن به‌صورت عملی از الگوی روش‌شناسی متوالی بهره گرفته است. در بخش اول و اصلی پژوهش از رویکرد کیفی جهت شناسایی و تفسیر ابعاد اصلی تأمین مسکن دائم با رویکرد بازبهسازی در منطقه سه ساری استفاده شده است. در این بخش تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته و مشاهدات میدانی با استفاده از تحلیل محتوای کیفی انجام‌گرفته است و نتایج آن در بخش دوم تحقیق از طریق دریافت بازخورد از متخصصان بازسازی در دو نوبت به روش زمینه‌یابی مورد سنجش کمّی قرار گرفته است.چارچوب بازبهسازی مسکن به‌عنوان نتیجه اصلی پژوهش از چهار مقوله اصلی و چهارده زیرمقوله تشکیل شده است. این چارچوب به‌منظور تأکید بر اهمیت اقدامات پیش از زلزله با مقوله کاهش خطرپذیری زلزله در ابعاد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و قانونی آغاز می‌شود. سپس در مقوله مشارکت جمعی به تعریف هدف مشارکت، تعیین مشارکت‌کنندگان کلیدی، نوع مشارکت در مراحل مختلف بازسازی مسکن، و منابع موردنیاز آن می‌پردازد. در ادامه ترتیبات مالی و سازمانی بازسازی را در دو بخش طراحی سازمانی و تدارک منابع تبیین می‌نماید و الزامات طراحی و اجرای مسکن دائم را در قالب چهار زیرمقوله الزامات اجرایی، رویکرد طراحی، کارایی اقتصادی، و ملاحظات اجتماعی-فرهنگی ارائه می‌دهد. خروجی اصلی تحقیق چارچوبی منحصربه‌فرد است که با پیش‌بینی نیازها و هدایت اقدامات اجرایی به برنامه‌ریزان و مجریان پروژه‌های بازتوانی در کاهش خطرپذیری پیش از زلزله و در تسریع تأمین مسکن ایمن و توان پذیر پس از وقوع آن کمک می‌نماید.

علمی - پژوهشی مطالعات معماری

ارزیابی و بهسازی ایمنی در برابر آتش برای ساختمان‌های موجود - توسعه یک روش مقراتی

سعید بختیاری؛ رامتین خلیلی؛ محمدامین حسین پور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 شهریور 1402

https://doi.org/10.48308/sofeh.2023.220505.1010

چکیده

آتش‌سوزی همواره یک تهدید بالقوه برای جان و مال ساکنان ساختمانها می باشد. از این رو مقررات و دستورالعمل‌های متعدد برای ایجاد شرایط ایمن در ساختمان‌ها در کشورهای مختلف تهیه و به‌کار گرفته می‌شود. در ایران مبحث سوم مقررات ملی ساختمان به موضوع حفاظت در برابر آتش اختصاص دارد. با این‌حال در این مبحث ضوابطی برای ساختمان‌های موجود در ... بیشتر آتش‌سوزی همواره یک تهدید بالقوه برای جان و مال ساکنان ساختمانها می باشد. از این رو مقررات و دستورالعمل‌های متعدد برای ایجاد شرایط ایمن در ساختمان‌ها در کشورهای مختلف تهیه و به‌کار گرفته می‌شود. در ایران مبحث سوم مقررات ملی ساختمان به موضوع حفاظت در برابر آتش اختصاص دارد. با این‌حال در این مبحث ضوابطی برای ساختمان‌های موجود در نظر گرفته نشده، بخش عمده ساختمان‌های موجود (بخصوص ساختمان‌هایی که قبل از آخرین ویرایش مبحث سوم ساخته شده‌اند)، فاقد شرایط مناسب ایمنی در برابر آتش‌سوزی می‌باشند. همچنین تغییرات در ساختمان‌های موجود از قبیل تعمیرات، تغییر کاربری و افزایش بنا، میتواند موجب کاهش سطح ایمنی آتش‌سوزی در ساختمان شود. سطح ایمنی مناسب در ساختمان های مختلف با توجه به اهمیت راهبردی و عملکردی، بار تصرف ساختمان و سایر شرایط می تواند تغییر کند. از این‌رو تهیه و ابلاغ مقررات جدید برای ارزیابی و بهسازی ایمنی در برابر آتش برای ساختمان‌های موجود با توجه به درجه اهمیت آن‌ها، به منظور کاهش خسارات جانی و مالی، از اهمیت زیادی برخوردار است. در این مقاله روشی برای ارزیابی و بهسازی ایمنی در برابر آتش سوزی در ساختمان‌های موجود ارائه شده است. اساس این روش کاربرد اصول ارزیابی خطرپذیری حریق در ساختمان است. بدین منظور، روشی برای امتیازدهی تمهیدات محافظت در برابر آتش ارائه شده است. امتیاز تمهیدات در دو گروه ایمنی در برابر آتش و فرار از حریق دسته بندی شده و برای هر کدام، حداقل امتیاز لازم بر حسب درجه اهمیت ساختمان تعیین شده است. متعاقباً با تعیین احتمال خطر حریق و تبعات احتمالی آن، سطح خطرپذیری تعیین میشود و بر این اساس، برنامه عملیاتی بهسازی طراحی میگردد. برای تعیین هر یک از سطوح خطر، ممکن است بر حسب اهمیت و پیچیدگی ساختمان از روشهای تجویزی یا دیدگاه عملکردی استفاده شود.

مشاهده مقاله

دوره 33 (1402)

دوره 32 (1401)

دوره 31 (1400)

دوره 30 (1399)

دوره 29 (1398)

دوره 28 (1397)

دوره 27 (1396)

دوره 26 (1395)

دوره 25 (1394)

دوره 24 (1393)

دوره 23 (1392)

دوره 22 (1391)

دوره 21 (1390)

دوره 20 (1389)

دوره 18 (1389)

دوره 19 (1388)

دوره 17 (1387)

دوره 16 (1386)

دوره 15 (1384)

دوره 14 (1383)

دوره 13 (1382)

دوره 12 (1381)

دوره 8 (1377)

دوره 7 (1376)

دوره 6 (1375)

دوره 5 (1374)

دوره 4 (1373)

دوره 3 (1372)

دوره 2 (1371)

دوره 1 (1369)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان