روشنفکران ایرانی و دوگانۀ میراثِ ملّی و تاریخ معماری ایران (تقابل و تکامل) دورۀ مشروطه تا پایان عصر رضاشاه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 دانشگاه تهران

چکیده

روشنفکران ایرانیِ دوران مشروطه و رضاشاه، با گرایشی که به برخی از مبانی دوران جدید جهان داشتند، تلاش می­کردند تا آن­ها را در جامعۀ ایرانی نهادینه کنند. ازجمله این تلاش­ها، تدوینِ دو مفهومِ «میراث ملّی معماری» و «تاریخ معماری ایران» بود. این دو مفهوم که خود قوام­یافته از مفاهیم دیگری نظیر «زمان، گذشته، تاریخ، و آثار گذشته» بودند، در اندیشۀ روشنفکران مؤلفه­هایی را سامان دادند که هم از منظر بررسی مبانی این مفاهیم و تاریخشان، و هم از منظر وجوه تقابلی و تکاملی حایز ارزش و ازریابی هستند. در این مقاله تلاش می­شود با روشی تفسیری­­ـ تاریخی در مقابلۀ اسناد و اقوال از طریق بررسی اسناد دست اول همچون متون روشنفکران آن دوران و استدلال منطقی از درون آثاری که متفکران متأخر در شرح آن­ها نوشته­اند، به هدف پژوهش یعنی پاسخ­گویی به پرسش­های تحقیق پرداخته شود. در این پژوهش، با بررسی دو مفهومِ فوق نزد روشنفکران ایرانی، تلاش می­شود تا وجوه تکاملی و تقابلیِ این دو مفهوم مورد نظر ایشان بازیابی شود. به نظر می­رسد که، مفاهیمِ نوی همچون ایدۀ پیشرفت (ترقی) پیونددهندۀ این دو مفهوم بوده­اند و از سوی دیگر، وجود مرزهایی میانِ مفهوم میراث ملّی معماری ایران و مفهوم تاریخ معماری ایران نشان­دهندۀ نوعی تقابل میان این دو است که بیشتر ناظر بر جایگاه مفهومِ میراث ملّی معماری در مفهوم­سازی­هایی با اهدافی مشخص نظیر تلقین حس شیفتگی و عظمت و بزرگی ایران گذشته به ایرانیان دورۀ مشروطه و رضاشاه است و جایگاهِ مفهومِ تاریخ معماری در روش­شناسی برخورد با تاریخ، که از ­نظری علمی است و در این مقاله بر ضرورت نکته­سنجی و دقت­ و توجه به جزئیات برای درکِ تاریخ به شکل دقیقِ آن تأکید می­شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Iranian Intellectuals, the National Heritage and the History of Iranian Architecture in the Period between the Constitution and the end of Reza Shah’s Reign; A Story of Conflict and Evolution

چکیده [English]

Efforts by Iranian intellectuals in the Constitution and Reza Shah periods to elaborate the two concepts of ‘national architecture heritage’ and ‘history of Iranian architecture’ were parts of their attempts to institutionalise modernity. These two concepts were in turn based on other concepts such as ‘time’, ‘past’, ‘history’ and ‘old-age oeuvre’, and are noteworthy for exploring their foundations and history as well as their conflicting and evolutional aspects. This article tries to use an interpretive-historical method to contrast the first-hand documents and quotes from the period, with those from later takes on that period in order to answer the questions of: 1) What are the origins of the ideas of ‘national architecture heritage of Iran’ and ‘history of Iranian architecture’?; and 2) What are the areas of conflict and evolution of these concepts? Examining these concepts, this research tries to detect conflicting and evolutional modes of them. Modern concepts such as the ‘progress’ (advancement) seem to associate the two above concepts, whilst demarcations between the two indicate a contrast, which is to do with the potential of national architectural heritage in constructing a sense of fascination with, and grandeur of ancient Iran in the Constitution and Reza Shah periods on one hand, and the position of architectural history in creating a systematic methodology for dealing with history, emphasising the need for carefulness and attention to details towards understanding the history in its accurate form.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architecture heritage of Iran
  • history of the Iranian architecture
  • Constitution
  • Reza Shah
  • intellectual

مراجع

آجودانی، ماشاءالله. مشروطۀ ایرانی، تهران: نشر اختران، 1381.
آخوندزاده، میرزا فتحعلی. مقالات، گردآوری باقر مؤمنی، تهران: انتشارات آوا، 1351.
آدمیت، فریدون. انحطاط تاریخنگاری در ایران (مقالات تاریخی)، به­اهتمام سیّدابراهیم اشک­شیرین، تهران: نشر گستره، 1394.
ــــــــ . اندیشه­های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران: انتشارات خوارزمی، 1349.
آشوری، داریوش. ما و مدرنیت، تهران: موسسه فرهنگی صراط، 1384.
ادیب طوسی، محمدامین. «اثر تاریخی­ ــ اکتشافات مهم»، در مجلۀ نامۀ تمدن، ش 4 (خرداد 1310)، ص 106-109.
اسمیت، آنتونی دی. ناسیونالیسم: نظریه، ایدئولوژی، تاریخ، ترجمۀ منصور رضایی، تهران: انتشارات تمدن ایرانی، 1383.
افشار، محمود. «آغازنامه؛ مطلوب ما: وحدت ملی ایران»، در مجلۀ آینده، ش 1 (1304)، ص3-8.
اقبال آشتیانی، عباس. مجموعه مقالات عباس اقبال آشتیانی، گردآوری و تدوین سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: دنیای کتاب، 1369.
اکبری، محمدعلی. تبارشناسی هویت جدید ایرانی (عصر قاجاریه و پهلوی اول)، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1393.
بیگدلو، رضا. «ارزیابی انتقادی تاریخ­نگاری ناسیونالیستی در ایران»، در مجلۀ مطالعات ملی، ش 58 (1393)، ص 95-126.
ــــــــ . باستانگرایی در تاریخ معاصر ایران، تهران: نشر مرکز، 1380.
پیامدهای حقوقی خوانش تجددخواهانه از تاریخ بر معماری ایران (دوره مشروطه تا پایان پهلوی اول)، خادم­زاده، محمدحسن، و پوریا محمودی اصل همدانی (عوامل طرح)، طرح پژوهشی بنیادی، تهران: دانشگاه تهران، 1397.
پیرنیا، حسن. تاریخ ایران باستان، جلد 1، تهران: آگاه، 1391.
ــــــــ . تاریخ ایران باستان، جلد 2، تهران: آگاه، 1391.
توفیق، ابراهیم و همکاران. نامیدن تعلیق؛ برنامه­ای پژوهشی برای جامعه­شناسی تاریخی انتقادی در ایران، تهران: نشر مانیا هنر، 1397.
توکلی طرقی، محمد. تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تهران: نشر تاریخ ایران، 1381.
حاج سیاح، محمدعلی سیاح محلاتی. مجموعۀ خاطرات و سفرنامه­های ایران؛ خاطرات حاج سیاح، به­کوشش حمید سیاح، تهران: امیرکبیر، 1356.
حقیر، سعید و حامد کامل­نیا. نظریه مدرنیته در معماری ایران، تهران: کتاب فکر نو، 1398.
حکمت، علی­اصغر. «در خرابه­های پازارگاد»، در مجلۀ تعلیم و تربیت، سال سوم، ش 5 و 6 (1306)، ص 247-257.
رحمانیان، داریوش. تاریخ­ علت­شناسی­ انحطاط و عقب­ماندگی­ ایرانیان­ و مسلمین­ (از آغاز دوره­ قاجار تا پایان­ دوره­ پهلوی­)، تبریز: دانشگاه­ تبریز: مؤسسه­ تحقیقاتی­ علوم­ اسلامی­ـ انسانی­، 1382.
سیف آزاد، عبدالرحمان. «گفتار نخست»، در مجلۀ ایران باستان، ش 1 (1311)، ص 2.
شیرازی، هـ . «کشف مهم آثار عتیق در عراق (بین­النهرین)»، در مجلۀ علم و هنر، ش 4 (1307)، ص 26-28.
ضیاءابراهیمی، رضا. پیدایش ناسیونالیسم ایرانی؛ نژاد و سیاست بی­جاسازی، ترجمۀ حسن افشار، تهران: نشر مرکز، 1396.
طباطبایی، جواد. تاملّی دربارۀ ایران، جلد دوم: نظریۀ حکومت قانون در ایران، بخش نخست: مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی، تهران: انتشارات مینوی خرد، 1395.
فروغی، محمدعلی. مجموعه مقالات فروغی، جلد اول، تهران: انتشارات توس، 1384.
فصیحی، سیمین. جریان­های اصلی تاریخ­نگاری در دورۀ پهلوی، تهران: نشر نوند، 1371.
کاظم­زاده ایرانشهر، حسین. «ملیت و روح ملی ایران»، در مجلۀ ایرانشهر، سال دوم، ش 4 (1302)، ص 193-206.
ملک­زاده، مهدی. زندگانی ملک­المتکلمین، تهران: شرکت نسبی علی­اکبر علمی و شرکاء، 1325.
میرزا آقاخان کرمانی، میرزا عبدالحسین. سه مکتوب، به کوشش و ویرایش بهرام چوبینه، تهران: انتشارات شبگیر، 1378.
ــــــــ . صدخطابه، به ویراستاری محمدجعفر محجوب، تهران: شرکت کتاب، 1382.
میرزاده عشقی، سیدمحمدرضا کردستانی. کلیات مصور میرزاده عشقی، تألیف و نگارش علی­اکبر مشیرسلیمی، چاپخانۀ سپهر، 1357.
نفیسی، سعید. «آثار تاریخی چهار پادشاه در لاهیجان»، در مجلۀ تعلیم و تربیت، سال سوم، ش 5 و 6 (مرداد و شهریور 1306)، ص 266-283.
یاسمی، رشید. «ادبیات ملی»، در مجلۀ آینده، سال سوم، ش 21 (1306)، ص 629-632.
ــــــــ . آیین نگارش تاریخ، تهران: مؤسسه انتشارات وعظ و خطابه، 1316.
 
Harrison, Rodney. Heritage: Critical Approaches, London: Routledge, 2013.
Lowenthal, David. The Heritage Crusade and the Spoils of History, London: Cambridge, 1998.
Matthes, Erich Hatala. The Ethics of Cultural Heritage, Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2018.
Smith, Laurajane. The Uses of Heritage, London: Routledge, 2006.
_____ . “Ethics or Social Justice? Heritage and the Politics of Recognition”, in Australian Aboriginal Studies, 2(2010), pp. 60–68.
http://ensani.ir/fa/article/author/7934

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 خرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 29 دی 1399
  • تاریخ پذیرش: 11 دی 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار