مقاله پژوهشی
احسان کاخانی
چکیده
ابوحامد محمد غزالی عارف و فیلسوف و فقیه و متکلم قرن پنجم هجری است که تأثیری شگرف در فرهنگ ایران داشته است. مهمترین اثر او کتاب احیاء علوم الدین است که آن را برای زنده کردن دانشهای دینی، در دورۀ عزلت، به نگارش درآورد. موضوع کتاب علم معامله است، از این روی اشارات فراوانی به معماری در آن یافت میشود. دستهای از این نکات در مورد ...
بیشتر
ابوحامد محمد غزالی عارف و فیلسوف و فقیه و متکلم قرن پنجم هجری است که تأثیری شگرف در فرهنگ ایران داشته است. مهمترین اثر او کتاب احیاء علوم الدین است که آن را برای زنده کردن دانشهای دینی، در دورۀ عزلت، به نگارش درآورد. موضوع کتاب علم معامله است، از این روی اشارات فراوانی به معماری در آن یافت میشود. دستهای از این نکات در مورد تزیینات و تجمل در معماری و مواد و مصالح در بناهاست. غزالی در صفحات مختلفی از کتاب دربارۀ انواع تزیینات و تجملات در بناهایی چون مسکن و مسجد سخن گفته و اقسام گوناگونی از مواد و مصالح را، اعم از گچ و خشت و آجر و نی، بررسی کرده است. این مقاله محصول دستهبندی مطالب گردآمده از کتاب و در چهار باب سامان یافته است. در باب اول مقدماتی دربارۀ نگاه غزالی و اندیشۀ وی بیان میشود. این مقدمات برای فهم بهتر چگونگی انجام پژوهش و استدلال از طریق مطالب لازم به نظر میرسد. باب دوم در خصوص تزیینات در معماری و حرمت و حلیت آن است. در باب سوم تجملات معماری شامل ارتفاع بنا و متاع بنا بررسی میگردد. باب چهارم در مورد استفاده از مواد و مصالح، خصوصاً گچ و آجر، است و در خاتمه مبحثی در مورد نگاه جامع غزالی به مواد و مصالح از حیث دوام آنهاست. تحقیق با روش تفسیری و به شیوۀ قرائت و فهم و تفسیر احیا به واسطۀ خود متن انجام شده است، بنابراین محور این تحقیق کتاب احیاء بوده و فقط برای فهم بهتر این کتاب به دیگر آثار غزالی و منابع درجۀ دوم رجوع شده است. مطابق این مقاله، مصالح کمدوام از نظر غزالی برای ساختن مسکن بیشتر مطابق زهد است و کمدوامی مصالح عموماً معیاری برای ارزشداوری مثبت بناهاست. در دستگاه فکری غزالی، در حالی که تزیینات با رعایت شرایط لازم آن به خودی خود مباح تلقی میشود، آرایش و تزیین برای زیست زاهدانه مذموم است. آذین مساجد از آن روی که خانۀ خداست رواست و مواد و مصالح به خودی خود عامل ارزشداوری بنا و بانیان آن است.
مقاله پژوهشی
حمیدرضا پیشوائی؛ زهرا میرزائی؛ سینا زارعی حاجی‌آبادی
چکیده
از حدود هفتاد سال پیش تا امروز دربارۀ معماری معاصر ایران متنهایی به زبان فارسی نوشته شده است. پژوهش حاضر دربارۀ این ادبیات و مقولاتِ کلیدیِ مندرج در آن است. به بیان دقیقتر، در پژوهش حاضر هدف بررسی مهمترین مقولات طرحشده در ادبیات معماری معاصر ایران در طی سالهای 1325 تا 1394ش است. برای نیل به این هدف، 389 منبع از مهمترین منابع ...
بیشتر
از حدود هفتاد سال پیش تا امروز دربارۀ معماری معاصر ایران متنهایی به زبان فارسی نوشته شده است. پژوهش حاضر دربارۀ این ادبیات و مقولاتِ کلیدیِ مندرج در آن است. به بیان دقیقتر، در پژوهش حاضر هدف بررسی مهمترین مقولات طرحشده در ادبیات معماری معاصر ایران در طی سالهای 1325 تا 1394ش است. برای نیل به این هدف، 389 منبع از مهمترین منابع مربوط به معماری معاصر ایران گزینش و مقولاتِ مندرج در آنها مشخص شده است. درنهایت، این متنها بر اساس 37 مقولۀ پربسامد، در قالب نُه دستۀ کلی، تحلیل محتوایی کمّی شده است. فهرست این دستههای کلی چنین است: نسبت معماری امروز با معماری گذشته، معماران، مفاهیم و زمینهها، سخنان هنجاری، نسبت معماری معاصر ایران با جهان، طرز پرداختن به آثار معماری، مقاطع زمانی، طرز پرداختن به تاریخ، و مدرنیته. نتایج حاصل از این بررسی حاکی از آن است که در طی هفتاد سال گذشته، مباحث مربوط به آثار معماری و معماران و روایت تاریخی و آسیبشناسی پربسامدتر از بقیه بوده است. از این بین، برخی مباحث همچون آثار معماری و معماران از همان ابتدا تا کنون، با بسامدی تقریباً ثابت، محل توجه مؤلفان بوده است؛ اما برخی دیگر، همچون آسیبشناسی و روایت تاریخی، از زمانی به بعد در کانون توجه نویسندگان بوده است.
مقاله پژوهشی
مجید صالحی‌نیا؛ رامین مدنی؛ فائزه آل صاحب فصول
چکیده
این مقاله با هدف شناخت عوامل مؤثر بر رضایت سالمند از فضای باز مجموعۀ مسکونی نگاشته و در آن ضمن تبیین این عوامل به تدوین مدلی از آنها با استفاده از«روش دلفی» و «تکنیک شانون» پرداخته شده است. در این پژوهش به دو پرسش پاسخ داده میشود: عوامل مؤثر بر رضایت سالمند از فضای باز مجموعۀ مسکونی چیستند؟ و چگونه میتوان به میزان ...
بیشتر
این مقاله با هدف شناخت عوامل مؤثر بر رضایت سالمند از فضای باز مجموعۀ مسکونی نگاشته و در آن ضمن تبیین این عوامل به تدوین مدلی از آنها با استفاده از«روش دلفی» و «تکنیک شانون» پرداخته شده است. در این پژوهش به دو پرسش پاسخ داده میشود: عوامل مؤثر بر رضایت سالمند از فضای باز مجموعۀ مسکونی چیستند؟ و چگونه میتوان به میزان اهمیت هریک از آن عوامل نسبت به هم پی برد؟ برای پاسخگویی به این پرسشها، پژوهشگران با روش دلفی نظرات ده نفر از متخصصان این حوزه را با مصاحبه و پرسشنامه جمعآوری و به کمک روش شانون تحلیل کردهاند. یافتهها نشان میدهند که مهمترین دستۀ عوامل مؤثر بر رضایت سالمند از فضای باز مجموعۀ مسکونی دستۀ «کالبدیـ فضایی» است که مؤثرترین شاخصهای آن «تأمین فضایی»، «دید و منظر»، «سازماندهی فضایی»، و «جنبههای زیباشناختی» هستند و بعد از آن دستۀ «فردیـ اجتماعی» با مؤثرترین شاخصهای «سن»، «احساسات و نیازها»، و «انتظارات» قرار دارند. سپس دستۀ عوامل «عملکردیـ مدیریتی» است که «وجود نظارت اجتماعی»، «تأمین ایمنی»، و «میزان دسترسی به خدمات عمومی و خصوصی» مؤثرترین شاخصهای این دسته هستند. درنهایت مدل عوامل رضایت سالمند از فضای باز مجموعۀ مسکونی تدوین گردیده که وزن هر دسته از عوامل و شاخصها در آن بیان شده است.
مقاله پژوهشی
ماریا کردجمشیدی
چکیده
برچسبگذاری انرژی ساختمانها سیاستی کاربردی برای ترغیب جامعه به استفاده از ساختمانهای بهینه و کاهش مصرف انرژی سالانه در بخش ابنیه است، که عموماً بر اساس ارزیابی عملکرد حرارتی سالانۀ ساختمان محاسبه میشود. روش برچسبگذاری انرژی در ایران با روشهای معرفیشده در استانداردهای بینالمللی متفاوت است. هدف در این مقاله ...
بیشتر
برچسبگذاری انرژی ساختمانها سیاستی کاربردی برای ترغیب جامعه به استفاده از ساختمانهای بهینه و کاهش مصرف انرژی سالانه در بخش ابنیه است، که عموماً بر اساس ارزیابی عملکرد حرارتی سالانۀ ساختمان محاسبه میشود. روش برچسبگذاری انرژی در ایران با روشهای معرفیشده در استانداردهای بینالمللی متفاوت است. هدف در این مقاله مقایسۀ روش مورد استفاده در ایران با روش متداول بینالمللی است. به این منظور عملکرد حرارتی 184 نمونۀ مسکونی، به دو روش مدلسازی و محاسباتی، برای اقلیم معتدل و مرطوب شهر بابلسر انجام شده است. مدلسازی با استفاده از نرمافزار انرژی پلاس برای پیشبینی مصرف انرژی سالانه و محاسباتی بر اساس روش کارکردی اعلامشده در «مقررات ملی مبحث 19» برای محاسبۀ ضریب انتقال حرارت طرح ساختمان انجام شده است. برچسبگذاری ابتدا بر اساس پیشبینی مصرف انرژی سالانه و سپس بر اساس نسبت ضریب انتقال حرارت طرح به ضریب انتقال حرارت مرجع انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد که همبستگی بین دو شاخص ارزیابی برچسبگذاری ضعیف (0.2) و در 40% نمونهها نتیجه برچسبگذاری در دو سیستم متفاوت بودند. بنابراین بازنگری در روش کنونی برای بهسازی ابنیه در ایران ضروری است. در انتها سیستمی تلفیقی برای برچسبگذاری انرژی ساختمانهای مسکونی در ایران پیشنهاد شده است.
مقاله پژوهشی
سیّدمحسن حبیبی؛ نگین صمدی کافی
چکیده
شهر، کلانشهر، زمین، قلمرو، و حتی مقیاسهای کوچکتر «ابنیه، راهها، میدانها، محلهها، و...» با سابقۀ تاریخی خود متأثر از پدیدۀ زمان، لایههایی از تاریخ را با خود حمل میکنند. لایههایی از تاریخ با مقطع طولی یا عرضی از شهر که به واسطۀ آن میتوان خطوط تصویری بهجایمانده را بازخواند و آواهای خاموش و نشنیدۀ ...
بیشتر
شهر، کلانشهر، زمین، قلمرو، و حتی مقیاسهای کوچکتر «ابنیه، راهها، میدانها، محلهها، و...» با سابقۀ تاریخی خود متأثر از پدیدۀ زمان، لایههایی از تاریخ را با خود حمل میکنند. لایههایی از تاریخ با مقطع طولی یا عرضی از شهر که به واسطۀ آن میتوان خطوط تصویری بهجایمانده را بازخواند و آواهای خاموش و نشنیدۀ آنها را شنید. بدیهی است که هرقدر میزان قدمت و سابقۀ تاریخی مکان بیشتر باشد، به همان نسبتْ انباشت لایهها نیز افزایش خواهد یافت.میتوان دوگانههایی از شادکامی و غمگینی، زندگی و مرگ، فقر و ثروت، صمیمیّت و خیانت، معصومیّت و گناهکاری، و... را در فرازهای شاخص از هریک از این لایههای تاریخی بازشناخت. هر لایهای شاهدِ گذر زمان است. هریک از لایههای تاریخْ افشاکنندۀ بخشی از قلمروهای واقعی در زمانۀ خاص و در طول زمان است.زمانی که فضاها، «درهمآمیخته، بازسازی، یا دوباره الگوسازی» میشوند، آثار لایههای قبلی همچنان باقی میمانند. به این سبب، مسیر پرپیچوخمی در لایههای تاریخی هست که از طریقِ آنْ هر متخصصی میتواند بنا بر دانش خود لایهها را کاوش و بازخوانی کند، این اقدام از طریق «لایهنگاری» میسر خواهد شد و سبب نمایانی لایههای تاریخی میشود. با این تأکید که هر لایهای قلمرو خاص خود را دارد و منتج از فرایندهای مختلف همزمانی و در زمانی است. قلمرو امروزی، چون همیشه، متأثر از عواملِ تاریخ زیست سرزمینی (فرهنگ)، اقلیم سرزمین (طبیعت)، و تحول فن و فناوری در زمان و در زمانه است که ردّ خود را بر پیکره، سیما، چهره، و نیمرخ قلمرو و مکان گذاشتهاند.هدف از این پژوهش، شناساندن رویکرد لایهنگاری در تبیین و شناخت شهر است. روش پژوهش در مقالۀ حاضرْ کیفی و با تحلیل محتوایی برای تبیین روش لایهنگاری شهری است. مقاله مروری بر رویکرد لایهنگاری شهری است، روشها و نتایج گویای آن است که این روش را میتوان برای شناخت شهرهای کهن و حفظ تداوم تاریخیشان به کار بست.
مقاله پژوهشی
محمدحسین شریف‌زادگان؛ راضیه رمضانی
چکیده
در کشورهای بیشتر توسعهیافته تغییرات چشمگیری در نگرش به مخاطرات دیده میشود؛ به طوری که دیدگاه غالب از تمرکز صرف بر کاهش آسیبپذیری به افزایش تابآوری در مقابل سوانح تغییر یافته است. بر این اساس، در برنامهریزیهای کاهش مخاطرات باید به دنبال ایجاد و تقویت ویژگیهای جوامع تابآور باشند. در این میان، به مفهوم عام، ...
بیشتر
در کشورهای بیشتر توسعهیافته تغییرات چشمگیری در نگرش به مخاطرات دیده میشود؛ به طوری که دیدگاه غالب از تمرکز صرف بر کاهش آسیبپذیری به افزایش تابآوری در مقابل سوانح تغییر یافته است. بر این اساس، در برنامهریزیهای کاهش مخاطرات باید به دنبال ایجاد و تقویت ویژگیهای جوامع تابآور باشند. در این میان، به مفهوم عام، شهر تهران به دلیل شرایط خاص طبیعی و جغرافیایی آن مستعد شوکهای متعددی ازجمله زلزله، سیل، و... است که ضرورت توجه به مفهوم تابآوری شهری را میرساند.در این مقاله هدف سنجش تابآوری شهر تهران به منزلۀ اولین گام در فرایند تابآور کردن شهر با بهکارگیری مدل و شاخصهای تعیینکنندۀ تابآوری و بیان روشی برای بررسی آن است. برای نیل به این هدف با استفاده از دادههای آماری سال 1390 محلات شهر تهران و بهکارگیری روش شاخصهای تابآوری خط مبنا برای جوامع و تمرکز بر مجموعهای از شاخصها بر اساس مدل اصلاحشدۀ تابآوری مکانی بلایا (DROP)، عرضهشده از سوی کاتر و همکاران در سال 2008، مدل مفهومی مطالعه ساخته و برای محاسبۀ شاخص تلفیقی تابآوری مدل تحلیلی F’ANP، که ترکیبی از تحلیل عاملی و مدل شبکهای ANP است، استفاده شده است. پس از تدقیق مدل مفهومی از طریق انجام تحلیل عاملی تأییدی، به تفکیک ابعاد تابآوری، 23 شاخص تبیینکنندۀ تابآوری شهری در شهر تهران، پس از تحلیل عاملی اکتشافی، به شش عامل اجتماعیـ اقتصادی، دسترسی به خدمات عمومی، زیرساختـ جامعهای، فضای باز (زیرساختی)، فعالیتیـ اقتصادی، زیرساختی منجر گردیدند که این عوامل و شاخصهای آنها برای انجام فرایند مدل تحلیلی F’ANP به منظور استخراج ضریب اهمیت نسبی به کار گرفته شدند. این ضریب اهمیت با روش تلفیق حسابی ترکیب و نهایتاً شاخص تلفیقی تابآوری محلات شهر تهران به دست آمد و در سطح محلات شهر تهران ترسیم گردید. نتایج تابآوری بیشتر محلات نیمۀ شمالی تهران را در مقایسه با نیمۀ جنوبی نشان میدهند.
مقاله پژوهشی
محمدحسن خادم‌زاده؛ پوریا محمودی اصل همدانی
چکیده
روشنفکران ایرانیِ دوران مشروطه و رضاشاه، با گرایشی که به برخی از مبانی دوران جدید جهان داشتند، تلاش میکردند تا آنها را در جامعۀ ایرانی نهادینه کنند. ازجمله این تلاشها، تدوینِ دو مفهومِ «میراث ملّی معماری» و «تاریخ معماری ایران» بود. این دو مفهوم که خود قوامیافته از مفاهیم دیگری نظیر «زمان، گذشته، تاریخ، و ...
بیشتر
روشنفکران ایرانیِ دوران مشروطه و رضاشاه، با گرایشی که به برخی از مبانی دوران جدید جهان داشتند، تلاش میکردند تا آنها را در جامعۀ ایرانی نهادینه کنند. ازجمله این تلاشها، تدوینِ دو مفهومِ «میراث ملّی معماری» و «تاریخ معماری ایران» بود. این دو مفهوم که خود قوامیافته از مفاهیم دیگری نظیر «زمان، گذشته، تاریخ، و آثار گذشته» بودند، در اندیشۀ روشنفکران مؤلفههایی را سامان دادند که هم از منظر بررسی مبانی این مفاهیم و تاریخشان، و هم از منظر وجوه تقابلی و تکاملی حایز ارزش و ازریابی هستند. در این مقاله تلاش میشود با روشی تفسیریـ تاریخی در مقابلۀ اسناد و اقوال از طریق بررسی اسناد دست اول همچون متون روشنفکران آن دوران و استدلال منطقی از درون آثاری که متفکران متأخر در شرح آنها نوشتهاند، به هدف پژوهش یعنی پاسخگویی به پرسشهای تحقیق پرداخته شود. در این پژوهش، با بررسی دو مفهومِ فوق نزد روشنفکران ایرانی، تلاش میشود تا وجوه تکاملی و تقابلیِ این دو مفهوم مورد نظر ایشان بازیابی شود. به نظر میرسد که، مفاهیمِ نوی همچون ایدۀ پیشرفت (ترقی) پیونددهندۀ این دو مفهوم بودهاند و از سوی دیگر، وجود مرزهایی میانِ مفهوم میراث ملّی معماری ایران و مفهوم تاریخ معماری ایران نشاندهندۀ نوعی تقابل میان این دو است که بیشتر ناظر بر جایگاه مفهومِ میراث ملّی معماری در مفهومسازیهایی با اهدافی مشخص نظیر تلقین حس شیفتگی و عظمت و بزرگی ایران گذشته به ایرانیان دورۀ مشروطه و رضاشاه است و جایگاهِ مفهومِ تاریخ معماری در روششناسی برخورد با تاریخ، که از نظری علمی است و در این مقاله بر ضرورت نکتهسنجی و دقت و توجه به جزئیات برای درکِ تاریخ به شکل دقیقِ آن تأکید میشود.
