معیارهای مؤثر در سنجش پایداری اجتماعی مسکن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علم و صنعت ایران

2 دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران

3 دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

از نزدیک به سه دهۀ پیش توسعۀ پایدار در ابتدا با محوریت محیط زیست، سپس به همراهی اقتصاد، و درنهایت با افزوده شدن بعد اجتماعی در همۀ تصمیم­گیری­ها به­ویژه طراحی معماری و شهرسازی وارد شده است. بی­توجهی به مباحث اجتماعی می­تواند موجب ناپایداری در عرصه­های متفاوت گردد. هدف در این پژوهش یافتن معیارهای مؤثر بر ارتقای پایداری اجتماعی در مسکن است. در ابتدا، به وسیلۀ مطالعات کتابخانه­ای، اطلاعات در حوزه­های شهرسازی، معماری، و بافت­های مسکونی جمع­آوری و سپس به منظور اعتبارسنجی معیارها از روش دلفی بهره گرفته شد. در مرحلۀ اول، پرسش­نامه­هایی به تعدادی از متخصصان و خبرگان حوزۀ معماری مسکن و شهرسازی در دانشگاه­های مختلف ارسال شد. سپس با دریافت پاسخ­ها و تحلیل آن­ها، بازخوردهای مرحلۀ اول در اختیار متخصصان قرار گرفت و درنهایت، با ویرایش دوباره و تحلیل نهایی، 44 معیار تأثیرگذار به دست آمد. بر اساس نتایج پژوهش، معیارهای استخراج­شده در پنج مؤلفۀ «اقتصادی»، «زیست­محیطی»، «کاربری و زیرساخت اجتماعی»، «زندگی اجتماعی و فرهنگی»، و «مطلوبیت کالبدی» طبقه­بندی گردید. در ادامه، بر اساس سیستم ارزش­گذاری طیف لیکرت و تحلیل در نرم­افزارهای آماری، اهمیت و رده­بندی معیارها در پایداری اجتماعی سنجیده شد. یافته­ها نشان دادند که مؤلفۀ مطلوبیت کالبدی و زندگی اجتماعی و فرهنگی به­ترتیب مهم­ترین حوزه­ها در ارتقای پایداری اجتماعی هستند. همچنین معیارهای «امنیت اجتماعی»، «مشارکت اجتماعی»، و «تعاملات اجتماعی/ سرمایۀ اجتماعی» از مؤلفۀ زندگی اجتماعی و فرهنگی به­ترتیب با عنوان تأثیرگذارترین معیارها و پس از آن­ها، معیارهای «همه­شمولی (کم­توان­ ناتوان)»، «پیاده­محوری/ دوچرخه­محوری»، و «تنوع فضایی و سرزندگی» از مؤلفه­های مطلوبیت کالبدی به­ترتیب جزء مهم­ترین معیارها در ارتقای پایداری اجتماعی از نظر متخصصان برگزیده شدند. بر اساس یافته­ها، امنیت اجتماعی یکی از تأثیرگذارترین معیارها است و در سایۀ امنیت اجتماعی معیارهایی مثل مشارکت اجتماعی و تعاملات اجتماعی/ سرمایۀ اجتماعی نیز از سوی ساکنان محلات مسکونی به وقوع می­پیوندد که همگی در بالا رفتن پایداری اجتماعی نقش مهمی دارند. از طرفی دیگر، در حوزۀ کالبدی، رعایت اصولی برای طراحی فراگیر و همه­شمول زمینه­ساز حضور سازنده و پررنگ اقشار با رده­های مختلف سنی و حرکتی متفاوت در اجتماع است. در راستای همین نگاه پیاده­محوری و دوچرخه­محوری موجب ارتقای پایداری اجتماعی و پایداری زیست­محیطی در واحدهای همسایگی می­شود. همچنین طراحی عرصه­های عمومی، با هدف تنوع کالبدی در عین آسیب نرساندن به شاکلۀ کلی فضا، نقش ویژه­ای در بهبود سرزندگی ساکنان و در نگاه کلی­تر در ارتقای پایداری اجتماعی دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Significant Indicators for the Assessment of Social Sustainability in Housing

نویسندگان [English]

  • Amirali Allaei 1
  • Seyed-Abbas Yazdanfar 1
  • Seyed-Bagher hosseini 2
  • Saeid Norouzian-Maleki 3
1 M.A, School of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology
2 Associate professor, School of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology
3 Assistant professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Sustainable development is becoming an issue of critical importance in the past three decades in every respect, especially in architectural and urban design. Its focus was initially limited to the environment, but it gradually developed to encompass economic and social dimensions. There is a need to develop a clearer understanding of the social pillar of sustainable development. Accordingly, this paper’s focus is on social sustainability. The purpose of the research is to find out the effective indicators on improving social sustainability in housing. Initially, data collection was carried out through a literature review on the subjects related to the areas of urban planning, architecture, and residential environments. In the current study, the codes, themes and categories were obtained using content analysis techniques on the collected data. Through examining a broad range of references obtained from the results of the search, key candidate indicators influencing social sustainability, which appeared most frequently in the literature were identified and classified into five main components. Following the identification of the candidate criteria, the Delphi technique was used to validate the proposed framework. The study presented here comprised two questionnaire rounds sent to panel members. The experts were selected from people with substantial knowledge in the field of housing and residential neighbourhood planning and design. They were from a pool of academics in environmental design and residential design. The experts were asked to rank the importance of each indicator, to provide suggestions on how to improve the framework and to suggest criteria not listed. Following revisions resulting from the comments received from the first round, the respondents were also asked to repeat the assessment in the second round. The findings showed that the "physical desirability" and "social and cultural life" are the most significant aspects for improving social sustainability. Also, the indicators of "social security", "social participation" and "social interactions" from social and cultural life category were the most influential indicators with mean values of 3.675, 2.904, and 1.527, respectively. Based on the experts' opinion, "inclusive design", "pedestrian-cantered/ bicycle-friendly land uses", and "spatial diversity and liveability" from the physical desirability category were the most crucial indicators for social sustainability with mean values of 1.322, 1.300, and 1.252, respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social sustainability of housing
  • Physical desirability
  • Social and cultural life
  • Social security
  • Inclusive design

مراجع

احمدپور، پانیذ و سیده­سپیده قائم­مقامی. ارتقاء مطلوبیت واحد همسایگی با تأکید بر مؤلفه­های اجتماعی و امنیتی، پایان­نامۀ کارشناسی­ارشد مهندسی معماری، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، اسفند 1389.
اهری، زهرا و محسن حبیبی. مسکن حداقل، تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت مسکن و شهرسازی، 1367.
باقری، حسین و سعید نوروزیان­ملکی و سیدباقر حسینی. «شناسایی متغیرهای مؤثر بر اجتماع­پذیری در حوزۀ مسکن»، در مسکن و محیط روستا، ش 154 (تابستان 1395)، ص 17-28.
بحرینی، سیدحسین و محمدسعید ایزدی و مهرانوش مفیدی. «رویکردها و سیاست­های نوسازی شهری (از بازسازی تا بازآفرینی شهری پایدار)»، در مطالعات شهری، ش 9 (زمستان 1392)، ص 17-30.
پوراحمد، احمد و محسن کلانتری و رحمت­اله فرهودی و امیر اشنویی. «سنجش پایداری اجتماعی محیط مسکونی در بافت­های تاریخی شهری، نمونۀ موردی: شهر بیابانی کاشان»، در کاوش­های جغرافیایی مناطق بیابانی، سال سوم، ش 1 (بهار و تابستان 1394)، ص 71-100.
حجتی، صدف. «ارزیابی کیفیت فضاهای باز شهری در مجموعه­های فرهنگی و ارتباط آن با افزایش پایداری اجتماعی (نمونه موردی: فضای باز مجموعه ارگ کریمخان زند شیراز)»، در طراحی مهندسی و اکولوژیکی منظر، سال دوم، ش 3 (پاییز و زمستان 1395)، ص 13-24.
دانشپور، سیدعبدالهادی و اسماعیل شیعه و مریم روستا. «تدوین مدل ساختاری عوامل مکانی مؤثر بر ارتقاء پایداری اجتماعی در بافت­های فرسوده شهری به کمک تحلیل عاملی و تحلیل مسیر»، در مدیریت شهری، ش 25 (تابستان 1393)، ص 133-142.
راجرز، ریچارد. «معماران بزرگ و طراحی پایدار»، ترجمۀ حمید حسینمردی، در آبادی، ش 42 (بهار 1383)، ص 110-113.
رهنما، محمدرحیم و سیدمصطفی حسینی. «سنجش و ارزیابی میزان پایداری اجتماعی در کلان­شهر مشهد، با تأکید بر پنج محلۀ مورد مطالعه». در آمایش جغرافیایی فضا، ش 19 (بهار 1395)، ص 105-118.
زیاری، کرامت­الله و فریاد پرهیز و حافظ مهدنژاد و حسن اشتری. «ارزیابی مسکن گروه­های درآمدی و ارائۀ برنامه تأمین مسکن اقشار کم­درآمد (نمونۀ موردی: استان لرستان)»، در پژوهش­های جغرافیای انسانی، ش 74 (زمستان 1389)، ص 1-21.
سجادی قائم­مقامی، پروین­السادات و شهرام پوردیهیمی و اسماعیل ضرغامی. «اصول پایداری اجتماعی در مجتمع­های مسکونی از دید جامعۀ صاحب­نظران و متخصصان ایرانی»، در صفه، ش 51 (پاییز و زمستان 1389)، ص 75 - 87.
شیعه، اسماعیل و سیدعیدالهادی دانشپور و مریم روستا. «تدوین مدل شاخص­های مکانی پایداری اجتماعی به کمک روش دلفی و تکنیک شانون»، در آرمان­شهر، ش 19 (تابستان 1396)، ص 119-129.
ضرغامی، اسماعیل. «اصول پایداری اجتماعی مجتمع­های مسکونی در شهرهای ایرانی­ اسلامی»، در مطالعات شهر ایرانی­ اسلامی، ش 2 (زمستان 1389)، ص 103-115.
علایی، امیرعلی. طراحی مجتمع مسکونی با رویکرد پایداری اجتماعی در بافت تاریخی محله سیروس تهران، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد مهندسی معماری مسکن، استادان راهنما: سیدعباس یزدانفر و سیدباقر حسینی، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکدۀ مهندسی معماری و شهرسازی، 31 شهریور 1397.
فتاحی، احدالله و ناصر بیات و علی امیری و رضا نعمتی. «سنجش و اولویت­بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی شهرستان دلفان با استفاده از مدل تصمیم­گیری ویکور (مطالعۀ موردی: دهستان خاوه شمالی)». در برنامه­ریزی منطقه­ای، ش 11 (پاییز 1392)، ص 65-78.
فرخی­راد، اکرم و منوچهر فروتن. «بهبود فضاهای جمعی مسکونی در جهت ارتقای پایداری اجتماعی: راهکارها و تدابیر طراحی در مجتمع­های مسکونی»، در مطالعات محیطی هفت حصار، دورۀ سوم، ش 12 (تابستان 1394)، ص 15-26.
قائدی، محمدرضا و علیرضا گلشنی. روش تحلیل محتوا، از کمّی­گرایی تا کیفی­گرایی، در روش­ها و مدل­های روان­شناختی، ش 23 (بهار 1395)، ص 57-80.
کریپندورف­، کلاوس. تحلیل­ محتوا: مبانی روش­شناسی. ترجمۀ هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی، 1383.
لنگ، جان. آفرینش نظریۀ معماری (نقش علوم رفتاری در طراحی محیط)، ترجمۀ علیرضا عینی­فر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383.
هاشم­نژاد، هاشم و محسن فیضی و محمد رضایی. «راهکارهای طراحانۀ تحقق پایداری اجتماعی در مسکن گروه کم­درآمد در شهر تهران»، در نشریۀ انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، ش 9 (پاییز و زمستان 1394)، ص 81-90.
 
Abdul Kadir, Syazwani & Mariam Jamaludin. “Universal Design as a Significant Component for Sustainable Life and Social Development”, in Procedia - Social and Behavioral Sciences, 85 (2013), pp. 179-190.
Bacon, Nicola & Lucia Caistor-Arendar. Measuring Social Sustainability in Sutton, London: Social Life, 2014.
Caistor-Arendar, Lucia & Saffron Woodcraft & Emma Nielsen & Nicola Bacon & Tim Dixon. Measuring the Social Impacts of Regeneration in South Acton, London: Social Life & University of Reading, 2017.
Choguill, Charles L. “The Search for Policies to Support Sustainable Housing”, in Habitat International, 31(1) (2007), pp. 143-149.
Colantonio, Andrea. “Social Sustainability: an Exploratory Analysis of its Definition, Assessment Methods Metrics and Tools”, in Measuring Social Sustainability: Best Practice from Urban Renewal in the EU, Oxford: Oxford Brooks University, Oxford Institute for Sustainable Development (OISD) - International Land Markets Group, 2007.
Dalkey, Norman C. Delphi. Santa Monica, CA: The RAND Corporation, 1967.
Dempsey, Nicola & Glen Bramlet & Sinéad Power & Caroline Brown. “The Social Dimension of Sustainable Development: Defining Urban Social Sustainability”, in Sustainable Development, 19(5) (2011), pp. 289- 300.
Eizenberg, Efrat & Yosef Jabareen. “Social Sustainability: A Nnew Conceptual Framework”, in Sustainability, 9(1) (2017), p. 68.
Gallego, M. Dolores & Paula Luna & Salvador Bueno. “Designing a Forecasting Analysis to Understand the Diffusion of Open Source Software in the Year 2010”, in Technological Forecasting and Social Change, 75(5) (2008), pp. 672-686.
Hsu, Chia-Chien & Brian A. Sandford. “The Delphi Technique: Making Sense of Consensus”, in Practical Assessment, Research & Evaluation, 12(10) (2007), pp. 1-8.
Janssens, Bart & Griet Verbeeck. “Towards a Framework for Architectural Design Enhancing Social Sustainability in Dense Housing Projects”, in Affordable Housing for all, 2017, pp. 1-13.
Järvelä, Marja & Sirkku Juhola. Energy, Policy, and the Environment: Modeling Sustainable Development for the North, New York: Springer, 2011.
Knox, Paul & Steven Pinch. Urban Social Geography: an Introduction, 6th ed, London: Routledge, 2010.
Landeta, Jon. “Current Validity of the Delphi Method in Social Sciences”, in Technological Forecasting and Social Change, 73(5) (2006), pp. 467-482.
LUDA. “Compendium: Handbook 3, Sustainable Urban Regeneration and its Assessment”, in LUDA Project, 2005, pp. 1-52.
Marsal-Llacuna, Maria-Lluïsa. “”City Indicators on Social Sustainability as Standardization Technologies for Smarter (Citizen-Centered) Governance of Cities”, in Social Indicators Research, 128(3) (2016), pp. 1193-1216.
McKenzie, Stephen. “Social Sustainability: Towards some Definitions”, in Working Paper Series, No. 27, Magill, South Australia: Hawke Research Institute, 2004.
Norouzian-Maleki, Saeid & Simon Bell & Seyed-Bagher Hosseini & Mohsen Faizi. “Developing and Testing a Framework for the Assessment of Neighbourhood liveability in two Contrasting cCountries: Iran and Estonia”, in Ecological Indicators, 48 (2015), pp. 263-271.
Opp, Susan M.”The Forgotten Pillar: a Definition for the Measurement of Social Sustainability in American cities”, in Local Environment, 22(3) (2017), pp. 286-305.
Polèse, Mario & Stren, E. Richard (Eds.). The Social Sustainability of Cities: Diversity and the Management of Change, Toronto: University of Toronto Press, 2000.
Powell, Catherine. “The Delphi Technique: Myths and Realities”, in Journal of Advanced Nursing, 41(4) (2003), pp. 376- 382.
Raeisi, Iman & Alireza Kharazmi Nezhad & Maryam Hafezifar. “Architectural Design Principles of Public Spaces Based on Social Sustainability Approach: A Case Study in Ardabil, Iran”, in Design Principles and Practices: An International Journal, 4(5) (2010), pp. 99-113.
Rezvani, M. Reza & S. Reza Akbarian Ronizi & Abdolreza Eftekhari & Seyed-Ali Badri. ”Explanation on Sustainability Indicators for Assessing the Effects of Tourism Patterns in Rural Areas in Around Metropolises (Case study: Rural Areas in the Around of Tehran Metropolis)”, in Human Geography Research Quarterly, 81 (2012), pp. 69-94.
Samuelsson, Bo, et al. From Here to Sustainability – Is the Lisbon/ Goteborg Agenda Delivering?, Gothenburg: Chalmers University of Technology, 2004.
Shirazi, M. Reza & Ramin Keivani. “Critical Reflections on the Theory and Practice of Social Sustainability in the Built Environment – a Meta-analysis”, in Local Environment, 22(12) (2017), pp. 1526-1545.
Short, John Rennie, Urban Theory Acritical Assessment,New York: Palgrave, 2006.
Vallance, Suzanne & Harvey C. Perkins & Jennifer E. Dixon.”What is Social Sustainability? A Clarification of Concepts”, in Geoforum, 42(3) (2011), pp. 342-348.
WCED. “Our Common Future”, in World Commission on Environment and Development, Oxford: Oxford University Press, 1987.
Weingaertner, Carina & Åsa Moberg. “Exploring Social Sustainability: Learning from Perspectives on Urban Development and Companies and Products”, in Sustainable Development, 22(2) (2014), pp. 122-133.
Woodcraft, Saffron & Nicola Bacon & Lucia Caistor-Arendar & Tricia Hackett. Design for Social Sustainability, London: Social Life / Young Foundation, 2012.
Woodcraft, Saffron. “Social Sustainability and New Communities: Moving from Concept to Practice in the UK”, in Procedia - Social and Behavioral Sciences, 68 (2012), pp. 29-42.
Yiftachel, Oren & David Hedgcock. “Urban Social Sustainability: the Planning of an Australian City”, in Cities, 10(2) (1993), pp. 139-157.
Young, Sarah J. & Lynn M. Jamieson. “Delivery Methodology of the Delphi: a Comparison of two Approaches”, in Journal of Park & Recreation Administration, 19(1) (2001), pp. 42-58.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 17 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 04 بهمن 1399
  • تاریخ پذیرش: 11 دی 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار