نگاهی نو به تحولات حیاط در مسکن روستایی مطالعۀ موردی: روستاهای دشت مرکزی گرمسار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکدۀ فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سمنان

2 استادیار دانشکدۀ دانشکدۀ معماری و هنر، دانشگاه کاشان

3 استادیار دانشکدۀ دانشکدۀ فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سمنان

4 مدرس دانشکدۀ فنی و مهندسی، دانشگاه گرمسار

چکیده

بررسی وضعیت روستایی کشور نشان می­دهد پایداری مسکن روستایی، که در راستای تداوم حیات زندگی روستاییان است، تحت تأثیر روند­ها و سیاست‌های دهه‌های اخیر در ابعاد مختلف، ازجمله کالبد، اقتصاد، و وجوه فرهنگی تغییرات گسترده­ای کرده است و این نابسامانی منجر به تهدید حیات روستانشینی و ناپایداری محیطی و انسانی شده است. در این پژوهش بخش مهمی از زندگی، حیاط، و سایر فضاهای باز مسکن روستایی مورد توجه است تا، با شناخت عوامل پایداری در مسکن روستایی، اهمیت نقش این فضا در ثبات و تداوم زندگی روستاییان بررسی و در دوره‌های مختلف مقایسه شود، بنابراین پس از شناخت و بررسی روستاهای مورد مطالعه در شهرستان گرمسار و جمع‌آوری اطلاعات از طریق مشاهدۀ میدانی و اطلاعات دریافتی از پرسش‌نامه‌ها، به توصیف و تجزیه‌وتحلیل یافته­ها پرداخته شده و به روش تحلیل عاملی و واریانس یک­طرفه داده­ها آنالیز گردیده است، نتایج نشان می­دهد که از میان ۹ عامل شناسایی­شده ۶ عامل اساسی و تأثیر­گذار بر حیاط مساکن روستایی مورد توجه ساکنین است. عامل معیشتی و تولیدی حیاط، عامل کالبدی حیاط از منظر میزان مساحت و درصد فضای ساخته­نشده، عامل سازگاری اجتماعی و کارکرد حیاط در تعاملات میان ساکنین و همسایگان، و عامل پایداری و سازگاری محیطی در مسکن روستایی بیشترین اثربخشی را در خانه­های سنتی و بازسازی‌شده دارند. درمقابل، عامل زیستی و سکونتی حیاط‌ها از نظر کارکرد­های ثابت زیستی و تأمین نیازهای بنیادی ساکنین و عامل خدماتی‌ـ ­آسایشی در راستای تأمین نور­رسانی فضاهای سکونتی و محل پارک اتومبیل و ... در خانه­های معاصر بیشترین اثر­بخشی را نسبت به سایر خانه­ها داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Look into Developments of the Yard in Rural Houses; the Case of Central Garmsar Plain

نویسندگان [English]

  • Niaz Azimi 1
  • Javad Divandari 2
  • Hosein Moradinasab 3
  • Hamed SHeikhtaheri 4
1 PhD Candidate, Faculty of Engineering and Technology, Islamic Azad University, Semnan Branch
2 Assistant Professor, Faculty of Art and Architecture, University of Kashan
3 Assistant Professor, Faculty of Engineering and Technology, Islamic Azad University, Semnan Branch
4 Visiting Lecturer, Faculty of Engineering and Technology, Garmsar University
چکیده [English]

The study of the rural situation in Iran shows that the sustainability of rural housing, which safeguards the survival of their inhabitants, has been affected by recent decades’ procedures and policies, in terms of their physical body, economies and culture. This has led to the threatening of rural life as well as environmental and human instability. This study has considered the yard and other open spaces of rural housing as important parts of life, in order to then explore the role of yards in the sustainability of rural housing. A survey is conducted in the villages around the city of Garmsar, collecting information through field observations and questionnaires, which is then described and analysed, with findings and analysed data going through factor analysis and one-way analysis of variance (One-way ANOVA). The results show that out of the nine identified factors, six are more influential. Livelihood and production, the physical factor in terms of area and percentage of unbuilt space, social adaptation factor and the yard function in interactions between residents and neighbours, environmental stability and adaptation factor in rural housing, are found to be most influential, both in traditional and rebuilt houses. On the other hand, the biological and residential factors of the yards in terms of constant life functions and fulfilling basic needs, and the service-comfort factors concerning daylighting and parking etc. have been most influential in contemporary houses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rural Housing
  • Court Yard
  • Sustainability
احمدی، فرهاد. «شهر، خانه‌ـ حیاط مرکزی (شهرـ خانۀ پایدار شهر، شهرـ ­خانۀ آیینی)»­. در صفه، ش۴۱ (پاییز و زمستان ۱۳۸۴)، ص۹۰-۱۱۳.
بیتی، حامد. «ارزیابی جایگاه الگوهای بومی در برنامه­های ساخت­و­ساز مسکن روستایی؛ مطالعۀ ­موردی: استان آذربایجان­شرقی». در فصلنامۀ مدیریت شهری، ش۲۹ (۱۳۹۱)، ص۱۱۵-۱۲۹.
پوردیهیمی، شهرام. «فضاهای باز در مجموعه­های مسکونی». در صفه، ش۳۶ (بهار و تابستان ۱۳۸۲)، ص۳۶-۵۱.
پورطاهری، مهدی و زینب فضلعلی و عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری. «تحلیل فضایی الگوی مسکن پایدار روستایی؛ مطالعۀ موردی: روستاهای استان مازندران». در برنامه‌ریزی و آمایش فضا، ش۹۵ (بهار ۱۳۹۶)، ص۹۵-۱۳۱.
پیوسته­گر، یعقوب و علی‌اکبر حیدری و مریم کیایی. «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی خانه». در صفه، ش۷۳ (تابستان ۱۳۹۵)، ص۳۹-۶۰.
تقی­زاده، محمد. «توسعۀ پایدار شهر و مسکن»، در نشریه مسکن و انقلاب، ش۹۵ و ۹۶ (۱۳۸۰).
حبیب، فرح. تحلیل شکل شهر، معنا و معیار. پایان­نامۀ دکتری معماری. دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ۱۳۸۰.
دیواندری، جواد. بررسی قابلیت­های کاربرد فناوری بومی در مسکن روستایی. پایان­نامۀ دکتری معماری، دانشگاه شهید­بهشتی، تهران، ۱۳۹۲.
ذوالفقارزاده، حسن. «اصول و مبانی حیاط در فرهنگ معماری ایرانی». در هفتمین کنفرانس بین­المللی توسعۀ پایدار و عمران شهری، اصفهان، ۱۳۹۶.
راپاپورت، ایموس. انسان‌شناسی مسکن. ترجمۀ خسرو افضلیان. مشهد: آستان قدس رضوی، ۱۳۸۸.
رومیانی، احمد و حمدالله سجاسی قیداری و خیرالنسا منصوری. «تحلیل ساختاری‌ـ کارکردی مسکن روستایی با رویکرد توسعۀ پایدار؛ مطالعۀ موردی: دهستان رومشگان شرقی، شهرستان کوهدشت». در فصلنامۀ مسکن و محیط روستا، ش۱۶۲ (تابستان ۱۳۹۷)، ص۵۵-۷۰.
زرگر، اکبر و توحید حاتمی خانقاهی. «وجوه مؤثر بر طراحی مسکن روستایی»، در فصلنامۀ مسکن و محیط روستا، ش۱۴۸ (زمستان ۱۳۹۳)، ص۴۵-۶۲.
سرتیپی­پور، محسن. «بررسی تحلیلی مسکن روستایی در ایران». در صفه، ش۴۹ (پاییز و زمستان ۱۳۸۸)، ص۴۷-۶۰.
ــــــــ . «رویکرد محلی­گرایی در معماری روستاهای ایران». در فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، ش۲ (زمستان ۱۳۹۱)، ص۱۲۹-۱۴۶.
ــــــــ . آسیب­شناسی معماری روستایی، به سوی سکونتگاه مطلوب، تهران: انتشارات شهیدی، ۱۳۸۸.
سعیدی، عباس و منیژه احمدی. «شهرگی و دگردیسی ساختاری‌ـ کارکردی خانه­های روستایی، مطالعۀ موردی: روستاهای پیرامون زنجان». در فصلنامۀ جغرافیا، ش۳۱ (۱۳۹۰)، ص۷-۳۲.
سعیدی، عباس و بهرام ایمانی. «نقش عوامل و نیروهای درونی و بیرونی در روند دگردیسی کالبدی‌ـ فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهر اردبیل». در فصلنامۀ انجمن جغرافیای ایران، سال دوازدهم، ش۴۰ (۱۳۹۳)، ص۱۷-۲۸.
سلیمانی، ندا و مریم عامری، احمد اصغریان جدی. «ارزیابی عوامل مؤثر بر کیفیت فضای باز جمعی در سکونتگاه‌های روستایی؛ مطالعۀ موردی: روستای عباس­آباد شهرستان شاهرود». در مسکن و محیط روستا، ش­۱۶۴ (۱۳۹۶)، ص۴۱-۵۴.
شوئنوئر، نوربرت. مسکن، حومه و شهر. ترجمۀ شهرام پوردیهیمی، تهران: روزنه، ۱۳۸۰.
شیخ‌طاهری، حامد و اکبر زرگر و محسن سرتیپی‌پور و سیدحسن میری. «طراحی و شکل‌گیری خانۀ روستایی به روایت معماران قدیمی؛ مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان گرمسار». در فصلنامۀ مسکن و محیط، ش۱۵۸ (۱۳۹۴)، ص۳-۲۰.
شیخ­طاهری، حامد. طراحی خانۀ روستایی. پایان­نامۀ دکتری معماری، دانشگاه شهید­بهشتی، تهران، ۱۳۹۷.
گرکانی، امیرحسین و حسن خدابخش. راهنمای طراحی فضاهای معیشتی در مسکن روستایی. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، ۱۳۹۵.
لنگ، جان. آفرینش نظریۀ معماری (نقش علوم رفتاری در طراحی محیط). ترجمۀ علیرضا عینی­فر، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۸۳.
محمدی، سعدی و مصطفی طالشی و شاه‌بختی رستمی. «سنجش عوامل مؤثر بر ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی در منطقۀ کوهستانی و پایکوهی زاگرس؛ مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان های مریوان و سروآباد». در مسکن و محیط روستا، ش۱۶۳ (۱۳۹۵)، ص۹۱-۱۰۴.
معماریان، غلامحسین. آشنایی با معماری مسکونی ایرانی (گونه­شناسی درون‌گرا). تهران: سروش دانش، ۱۳۸۷.
Jha, A.K., et al. Safer Homes, Stronger Communities, A Handbook for Reconstruction after Natural Disasters. Washington, DC: The world bank, 2010.