نگاهی نو به تحولات حیاط در مسکن روستایی مطالعۀ موردی: روستاهای دشت مرکزی گرمسار

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکدۀ فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سمنان

2 استادیار دانشکدۀ دانشکدۀ معماری و هنر، دانشگاه کاشان

3 استادیار دانشکدۀ دانشکدۀ فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سمنان

4 مدرس دانشکدۀ فنی و مهندسی، دانشگاه گرمسار

چکیده

بررسی وضعیت روستایی کشور نشان می­دهد پایداری مسکن روستایی، که در راستای تداوم حیات زندگی روستاییان است، تحت تأثیر روند­ها و سیاست‌های دهه‌های اخیر در ابعاد مختلف، ازجمله کالبد، اقتصاد، و وجوه فرهنگی تغییرات گسترده­ای کرده است و این نابسامانی منجر به تهدید حیات روستانشینی و ناپایداری محیطی و انسانی شده است. در این پژوهش بخش مهمی از زندگی، حیاط، و سایر فضاهای باز مسکن روستایی مورد توجه است تا، با شناخت عوامل پایداری در مسکن روستایی، اهمیت نقش این فضا در ثبات و تداوم زندگی روستاییان بررسی و در دوره‌های مختلف مقایسه شود، بنابراین پس از شناخت و بررسی روستاهای مورد مطالعه در شهرستان گرمسار و جمع‌آوری اطلاعات از طریق مشاهدۀ میدانی و اطلاعات دریافتی از پرسش‌نامه‌ها، به توصیف و تجزیه‌وتحلیل یافته­ها پرداخته شده و به روش تحلیل عاملی و واریانس یک­طرفه داده­ها آنالیز گردیده است، نتایج نشان می­دهد که از میان ۹ عامل شناسایی­شده ۶ عامل اساسی و تأثیر­گذار بر حیاط مساکن روستایی مورد توجه ساکنین است. عامل معیشتی و تولیدی حیاط، عامل کالبدی حیاط از منظر میزان مساحت و درصد فضای ساخته­نشده، عامل سازگاری اجتماعی و کارکرد حیاط در تعاملات میان ساکنین و همسایگان، و عامل پایداری و سازگاری محیطی در مسکن روستایی بیشترین اثربخشی را در خانه­های سنتی و بازسازی‌شده دارند. درمقابل، عامل زیستی و سکونتی حیاط‌ها از نظر کارکرد­های ثابت زیستی و تأمین نیازهای بنیادی ساکنین و عامل خدماتی‌ـ ­آسایشی در راستای تأمین نور­رسانی فضاهای سکونتی و محل پارک اتومبیل و ... در خانه­های معاصر بیشترین اثر­بخشی را نسبت به سایر خانه­ها داشته است.

کلیدواژه‌ها


احمدی، فرهاد. «شهر، خانه‌ـ حیاط مرکزی (شهرـ خانۀ پایدار شهر، شهرـ ­خانۀ آیینی)»­. در صفه، ش۴۱ (پاییز و زمستان ۱۳۸۴)، ص۹۰-۱۱۳.
بیتی، حامد. «ارزیابی جایگاه الگوهای بومی در برنامه­های ساخت­و­ساز مسکن روستایی؛ مطالعۀ ­موردی: استان آذربایجان­شرقی». در فصلنامۀ مدیریت شهری، ش۲۹ (۱۳۹۱)، ص۱۱۵-۱۲۹.
پوردیهیمی، شهرام. «فضاهای باز در مجموعه­های مسکونی». در صفه، ش۳۶ (بهار و تابستان ۱۳۸۲)، ص۳۶-۵۱.
پورطاهری، مهدی و زینب فضلعلی و عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری. «تحلیل فضایی الگوی مسکن پایدار روستایی؛ مطالعۀ موردی: روستاهای استان مازندران». در برنامه‌ریزی و آمایش فضا، ش۹۵ (بهار ۱۳۹۶)، ص۹۵-۱۳۱.
پیوسته­گر، یعقوب و علی‌اکبر حیدری و مریم کیایی. «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی خانه». در صفه، ش۷۳ (تابستان ۱۳۹۵)، ص۳۹-۶۰.
تقی­زاده، محمد. «توسعۀ پایدار شهر و مسکن»، در نشریه مسکن و انقلاب، ش۹۵ و ۹۶ (۱۳۸۰).
حبیب، فرح. تحلیل شکل شهر، معنا و معیار. پایان­نامۀ دکتری معماری. دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ۱۳۸۰.
دیواندری، جواد. بررسی قابلیت­های کاربرد فناوری بومی در مسکن روستایی. پایان­نامۀ دکتری معماری، دانشگاه شهید­بهشتی، تهران، ۱۳۹۲.
ذوالفقارزاده، حسن. «اصول و مبانی حیاط در فرهنگ معماری ایرانی». در هفتمین کنفرانس بین­المللی توسعۀ پایدار و عمران شهری، اصفهان، ۱۳۹۶.
راپاپورت، ایموس. انسان‌شناسی مسکن. ترجمۀ خسرو افضلیان. مشهد: آستان قدس رضوی، ۱۳۸۸.
رومیانی، احمد و حمدالله سجاسی قیداری و خیرالنسا منصوری. «تحلیل ساختاری‌ـ کارکردی مسکن روستایی با رویکرد توسعۀ پایدار؛ مطالعۀ موردی: دهستان رومشگان شرقی، شهرستان کوهدشت». در فصلنامۀ مسکن و محیط روستا، ش۱۶۲ (تابستان ۱۳۹۷)، ص۵۵-۷۰.
زرگر، اکبر و توحید حاتمی خانقاهی. «وجوه مؤثر بر طراحی مسکن روستایی»، در فصلنامۀ مسکن و محیط روستا، ش۱۴۸ (زمستان ۱۳۹۳)، ص۴۵-۶۲.
سرتیپی­پور، محسن. «بررسی تحلیلی مسکن روستایی در ایران». در صفه، ش۴۹ (پاییز و زمستان ۱۳۸۸)، ص۴۷-۶۰.
ــــــــ . «رویکرد محلی­گرایی در معماری روستاهای ایران». در فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، ش۲ (زمستان ۱۳۹۱)، ص۱۲۹-۱۴۶.
ــــــــ . آسیب­شناسی معماری روستایی، به سوی سکونتگاه مطلوب، تهران: انتشارات شهیدی، ۱۳۸۸.
سعیدی، عباس و منیژه احمدی. «شهرگی و دگردیسی ساختاری‌ـ کارکردی خانه­های روستایی، مطالعۀ موردی: روستاهای پیرامون زنجان». در فصلنامۀ جغرافیا، ش۳۱ (۱۳۹۰)، ص۷-۳۲.
سعیدی، عباس و بهرام ایمانی. «نقش عوامل و نیروهای درونی و بیرونی در روند دگردیسی کالبدی‌ـ فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهر اردبیل». در فصلنامۀ انجمن جغرافیای ایران، سال دوازدهم، ش۴۰ (۱۳۹۳)، ص۱۷-۲۸.
سلیمانی، ندا و مریم عامری، احمد اصغریان جدی. «ارزیابی عوامل مؤثر بر کیفیت فضای باز جمعی در سکونتگاه‌های روستایی؛ مطالعۀ موردی: روستای عباس­آباد شهرستان شاهرود». در مسکن و محیط روستا، ش­۱۶۴ (۱۳۹۶)، ص۴۱-۵۴.
شوئنوئر، نوربرت. مسکن، حومه و شهر. ترجمۀ شهرام پوردیهیمی، تهران: روزنه، ۱۳۸۰.
شیخ‌طاهری، حامد و اکبر زرگر و محسن سرتیپی‌پور و سیدحسن میری. «طراحی و شکل‌گیری خانۀ روستایی به روایت معماران قدیمی؛ مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان گرمسار». در فصلنامۀ مسکن و محیط، ش۱۵۸ (۱۳۹۴)، ص۳-۲۰.
شیخ­طاهری، حامد. طراحی خانۀ روستایی. پایان­نامۀ دکتری معماری، دانشگاه شهید­بهشتی، تهران، ۱۳۹۷.
گرکانی، امیرحسین و حسن خدابخش. راهنمای طراحی فضاهای معیشتی در مسکن روستایی. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، ۱۳۹۵.
لنگ، جان. آفرینش نظریۀ معماری (نقش علوم رفتاری در طراحی محیط). ترجمۀ علیرضا عینی­فر، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۸۳.
محمدی، سعدی و مصطفی طالشی و شاه‌بختی رستمی. «سنجش عوامل مؤثر بر ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی در منطقۀ کوهستانی و پایکوهی زاگرس؛ مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان های مریوان و سروآباد». در مسکن و محیط روستا، ش۱۶۳ (۱۳۹۵)، ص۹۱-۱۰۴.
معماریان، غلامحسین. آشنایی با معماری مسکونی ایرانی (گونه­شناسی درون‌گرا). تهران: سروش دانش، ۱۳۸۷.
Jha, A.K., et al. Safer Homes, Stronger Communities, A Handbook for Reconstruction after Natural Disasters. Washington, DC: The world bank, 2010.