چارچوب عملیاتی تبیین و اندازه گیری شاخصهای پراکنده رویی شهری با کاربست تجربیات جهانی مورد مطالعه: شهر ارومیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز

2 استادیار دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز

چکیده

رشد کالبدی شهرهای ایران در دهة اخیر غالباً به صورت گسترش افقی و پراکنده بوده و منجر به تبعات منفی و ناپایداری شهرها شده است. پدیدة محیطی پراکنده‌رویی در کشور با خلأ‌های نظری مواجه است و تأملی درخور می‌طلبد تا، با شناخت عوامل مؤثر، راهبردهایی برای مدیریت آن و حرکت به سوی پایداری شهری تدبیر شود. در این تحقیق تلاش شده با بررسی تجربیات و نظریات جهانی موجود و با تعیین شاخص‌ها، پراکنده‌رویی شهر ارومیه تبیین و مقدار آن در قسمت‌های مختلف اندازه‌گیری گردد تا بتوان راهکارهایی برای پایداری شهری عرضه کرد. برای شناخت ماهیت پراکنده‌رویی با بررسی دیدگاه‌های مختلف، شاخص‌های این پدیده و روش‌های اندازه‌گیری و انجام تحقیق حول آن شاخص‌ها استخراج گردید و سپس منطبق با شرایط ایران و شهر ارومیه 26 شاخص انتخاب شد. با بررسی روند گسترش کالبدی شهر و اثبات پراکنده‌رویی، محدودة شهر از نظر خصوصیات مورد توجه به 39 ناحیة همگن تقسیم شد و مقادیر 26 شاخص بر مبنای این نواحی از منابع مختلف استخراج گردید و با روش تحلیل عاملی در قالب 7 عامل اصلی، که 88/34 ٪ از تغییرات پراکنده‌رویی را تبیین می‌کنند، یکپارچه شد و با استفاده از GIS در نواحی شهر پیاده و میزان آن‌ها در پنج طبقه، از پراکنده‌رویی بسیار کم تا بسیار زیاد، تقسیم‌بندی گردید. بررسی نواحی شهر ارومیه از بُعد شاخص‌های معرف پراکنده‌رویی نشان داد که تراکم پایین و ضعف اختلاط کاربریْ بیشترین، و عامل تمرکز خوشه‌ای و فضای فعالیتْ کمترین وزن و اهمیت را دارند. در نواحی‌ای که مجموع امتیاز عوامل در آن‌ها بالا است (8-10)، پراکنده‌رویی بسیار زیاد (توسعه‌های جدید شامل نواحی4، 5، 34 و 35)، و نواحی‌ای که مجموع امتیاز عوامل در آن‌ها کمتر است (0-2) پراکنده‌رویی بسیار کمی دارند (بافت قدیمی شامل نواحی 18، 19 و 20). با تهیة نقشه‌های تأثیر عوامل هفت‌گانه، راهکار پایدارسازی شهری با تعدیل اثر عوامل و اولویت‌بندی نواحی عرضه گردید. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An operational framework for explaining and measuring the indicators of The Urban Sprawl the city with the application of global experiences, case study: Urmia city

نویسندگان [English]

  • AliReza Hamedi 1
  • Rasool Darskhan 2
  • Mahsa Fazamarzie Asl 2
1 PhD Candidate, Faculty of Art and Architecture, Tabriz branch, Islamic Azad University
2 Assistant Professor, Faculty of Art and Architecture, Tabriz branch, Islamic Azad University
چکیده [English]

Physical development of cities in Iran often spread out in the form of horizontal and fragmented expansion which resulted in the negative impacts and instability of cities in last decade .The Urban Sprawl known as an environmental phenomenon in the country and required to reflection to understand the effective factors strategies for managing it and moving toward urban sustainability. In this research we tried to study the existing global experiences and theories by determining the indicators Urban Sprawl the Urmia city explained and extent in different parts to make a solution to present sustainable city. For recognition nature of Urban Sprawl with Check out the different views, indicator of Urban Sprawl and technique of measurement and research method extract and match with Iran and Urmia conditions and 26 indexes have been selected. By studying the physical extension of the city and proving Urban Sprawl evidence area of city from the terms of desired properties divided to 39 homogeneous area and 26 index based on these area derivation form the various sources and with method of agent analysis in format of 7 main elements with 88.34 percent of various of outspreading explained, seamlessly take down with GIS in city area which form the five levels divided form so low to so much. Studying different area of Urmia form the representative indices show that weakness of user disorder and low density, the main activity space with least weight and importance. In the area which the points of factors in this higher (10-8) Urban Sprawl is so high (new developments contain 4-5-34-35 regions) and area which total points in these low (0-2) have a  lowest Urban Sprawl (old texture contains 18-19-20 regions) by creating interactive maps of Seven factors, approach of sustainability of city with moderating the effect of factors and prioritization of areas act and presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban Development
  • The Urban Sprawl
  • Measuring the indicators
  • Urban Sustainability
  • Urmia City

مراجع

آمار رسمی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 1395.
احمدی، قادر و محمدمهدی عزیزی و اسفندیار زبردست. «بررسی تطبیقی پراکنده‌رویی در سه شهر میانی ایران؛ نمونة موردی: شهرهای اردبیل، سنندج، کاشان»، در نامة معماری و شهرسازی، ش 5 (پاییز و زمستان 1389)، ص 25-43.
اسدی، ایرج و اسفندیار زبردست. «تحلیل الگوهای پراکنده‌رویی شهری در منطقة کلان‌شهری تهران با تأکید بر اثرات تفرق نظام تصمیم‌گیری و کنترل رشد»، در نامة معماری و شهرسازی، ش 11 (پاییز و زمستان 1392)، ص 89-105.
ایراندوست، کیومرث و کیومرث حبیبی. «عوامل مؤثر بر پراکنده‌رویی شهری در شهرهای ایران؛ نمونة موردی: شهر رشت»، در فصلنامة آمایش جغرافیایی فضا، ش 28 (تابستان 1397)، ص 67-82.
باستیه، ژان و برنارد درز. شهر، ترجمة علی اشرفی، تهران: دانشگاه هنر، 1382.
پریزادی، طاهر و عبداله صالحی. «تحلیل فضایی عوامل مؤثر بر ناپایداری الگوی توسعة شهری؛ نمونة موردی: شهر بانه»، در آمایش جغرافیای فضا، ش 26 (زمستان 1396)، ص 101-114.
حسینی، سید‌هادی و معصومه حسینی. «تحلیل عوامل مؤثر بر ایجاد پراکنده‌رویی در مناطق شهری ایران»، در برنامه‌ریزی و آمایش فضا، ش 4 (زمستان 1394)، ص 33-66.
زارع چاهوکی، محمدعلی. «روش‌های تحلیل چندمتغیره»، در جزوه درسی (1389)،دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه تهران، ص 5-15.
زبردست، اسفندیار و سارا حبیبی. «بررسی پدیدة پراکنده‌رویی و علل آن در شهر زنجان»، در نشریه معماری و شهرسازی هنرهای زیبا، ش 38 (تابستان 1388)، ص 115-124.
زبردست، اسفندیار و ‌هادی شادزاویه. «شناسایی عوامل مؤثر بر پراکنده‌رویی شهری و ارتباط آن با ساختار فضایی شهر؛ نمونة مورد مطالعه: شهر ارومیه»، در نامة معماری و شهرسازی، ش 4 (زمستان 1390)، ص 89-112.
سرایی، محمدحسین و زهرا جمشیدی. «بررسی الگوهای رشد کالبدی شهر ارومیه و ارائة یک الگوی بهینه به منظور افزایش فشردگی»، در پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، ش 2 (تابستان 1396)، ص 265-287.
شکوهی، حسین. دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهر، تهران: سمت، 1373.
طرح‌های جامع 88 و طرح تفصیلی در دست تهیه شهر ارومیه و شهرداری ارومیه.
عابدین درکوش، سعید. درآمدی به اقتصاد شهری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1381.
مشکینی، ابوالفضل و محمد مولائی قلیچی و امیررضا خاوریان گرمسیر. «روندهای پراکنده‌رویی شهری و برنامه‌ریزی توسعة فضایی پایدار؛ مطالعة موردی: منطقة 2 تهران»، در نشریة معماری شهر پایدار، سال چهارم، ش دوم، (پاییز و زمستان 1395)، ص 43-54.
مهندسین مشاور طرح و آمایش. گزارش وضع موجود طرح تفصیلی در دست تهیة شهر ارومیه، شهرداری ارومیه، 1396.
 
 
Artmann, Martina & Luisa Inostroza & Peilei Fan. “Urban Sprawl, Compact Urban Development and Green Cities. How Much Do We Know, How Much Do We Agree?”, in Ecological Indicators,Vol. 96, Part 2 (2019), pp. 3-9.
Augur, Tracy B. “The Dispersal of Cities as a Defense Measure”, in Journal of the American Institute of Planners, (Summer 1948), pp 29-35.
Bhatta, B. “Analysis of Urban Growth and Sprawl from Remote Sensing Data”, in Spring, Computer Science & Engineering Computer Aided Design Centre, 2010, pp. 36.
Batisani, N & Brent Yarna. “Urban Expansion in Centre County, Pennsylvania: Spatial Dynamics and Landcape Transformations”, in Applied Geography, Vol. 29, Issue 2 (April 2009), pp. 235-249.
Breuckner, Jan K. “Urban Sprawl Diagnosis and Remedies”, in International Regional Science Review, Vol. 23, No. 2 (2000), pp. 160-171.
Burchell, Robert & Anthony Downs & Sahan Mukherji & Barbara McCann. Sprawl Costs: Economic Impacts of Unchecked Development, Island Press, Washington, DC, 2005.
Byun, Pill sung & Adrian X. Esparza, “A Revisionist Model of Suburbanization and Sprawl: The Role of Political Fragmentation, Growth Control and Spillover”, in Journal of Planning Education and Research, No. 24 (2005), pp. 252-264.
Carruthers, John & Ulfarsson Gunther.“Fragmentation and Sprawl; Evidence From Interregnal analysis”, in Journal Growth and Change, No.33(2002), pp. 312 -340.
Deilmann, C. & J. Hennersdorf & I. Lehmann & D. Reißmann.“Data Envelopment Analysis of Urban Efficiency— Interpretative Methods to Make DEA a Heuristic Tool”, in Journal Ecol.Indic, No. 84(2018), pp. 607-618.
EEA (European Environment Agency). Urban Sprawl in Europe. Joint EEA-FOEN Report Publication Office of the European Union, Luxembourg.
Ewing, R. & R. Pendall & D. Chen. Measuring Sprawl and its Impact,Vol. 1 (Technical Report).Smart Growth America, Washington D C. http://www.smartgrowthamerica.org, (2002), pp145-187
Ewing. R. & S. Hamidi. “Costs of Sprawl”, Routledge Google Scholar, 2017, in https://www.amazon.com/Costs-Sprawl-Reid-Ewing/dp/1138645516, p. 247.
Ewing.R. & S. Hamidi & J.B. Grace. “Urban Sprawl as a Risk Factor in Motor Vehicle Crashes”, in Urban Studies, No.53(2) (2016), pp. 247-266.
Frank.S. & M. Spyra & C. Fürst. “Requirements for Cross-border Spatial Planning Technologies in the European Context”, in Change Adapt.Socio-Ecol.Syst, No. 3 (1) (2017), pp. 39-46.
Frenkel, A. & M. Ashkenazi. “The Integrated Sprawl Index: Measuring the Urban Landscape in Israel”, in Ann Reg Sci, 42:99 (2017) –121.DOI 10.1007/s00168-007-0137-3, p. 28.
Galster, G. & R. Hanson & M.R. Ratcliffe & H. Wolman & S. Coleman & J. Freihage. “Wrestling Sprawl to the Ground: Defining and Measuring an Elusive Concept”, in Housing Policy Debate, No.12(14) (2001), pp. 681-717.
Glaeser, Edward & Mathew Kahn & Changchun Chu. “Job Sprawl: Employment Location in U.S. Metropolitan Areas”, Center for Urban And Metropolitan Policy, in The Brooking Institution, Washington, D.C., 2001, p. 68.
Inostroza. L. “The Circularity of the Urban Ecosystem Material Productivity: The Transformation of Biomass into Technomass in Southern Patagonia”, in Sustain.Cities Soc, 39 (2018), pp. 335-343.
Li. Han & Y.H.D. Wei & K. Korinek.“Modeling Urban Expansion in the Transitional Greater Mekong Region”, in Urban Studies, 10.1177/0042098017700560(2018), pp. 23.
Lungo, M. “Urban Sprawl and Land Regulation in Latin America”, in Land Lines, 13(2) (2001), pp. 28-39.
Mathws, M. & A. Johny.“Geoinformatics in Sprawl modeling- An Overview”, in International Conference on Emerging Trends in Engineering & Management, (2016), pp. 79-86.
Miceli, T.J. & C.F. Sirmans. “The Holdout Problem, Urban Sprawl, and Eminent Domain”, in Journal of Housing Economics, No. 16(3-4) (2007), pp. 309-319.
Middel. A. J. Lukasczyk & S. Zakrzewski & M. Arnold & R. Maciejewski. “Urban Form and Composition of Street Canyons: A Human-centric Big Data and Deep Learning Approach”, in Landscape and Urban Planning, Vol. 183 (March 2019), pp. 122-132.
Mieskowski, Peter & Edwin S. Mills. “The Causes of Metropolitan Suburbanisation”, in Journal of Economic Perspective, Vol. 7, No. 3 (summer 1993), pp 134-147
Nelson, A.C. & T.W. Sanchez & C.J. Dawkins. The Social Impacts of Urban Containment, Hampshire, UK: Ashgate. Nominated for the Paul Davidoff Award.Book is in second printing, 2008.
Peiser, R. “Decomposing Urban Sprawl”, in Town Planning Review, No.72(3) (2001), p. 275-298.
Sahana. M. & H. Hong & H. Sajjada. “Analyzing Urban Spatial Patterns and Trend of Urban Growth Using Urban Sprawl Matrix: A Study on Kolkata Urban Agglomeration, India”, in Science of The Total Environment,Vol. 628–629 (2018), pp. 1557-1566.
Siebert, W. Stanley. “Public Choice and Urban Economics: The Unnoticed Link between Liqor Licensing and Urban Sprawl”, institute of economic affairs, 2003, First published: 28 June 2008 https://doi.org/10.1111/1468-0270.00411, p. 23
Tian, L. & Y. YanYaqi & W. Boyi. “Measuring Urban Sprawl and Exploring the Role Planning Plays: A Shanghai Case Study”, in Land Use Policy,Vol. 67 (2017), pp. 426-435.
Torrens, P.M. “A Toolkit for Measuring Sprawl”, in Applied Spatial Analysis, 1 (2008), pp. 5-36.
Udley, Michael Quinn, “Sprawl As Strategy City Planners Face the Bomb”, in Journal of Planning Education and Research,Vol. 21, Issue 1, (September 2001), pp. 52-63.
van Oort, Frank, G. Urban Growth and Innovation, Spatially Bounded Externalities in the Netherlands, Edition 1st Edition, London: Routledge, 2017.
Wassmer, Robert W. & David Edwards. “Causes of Urban Sprawl (Decentralization) in the United States: Natural Evolution, Flight from Blight, and the Fiscalization of Land Use”, in http://www.csus.edu/indiv/w/wassmerr, 2005.
Weilenmann. B. & I. Seidl & T. Schulz. “The Socio-economic Determinants of Urban Sprawl between 1980 and 2010 in Switzerland”, in Landscape and Urban Planning,Vol. 157 (2017), pp. 468-482.
Zhiyong, Hung & C.P. Longo. “Modeling Urban Growth in Atlanta Using Logistic Regression, Computers”, in Environment and Urban Systems, Vol. 31, Issue 6 (November 2007), pp. 667-688.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 25 شهریور 1398
  • تاریخ بازنگری: 05 بهمن 1399
  • تاریخ پذیرش: 11 دی 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار