شکل گیرى الگوى فضایى"میدان توپخانه"در شهر قاجارى

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسنده

کارشناس ارشد مطالعات معمارى ایران، دانشگاه شهید بهشتى

چکیده

در این مقاله با هدف درک چگونگى شک لگیرى الگوى فضایى در شهر ایرانى، به پی گیرى پیشینة این فضا و عوامل « میدان توپخانه » بنیادین دخیل در شک لگیرى آن پرداخته شده است. به این منظور ابتدا پیشینة استقرار توپ در میدان شهرى و سپس چگونگى استقرار دائمى توپها و توپچیان در میدان ارگ و در نهایت شک لگیرى و تثبیت الگوى فضایى میدان توپخانه را به مثابه مراحل پیوستة روند تدریجى شک لگیرى این الگوى فضایى بررسى شده است. این بررسى مبتنى بر منابع مکتوب و تصویرى دست اول و دست دوم و تحلیل و ارزیابى شواهد موجود در قالب روش تفسیرى تاریخى صورت پذیرفته است . مبتنى بر نتایج به دست آمده روند شک لگیرى میدان توپخانه ای نچنین است: پس از تجهیز ایرانیان به توپخانه توپ در میدان عمومى حکومتى شهر به مثابه نمادى از قدرت و پیروزى مستقر شد. به تدریج به واسطة بروز ناامنى در مناطق داخلى کشورْ تو پهاى مستقر در میدان به ابزار واقعى دفاع بدل شد. این تغییر با محصوریت میدا ن در میان برج و باروى ارگ و استقرار دائمى نظامیان توپچى هماهنگ شد و به این ترتیب کیفیت فضایى تاز هاى شک لگرفت که به پیدایش میدانى عمومى حکومتى نظامى انجامید. ضرورت استقرار دائمى تو پها و توپچیان در این میدانْ شک لگیرى تدریجى حجر ههایى را در پیرامون آن موجب شد. به این ترتیب کیفیت فضایى و مشخصات کالبدى مذکور به این میدان هویتى منحصرب هفرد بخشید و به تدریج"میدان توپخانه"به الگویی مشخص در شهر ایرانی بدل شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Recognition of Toopkhaneh Square, Tehran

نویسنده [English]

  • Mahnam Najafi
M Sc, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

This paper attempts to clarify the formation of Toopkhaneh Square (literally the place of cannons) -one of key historic squares in Tehran. Placing cannons before the palace initiated in the Safavid period, first to indicate supremacy and victory and later to prevent attacks on the citadel. This led to formation of an open space in front of the gate to the citadel where cannons and cannoneers were constantly posted to guard the entrance. Later, some buildings surrounded this open space to accommodate guards. Thus a new urban space was formed. Adjacent to the royal citadel, this space functioned as a military, public and governmental urban space and thus possessed an identity per se.

  1. منابع و مآخذ
  2. اعتمادالسلطنه، میرزا محمدحسن بن على. الماثر و الاثار. به کوشش: ایرج افشار. تهران: اساطیر، 1363- 1368
  3. -------------------------. روزنامة خاطرات اعتمادالسلطنه، مربوط به سال هاى 1292 تا 1313هجرى قمرى. مقدمه و فهرست ها: ایرج افشار. تهران: امیرکبیر،1379.
  4. -------------------------. مرات البلدان، ج 1. تصحیح: عبدالحسین نوایى، میرهاشم محدث. تهران: دانشگاه تهران، 1367.
  5. افسر، کرامت الله. تاریخ بافت قدیم شیراز. تهران: انجمن آثار ملى، 1353.
  6. امداد، حسن. شیراز در گذشته و حال. شیراز: اتحادیة مطبوعات فارس،1341.
  7. امین لشکر، قهرمان. روزنامة خاطرات امی نلشکر: وقایع سا لهاى 1306-1307 ه.ق. به کوشش: ایرج افشار، محمدرسول دریاگشت. تهران: اساطیر، 1378.
  8. اورسل، ارنست. سفرنامة اورسل. مترجم: على اصغر سعیدى. تهران: شرکت افست، 1353.
  9. بروگش، هینریش. در سرزمین آفتاب (دومین سفرنامة هاینریش بروگش). مترجم: مجید جلیلوند. تهران: نشر مرکز، 1374.
  10. پوراحمد، احمد. جغرافیا و ساخت شهر کرمان. تهران: دفتر مرکزى جهاد دانشگاهى، 1370.
  11. تاورنیه، ژان باتیست. سفرنامة تاورنیه. مترجم: ابوتراب نورى. مصحح: دکترحمید شیرانى. تهران: کتابخانة سنایى، 1369.
  12. تورنتن، لین. تصاویرى از ایران: سفر کلنل کلمبارى به دربار شاه ایران، 1249 تا 1265هجرى قمرى. زیر نظر: على بلوکباشى. تهران: دفتر پژوهش هاى فرهنگى، 1374.
  13. تهامى، جواد. ایران قدیم. به کوشش: داریوش تهامى، فرشاد ابریشمى.تهران: ابریشمى فر، 1384.
  14. ذکاء، یحیى. ارتش شاهنشاهى ایران از کوروش تا پهلوى. تهران: وزارت فرهنگ و هنر، 1350.
  15. تاریخچة ارگ سلطنتى و راهنماى کاخ گلستان. تهران: انجمن آثار ملى، 1349.
  16. ذکاء، یحیى و محمدحسن سمسار. تهران در تصویر، ج 1، تهران: سروش، 1369.
  17. روزنامة ایران، ج 2. تهران: کتابخانة ملى جمهورى اسلامى ایران، 1375.
  18. سرنا، کارلا. سفرنامة مادام کارلا سرنا، آدم ها و آیین ها در ایران. مترجم: على اصغر سعیدى. تهران: کتابفروشى زوار، 1362.
  19. شاردن، ژان. سفرنامة شاردن، ج 4. مترجم: محمد عباسى. تهران: امیرکبیر، 1336.
  20. صنیع الملک غفارى، میرزا ابوالحسن خان. روزنامة دولت علیة ایران، ج .1 تهران: کتابخانة ملى جمهورى اسلامى ایران، 1370.
  21. طباطبایى، جواد. دیباچه اى بر نظریة انحطاط ایران، ج 1. تهران: مؤسسة نگاه معاصر، 1380.
  22. عین السلطنه سالور، قهرمان میرزا. روزنامة خاطرات عین السلطنه، ج 1. به کوشش: مسعود سالور، ایرج افشار. تهران: اساطیر، 1374.
  23. فخارى تهرانى، فرهاد. بازخوانى نقش ههاى تاریخى شهر تبریز. تهران: شرکت مادرتخصصىِ عمران و بهسازى شهرى ایران، 1384.
  24. کرزن، جرج. ن. لرد. ایران و قضیة ایران، ج 2. مترجم: وحید مازندرانى. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1350.
  25. کسروى تبریزى، احمد. تاریخ مشروطة ایران، ج 1. تهران: امیرکبیر، 2537.
  26. کمپفر، انگلبرت. سفرنامة کِمپفر. مترجم: کیکاووس جهاندارى. تهران: خوارزمى، 1360.
  27. مامونتف، ن.پ. بمباران مجلس شوراى ملى در سال 1326 هجرى قمرى، حکومت تزار و محمدعلى شاه، خاطرات ن.پ. مامونتف. مترجم: شرف الدین قهرمان. تهران: اشکان، 1363.
  28. محمدزاده مهر، فرخ. میدان توپخانة تهران. تهران: پیام سیما، 1382.
  29. مهریار، محمد، و دیگران. شهرهاى ایرانى دورة قاجار. تهران: دانشگاه شهیدبهشتى و سازمان میراث فرهنگى کشور (پژوهشگاه) 1378
  30. ناصرالدین شاه قاجار. سفرنامة عتبات ناصرالدی نشاه قاجار. به کوشش: ایرج افشار. تهران: عطار، 1363.
  31. نجفى، مهنام. تحلیل و بازشناسى میدان توپخانة تهران در دورة ناصرى. پایان نامة کارشناسى ارشد مطالعات معمارى ایران. استاد راهنما: زهرا اهرى. تهران: دانشگاه شهیدبهشتى، دانشکدة معمارى و شهرسازى، شهریور 1388.
  32. هدایت، مهدى قلى. خاطرات و خطرات. تهران: زوار، 1344.
  33. همایون، غلام على. اسناد مصور اروپاییان از ایران، از اوایل قرون وسطى تا اوایل قرن هجدهم، ج 1 و 2. تهران: دانشگاه تهران، 1348.
  34. وزیرى، احمدعلى خان. جغرافیاى کرمان. به کوشش: باستانى پاریزى.تهران: بى جا، 1346.
  35. Herbert, Thomas. Travels in Persia (1627_1629). London: George Routledge & Sons, LTD, 1928.__