بازخوانی ادراک فضای سالمندان با تطبیق نقشه‌های نحو فضا و نقشه‌های شناختی مطالعۀ موردی: آسایشگاه سالمندان کهریزک

چراغی فر, فرناز; سلطان زاده, حسین; قدوسی فر, هادی

doi:10.48308/sofeh.33.2.35

بازخوانی ادراک فضای سالمندان با تطبیق نقشه‌های نحو فضا و نقشه‌های شناختی مطالعۀ موردی: آسایشگاه سالمندان کهریزک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دکتری معماری، دانشکدة هنر، معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب

² استاد دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

³ استادیار دانشکدۀ هنر، معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب

10.48308/sofeh.33.2.35

چکیده

با بالا رفتن سن به‌تدریج توانایی سالمندان در شناخت فضاهای معماری و محوطه‌های داخلی یا بیرونی مربوط به آن کاهش می‌یابد و این نکته، از یک‌سو، وابستگی آنان را به سایرین بیشتر می‌کند و در مراحل بعدی ممکن است قدرت راه‌یابی و مسیریابی را از دست بدهند. هدف از این پژوهش عرضۀ شناخت عناصری است که در ابعاد ذهنی پیری در جای خود نقش دارند. مقالۀ حاضر با تمرکز بر رویکردهای محیطی و انسانی و به‌منظور بررسی چگونگی ادراک و شناخت سالمندان از محیط و شناسایی شاخص‌های تأثیرگذار در ادراک و شناخت ایشان شکل گرفت. بدین منظور آسایشگاه کهریزک برای مطالعۀ موردی انتخاب شد. با استفاده از «روش نحو فضا»، پاسخ‌های رفتاری و شناختی سالمندان در مورد ویژگی‌های فضایی آسایشگاه سالمندان کهریزک بررسی شد. جامعۀ آماری پژوهش شامل 40 نفر از سالمندان 60-80سالۀ آنجاست که دارای هوشیاری عمومی و توانایی حرکتی و همچنین تمایل به مشارکت و سطح بالای عملکرد ادراکی و شناختی هستند. روش انجام این پژوهش شامل دو بخش شناختی و فضایی است. در بخش شناختی، پس از مصاحبه با سالمندان و دریافت نقشه‌های شناختی، یافته‌های حاصل از آن نقشه‌ها گردآوری شد. پیکره‌بندی فضا از طریق نرم‌افزار دپت مپ و پارامترهای نحو فضا ارزیابی گردید. در این تحلیل پارامترهای فضایی نظیر ارزش هم‌پیوندی، پیوستگی، انتخاب، عمق دسترسی، و وضوح بررسی و با نقشه‌های شناختی مقایسه شده‌ است. تحلیل‌ها نشان می‌دهند که حداکثر هم‌پیوندی در آسایشگاه کهریزک ۷٫۳ و متوسط آن ۳٫۵ است، حداکثر و متوسط پارامتر پیوستگی به‌ترتیب برابر 20 و ۸٫۶ است، حداکثر و متوسط پارامتر انتخاب به‌ترتیب برابر 67 و ۱۱٫۰۶ است، حداکثر و متوسط پارامتر عمق دسترسی به‌ترتیب برابر 257 و ۱۳۸٫۷ است، مبنا قرار دادن مدل‌سازی‌های حاصل از نحو فضا در شناخت ادراک‌پذیری فضا توسط سالمندان می‌تواند مؤثر باشد، اما برای درک درست از فضای مشابه نیاز به روش‌های دیگر مانند نقشه‌های شناختی است. با توجه به نتایج حاصل از چیدمان فضا و نقشه‌های شناختی، تناقضاتی در نتایج مشاهده شد؛ از آن جمله می‌توان به مسیر منتهی به ورودی اشاره کرد، که علی‌رغم میزان هم‌پیوندی، اتصال، وضوح، و انتخاب پایین در تحلیل‌های نحو فضا، در نقشه‌های شناختی غالباً بدان اشاره شده و بیانگر نقش نشانه در شکل‌گیری تصویر ذهنی سالمندان است. همچنین به لحاظ وجه تشابه، در غالب نقشه‌های ارائه‌شده از سوی سالمندان به‌صورت کاملاً پراکنده به فضاهای کهریزک اشاره‌ شده که به لحاظ جانمایی و ارتباط فضاها عموماً به‌درستی فضاها جانمایی نشده بودند و خوانش نقشه‌های ترسیمی بدون پرسش از سالمندان در حصوص فضاهای مورد اشاره، قابل‌درک نبوده است که دلیل آن عدم یکپارچگی، وضوح، و انتخاب‌پذیری (جمع‌کنندگی) در سازمان فضایی کهریزک با توجه به نتایج حاصل از نحو فضاست. بر اساس نتایج پژوهش عامل‌های متعدد عینی و ذهنی در کنار هم و گاه با اولویت‌بندی‌هایی نسبت به یکدیگر در ادراک و شناخت سالمندان از فضا مؤثر هستند.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.1683870.1402.33.2.3.7

موضوعات

معماری

عنوان مقاله [English]

A Rereading of the Elderly Spatial Perception through Comparing Space Syntax and Cognition Maps; The Case of Kahrizak Elderly Home

نویسندگان [English]

Farnaz Cheraghi Far ¹
Hossein Soltan Zadeh ²
Hadi Ghodousi Far ³

¹ Faculty of Art, Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University, South Tehran Branch

² Professor, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Central Tehran Branch

³ Assistant Professor, Faculty of Art, Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University, South Tehran Branch

چکیده [English]

As the age increases, the power and ability of the elderly to recognise architectural spaces and related internal or external areas decreases. This initially increases their dependence on others, and in the next stages they may lose the ability to find their way. The purpose of this research is to provide an understanding of the elements that play a role in the mental dimensions of aging. The present article was formed in order to answer these questions: ‘how does the perception and cognition of the elderly take place with a focus on environmental and human approaches’, and ‘what are the influential indicators in the perception and cognition of the elderly’. For this purpose, Kahrizak elderly home was chosen. Using the 'Space Syntax’ method, this article examines the behavioural and cognitive responses of the elderly regarding the spatial characteristics of the elderly home. The research method includes two cognitive and spatial parts. In the cognitive section, after interviewing the elderly and receiving cognitive maps, the findings from the cognitive maps were compiled. Space configuration was evaluated through depth map software and Space Syntax parameters. In this analysis, spatial parameters such as connection value, connectivity, selection, depth of access and resolution have been examined and compared with cognitive maps. The analyses show that the maximum correlation is 7.3 and its average is 3.5, the maximum and average correlation parameters are 20 and 8.6, respectively. The maximum and average selection parameters are equal to 67 and 11.06, respectively. The maximum and average access depth parameters are 257 and 138.7, respectively. The analysis shows that Space Syntax modelling can be effective for understanding the perceptibility of space by the elderly, but for a correct understanding of the same space, other methods such as cognitive maps are needed. The results show that multiple objective and subjective factors are effective in the elderly's perception and their knowledge of space, together and sometimes with priorities over each other.

کلیدواژه‌ها [English]

Cognitive maps
Elderly
Space organization
Space syntax

مراجع

پاکزاد، جهانشاه و حمیده بزرگ. الفبای روان‌شناسی محیط برای طراحان. تهران: آرمان‌شهر، 1391

پاک‌گوهر، علیرضا و محدثه خلیلی، «بررسی اندازۀ نمونه در روش‌های نمونه گیری کیفی». در فصلنامۀ ترویج علم، ش۲۰ (بهار و تابستان ۱۴۰۰)، ص۲۷۱-۲۹۷.

کلانتری، سعیده و احمد اخلاصی و علی اندجی گرمارودی و آرمان خلیل‌بیگی خامنه. «تحلیل ارتباط میان ساختار فضایی و رفتار حرکتی کاربران به روش چیدمان فضا؛ مطالعۀ موردی: پردیس مرکزی دانشگاه تهران». در آمایش محیط، دوره 11، ش 43 (1397) ص215-243.

Andersson, Jonas E. “Architecture for the Silver Generation Exploring the Meaning of Appropriate Space for Ageing in Swedish Municipality”. In Journal of Health & Place, 17(2) (March 2011), pp. 527-587.

Bafna, Sonia. “Space Syntax a Brief Introduction to Its Logic and Analytical Techniques”. In Journal of Environment and Behaviour, 35(1) (2003), pp. 205-294.

Bangtsson, Anna & Caroline Madeleine Hägerhäll & Jan-Eric Englund & Patrik Grahn. “Outdoor Environments at Three Nursing Homes”. In Journal of Housing for the ELderly, No. 29(1-2) (2015), pp. 53-76.

Brown, John L. Going Home, Future Adaptive Building for Aging-in-Place. RMIT University: PhD thesis, School of Architecture and Design, 2016.

Chalfont, Garuth Eliot. Connection to Nature at the Building Edge: Towards a Therapeutic Architecture for Dementia Care Environments. University of Sheffield: PhD theis, School of Architecture, 2006.

Chen, Yile & Chen Junzhang & Zheng Liang. “Analysis and Research on Space Syntax in Urban Heritage Building: the Conservatório de Macau as an Example”. In International Journal of Arts and Humanities Studies, 2(1) (2022), pp. 66-74.

Dawes, Michael J. & Michael J. Ostwald & Ju Hyun Lee. “Examining Control, Centrality and Flexibility in Palladio's Villa Plans Using Space Syntax Measurements”. In Frontiers of Architectural Research, 10(4) (2021), pp. 467-482.

Demirbilek, Oya. Involving the Elderly in the Design Process: a Participatory Design Model for Usability, Safety and Attractiveness, PhD thesis, Doctor of Philosophy in art design and architecture, advisor: Halime Demirkan. Bilkent University, 1999.

Downs, M. & D. Stea. “Cognitive Maps and Spatial Behaviour: Process and Products”. In Image and Environment. Chicago: Aldine (1973), pp. 8-26. https://doi.org/10.1037/0012-1649.29.4.739

Freundschuh, Scott M. & Rob Kitchin. “Contemporary Thought and Practice in Cognitive Mapping Research: An Introduction”. In The Professional Geographer, 51(4) (1999), pp. 507-518.

Groat, Linda N. & David Wang. Architectural Research Methods. John Wiley & Sons, 2013.

Hiller, Bill & Ozlem Sahbaz. An Evidence Based Approach to Crime and Urban Design. London: Bartlet School of Graduate Studies, University College London, 2008.

Hillier, BILL & Jonas Hanson. The Social Logic of Space. Cambridge, Cambridge University Press, 1984.

Jacobs, Lucia F. & Françoise Schenk. “Unpacking the Cognitive Map: the Parallel Map Theory of Hippocampal Function”. In Psychological Review, 2003, pp. 285-315.

Jansen, Petra & Andrea Schmelter & Martin Heil. “Spatial Knowledge Acquisition in Younger and Elderly Adults, A Study in a Virtual Environment”. In Experimental Psychology, 57(1) (2010), pp. 54-60.

kahrizak charity. 2022. .

Kitchin, R.M. “Exploring Spatial Thought”. In Environment and Behavior, 29(1) (1997), pp. 123-157.

Lager, Deborah Rebecca. Perspectives on Ageing in Place, Older Adults’ Experiences of Everyday Life in Urban Neighborhoods. Groningen university, PhD thesis, Architecture, 2015.

Lloyd, R. & T. Steinke. “Comparison of Qualitative Point Symbols: The Cognitive Process”. In The American Cartographer, 12 (1985), pp. 156-168.

Long, Yixiang. “The Relationships between Objective and Subjective Evaluations of the Urban Environment: Space Syntax, Cognitve Maps, and Urban Legibility”. (Under the direction of Perver K. Baran and Robin Moore). To some degree, 2008.

Meneghetti, Chiara, et al. “Age-differences in Environment Route Learning: The Role of Input and Recall-test Modalities in Young and Older Adults”. In Springer International Publishing Switzerland, Vol. 22, Issue 6 (2012), pp. 884-890.

Monique Paiva, Marie & Elzani Rafaela Sobral & Vilma Villarouco. “The Elderly and Environmental Perception in Collective Housing”. In 6th International Conference on Applied Human Factors and Ergonomics, AHFE, 2015, pp. 6505-6512.

Rahimi, Noshad. Developing a Mixed-Methods Method to Model Elderly Health Technology Adoption with Fuzzy Cognitive Map, and its Application in Adoption of Remote Health Monitoring Technologies by Elderly Women. Portland State University: Doctor of Philosophy in Technology Management, 2018.

Steadman, J.P. Architectural Morphology. London: Poin Limited, 1989.

Tajvar, Maryam. Family, Social Support and Health Status of Older People in Tehran. University of London: PhD thesis, Department of Population Health, Faculty of Epidemiology and Population Health, 2015.

Vaughan, L. “The Spatial Form of Poverty in Charles Booth’s London”. In Progress in Planning, 16(4) (2005).

Waller, David & Yvonne Lippa. “Landmarks as Beacons and Associative Cues: Their Role in Route Learning”. In Memory & Cognition, No. 35 (2007), pp. 910-924.

www.googleearth.com. 2022.