پدیدة تاریخىِ شهر ایرانى مرورى بر تفسیرهاى موجود و پیشنهاد براى روش پژوهش

اعتضادى, لادن; ملک پور, بهزاد

پدیدة تاریخىِ شهر ایرانى مرورى بر تفسیرهاى موجود و پیشنهاد براى روش پژوهش

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار دانشکدة معمارى و شهرسازى دانشگاه شهید بهشتى

² دانشجوی دکتری برنامه ریزی شهری و منطقه ای دانشکدة معمارى و شهرسازى دانشگاه شهید بهشتى

چکیده

تاریخ « شهر ایرانى » موضوع بسیار مهمى است، بدان دلیل که، شناخت آن باید در راستاى کشف و شناخت چیستى و چگونگى پدیدة شهر و شهرنشینى در تاریخ سرزمینى کهن باشد. اما تحقیق دراین موضوع قدمت چندانى ندارد، نخستین تحقیقاتى که، در نتیجه، مسائلى را در این زمینه مطرح کرده اند، پژوهش هایى هستند که بر اثر اهدافى دیگر شکل گرفت هاند؛ در حدود نیم قرن پیش تحقیق در جستجوى علل عقب ماندگى ایران منجر به پژوهش ها و نظریه پردازى هایى در موضوع زندگى اجتماعى در ایران و به تبع آن در موضوع شهرنشینى ایران شد. این تحقیقات عمدتاً بر مبناى رو شهاى کلاسیک علمى با محور تحلیل شیوة تولید» شرایط اقتصادى شکل گرفته اند و بعضاً بر مبناى نظریة و تبیین شهر و « زندگى جامعة ایرانى » مارکس به تحلیل « آسیایى شهرنشینى ایرانى پرداخته اند. تحقیقات متأخر هم، که مستقیماً به موضوع شهر در ایران پرداخته و نظری ههایى را در این زمینه مطرح کرده اند نیز، متکى بر بینش و روش علمى حاکم بر تحقیقات پیشین هستند. گذشتگان « زندگى اجتماعى » با توجه به هدف علمِ تاریخ که شناخت است و با این باور که شهر ایرانى یک پدیدة تاریخى است و پیچیدگی هایى دارد که، با رو شهاى تقلیل گراى علمى نمى توان به شناخت و تبیین درست آن نائل شد، به نظر مى رسد که پژوهش در تاریخ شهر ایرانى نیازمند بینش و روشى متفاوت از آن چیزى است که تاکنون اعمال شده است، به بیان دیگر رویکردى لازم است که بتواند پرده از مردمانى که وابسته به تاریخى بسیار کهن بود هاند « زندگى اجتماعى » زوایاى گوناگون برگیرد، یعنى ماهیتى تأویلگرا و پدیدارشناختى، جامع، و کلنگر داشته باشد. امروزه رویکرد ساختارگرا در علم انسانشناسى فرهنگى و نیز دیدگاه سیستمى در تحقیقات شهرى، زمینة علمى مناسب این نوع پژوهش را فراهم کرد هاند. ساختارگرایى خود نامیده است. « انسانشناسى تاریخى » مبحثى در علم تاریخ دارد که استروس آن ر ا علمى که روشهاى تحقیق در تاریخ و اسطوره را به هم نزدیک میکند و راهگشاى تحقیقات تاریخى در جوامعى است که، تاریخ آنها با اساطیر پیوند دارد. مقالة حاضر نشان می دهد که پژوهش در پدیده تاریخى شهر ایرانى، تحقیقى بر است که، به علت مباحث خاص فرهنگى، « شهر ایرانى » محور کشف و فهم معناى حضور همزمان شیو ه هاى مختلف زندگى اجتماعى در سرزمینى با ویژگى هاى اقلیمى پیچیده و متنوع، و قدمت زیاد و پیوند تاریخ و اسطوره در آن، درگیر غوامضى است که فرا رفتن از رویکردهاى علمى کلاسیک و روى آوردن به مباحث علمى متأخر در حوزة انسانشناسى فرهنگى و انسانشناسى تاریخى را ایجاب مى کند

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.1683870.1390.21.3.6.8

عنوان مقاله [English]

Historic Phenomenon of the Persian City

نویسندگان [English]

Ladan Etezadi ¹
Behzad Malekpoor Asl ²

¹ Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University

² PhD Candidate, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University

چکیده [English]

History of Persian cities is an important research topic focusing on the nature of settlement in an ancient civilization. Nevertheless, such research is quite recent and is often conducted for other reasons. About half a century ago, research on this topic was based on the Marxist theory of Asian Mode of Production focusing on economic analysis. Much of recent research is still based on this approach. This reductionist method of analysis is not sufficient for thorough comprehension of the social life of the people of the past. There is rather a need for a holistic, phenomenological analysis. There is an analysis method in Structuralism called ‘historic anthropology’, which integrates research in history with mythology. This is a promising method for study of societies whose history is closely linked to mythology. This paper demonstrates that analysis of such a complex subject requires methods beyond classic approaches.

مراجع

آبراهامیان، یرواند. مقالاتى درجامعه شناسى سیاسى ایران، ترجمة سهیلا ترابى فارسانى. تهران: نشرشیرازه، بهار 1376.
آرون، ریمون. مراحل اساسى اندیشة جامعه شناسى. ترجمة باقر پرهام، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى، 1381.
ابن بلخى، فارسنامة ابن بلخى، بر اساس متن تصحیح لسترنج و نیکلسن، شیراز: بنیاد فارس شناسى، 1374.
ازغندى، علیرضا. درآمدى بر جامعه شناسى سیاسى ایران، تهران: نشر قومس، 1385.
استروس، کلود لوى. اسطوره و معنا: گفتگوهایى با کلود لوى استروس، ترجمة شهرام خسروى، تهران: نشر مرکز، 1385.
اشرف، احمد. موانع تاریخى رشد سرمایه دارى در ایران (دورة قاجاریه)، تهران: انتشارات زمینه، خرداد 1359.
بلاذرى، احمد بن یحیى. فتوح البلدان، بخش مربوط به ایران، ترجمة آذرتاش آذرنوش، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1346.
پطروشفسکى، اى. پى. کشاورزى و مناسبات ارضى در ایران عهد مغول، ترجمة کریم کشاورز، تهران: انتشارات مؤسسة مطالعات و تحقیقات اجتماعى، 1344.
پیگولو سکایا و دیگران. تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سدة هجدهم میلادى، ترجمة کریم کشاورز، تهران: ا نتشارات پیام، زمستان 1354.
تنهایى، ح. الف. درآمدى بر مکاتب و نظریه هاى جامعه شناسى، تهران: نشر مرندیز، 1377.
----------. «دین و جامعه شناسى در گفتگو با دکتر حسین تنهائى». هفت آسمان (فصلنامة تخصصى ادیان و مذاهب)، ش 28 ، سال 7 (زمستان 1384)
توسلى، غلامعباس و حمید عباداللهى. « ایران شناسى مارکس گرا: ضرورت بازاندیشی». نامة علوم اجتماعى، ش 21 ، (مهر 1382 )
الحاکم نیشابورى، ابوعبدالله. تاریخ نیشابور (معروف به تاریخ الحاکم)، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعى کدکنى، تهران: آگاه، 1375.
حبیبى، محسن. از شار تا شهر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1378.
خنجى، محمدعلى. ارزش نظریة وجه تولید آسیایى، تهران: اطلاعات سیاسى اقتصادى، مرداد و شهریور 1373.
راپاپورت، امس. منشاء فرهنگى مجتم عهاى زیستى، ترجمة راضیه رضازاده، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت، 1366.
رشیدالدین فضل الله. تاریخ مبارک غازانى، مصحح بهمن کریمى، تهران: اقبال، 1338.
زیباکلام، صادق. ما چگونه ما شدیم: ریشه یابى علل عقب ماندگى در ایران، تهران: روزنه، 1389.
سعید، ادوارد. نقش روشنفکر، ترجمة حمید عضدانلو، تهران: نشر نى، 1381.
شرق شناسى، ترجمة عبدالرحیم گواهى، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1382.
سلطان زاده، حسین. بازارهاى ایرانى، تهران: دفتر پژوهش هاى فرهنگى، 1380.
سویزى، پل و ادوارد باتالوو. نقدى برپاره اى از نظریه هاى رایج در سرمایه دارى غرب، ترجمة فرهاد نعمانى و منوچهر سناجیان، تهران: جاویدان، 2536 شاهنشاهى.
سیفى هروى، سیف بن محمد. تاریخ نامة هرات، ج 2، تصحیح غلام رضا طباطبایى، تهران: اساطیر، 1385.
شاردن، جان. سیاح تنامة شاردن. ترجمة محمد عباسى، تهران: امیرکبیر، 1335-1345.
صفى الدین بلخى، عبدالله بن عمر. فضایل بلخ، ترجمة عبدالحى حبیبى، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1350.
طبرى، محمد بن جریر. تاریخ طبرى، یا تاریخ الرسل و الملوک، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر، 1362.
طیب، علیرضا. نه مقاله در جامعه شناسى تاریخى ایران، تهران: نشر مرکز، 1383.
عبدى، مصطفى. مسائل مارکسیسم و توس ه نیافتگى ایران، انجمن جامعه شناسى دانشگاه آزاد اسلامى، 1388.
علمدارى، کاظم. چراا یران عقب ماند و غرب پیش رفت؟، تهران:ن شرتوسعه، 1385.
عنایت، حمید. نهادها و اندیشه هاى سیاسى دراسلام و ایران، تقریر درس با مقدمه و تصحیح صادق زیباکلام، تهران: روزنه، 1378.
فتاحى ، محمد ابراهیم و دیگران (گردآورى و ترجمه). جستارهایى دربارة تئورى توطئه در ایران، تهران: نشر نى، 1383.
فراى، ریچارد. عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمة مسعود رجب نیا، تهران: سروش، 1375.
فردوسى، ابوالقاسم. شاهنامه، ج 2، ویرایش فریدون جنیدى، تهران: نشر بلخ، 1387.
فرشاد، مهدى. نگرش سیستمى، تهران: امیرکبیر، 1362.
کوشا، محمدمهدى. جدال در عرصة روش: مقایسة تطبیقى چهار روش پوزیویستى، دیالکتیک، ساختارگرایى و گفتمانى، تهران: نشریه انتخاب، 1380.
گوبلو، هانرى. قنات، فنى براى دستیابى به آب، ترجمة محمدحسن پاپلى یزدى و ابوالحسن سروقد مقدم، تهران: شرکت آمایش و توسعة شرف، 1387.
گودلیه، موریس. شیوة تولید آسیایى، ترجمة ف. امیراختیار، بى جا، اردیبهشت 1385.
لمبتون، ان کاتر ین سواین فورد. مالک و زارع در ایران، ترجمة منوچهر امیرى. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1345.
ماتیکان هزارداتستان اشم و هوو جز آن، به کوشش ماهیار نوابى و کیخسرو جاماسپ آسا و با همکاری فنی محمود طاووسی ، شیرا، بى تا .
مارکس، کارل. گرو ندریسه، ترجمة باقر پرهام و احمد تدین، تهران: آگاه، 1375.
مقدسى، ا بوعبدالله محمد بن احمد. احسن التقاسیم فى معرفة الاقالیم، ج 2، ترجمة علینقى منزوى، تهران: کومش، 1385.
مستوفى، حمدالله بن ابى بکر. نزهة القلوب، تهران: دنیاى کتاب، 1362.
میرزا سمیعا (منسوب به) تذکرة الملوک، به کوشش محمد دبیرسیاقى، ترجمة مسعود رجب نیا، تهران: امیرکبیر، 1368.
نرشخى، محمد بن جعفر. تاریخ بخارا، ترجمة ابونصر احمد بن محمد بن نصر القباوى، تصحیح مدرس رضوى، تهران: توس، 1363.
نظامى گنجوى، جمال الدین ابومحمد الیاس. « خسرو و شیرین». در مجموعة گزیدة سخن پارسى، به کوشش عبدالمجید آیتى، تهران: انتشارات علمى فرهنگى، 1373.
----------. هفت پیکر، تصحیح برات زنجانى، انتشارات دانشگاه تهران، 1373.
نعمانى، فرهاد. تکامل فئودالیسم در ایران، تهران: خوارزمى، اسفند 1385.
نقیب زاده،ا حمد. درآمدى بر جامعه شناسى سیاسى، تهران: سمت، تابستان 1379.
واعظ بلخى، صفى الدین عبدالله. فضائل بلخ، ترجمة حسینى بلخى، عبدالله بن محمد، تهران: بیناد فرهنگ ایران، 1350.
ولى، عباس. ایران پیش از سرمایه دارى، ترجمة حسن شمس آورى، تهران: نشر مرکز، 1380.
همایون کاتوزیان، محمدعلى. اقتصاد سیاسى ایران، ترجمة محمدرضا نفیسى و کامبیز عزیزى، تهران: نشر مرکز، 1383.
----------. تضاد دولت و ملت ایران، ترجمة علیرضا طیب، تهران: نشر نى، 1384
----------. دولت و جامعه در ایران، ترجمة حسن افشار، تهران: نشر مرکز، 1380
Pope, Arthur Apham. Introducing Persian Architecture, Tehran: Soroush Press, 1969.__