خوانش ساختمان شهرداری تبریز بر مبنای نظریۀ قدرت میشل فوکو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز

2 دانشیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز

3 استادیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز

چکیده

عصر پهلوی اول سرآغاز سلسله‌ای از تغییروتحولات بود که ظهور ایرانِ مدرن را به‌دنبال داشت. رضاشاه با عقلانیتِ سیاسی جدید کوشید تا قدرت را در جامعه نهادینه کند، بدین منظور شهروندانی مطیع و منظم نیاز بود تا امرِ حکمرانی میسر گردد. از نظر فوکو، متفکر معروف فرانسوی، شکل اِعمال قدرت در دنیای مدرن از شکل سنتی آن متفاوت است و به اشکال مختلف و به‌صورت پنهان در لایه‌های جامعه رخنه می‌کند و با ایجاد انضباط به کنترل رفتار جمعیت‌های کثیر منجر می‌شود. در این خصوص، فوکو به روش‌هایی اشاره می‌کند که به ایجاد انضباط در فضا منتهی می‌گردد. اینکه فضای معماری، با توجه به تئوری قدرت فوکو، در عصر پهلوی اول چگونه در اعمال و انتقال قدرت به منظورِ پیشبرد اهداف سیاسیِ حکومت نقش داشته، مهم جلوه می‌کند. هدف از این پژوهش، تطبیق پیکره‌بندی فضایی عمارت شهرداری تبریز با روش‌های انضباط فضایی فوکو است. روش تحقیق در این پژوهش روش کمی ـ کیفی است، اطلاعات بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی جمع‌آوری و داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار دبث‌مپ آنالیز و یافته‌های کمی به‌دست‌آمده، با در نظر گرفتن تئوری میشل فوکو با رویکرد تطبیقی، تحلیل شده است. نتایج حاصل شاخصه‌های آنالیز VGA که شامل یکپارچگی بصری، کنترل بصری، انتروپی، پیوستگی، و عمق می‌شوند، حاکی از آن هستند که نوع قرارگیری ورودی اصلی بنا، تفکیک فضایی، دیوارکشی‌ها، چینش ردیفی اتاق‌ها با راهروهای باریک و محدود، تعبیۀ در‌های شفاف اتاق‌ها، و مفصل‌بندی فضایی، که با روش‌های انضباطی فوکو همخوانی دارند، در کنترل بصری و فیزیکیِ درونی بنا و ایجاد نظم فضایی نقش بسزایی دارند. این نتایج الگویی پنهان را می‌نمایاند که مدیرانِ شهری می‌توانند در طراحی‌های بناهای عمومی از آن استفاده کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reading Tabriz Municipality Building Based on Foucault’s Theory of Power

نویسندگان [English]

  • Noushin Ghorbani 1
  • Sahar Toufan 2
  • Habib Shah Hosseini 3
  • Nima Vali Zadeh 3
  • Hassan Sattari Sarbangholi 2
1 Ph.D. Candidate, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Tabriz Branch
2 Associate Professor, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Tabriz Branch
3 Assistant Professor, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, Tabriz Branch
چکیده [English]

The first Pahlavi Era coincided with many changes and developments that led to the advent of modern Iran. Reza Shah tried to institutionalise power in society based on a new political rationality. To do so, he needed obedient and disciplined citizens to achieve sovereignty. According to Foucault, the famous French philosopher, the modern form of power differs from its traditional. He believes that modern power has tacitly influenced all society layers, and controlled the behaviour of large populations by bringing discipline. In this case, Foucault points to some techniques that create discipline in the space. The question here is how architectural space played a vital role in implementing power in the first Pahlavi era from the Foucauldian perspective of power theory. The extant study aimed at matching the spatial configuration of Tabriz Municipality Building with Foucault's spatial discipline techniques. The research was conducted based on the descriptive-analytical method, and data analysis was done through Depthmap software. According to results obtained from VGA indices (including visual integration, visual control, entropy, coherence, and depth), the location of the main entrance of the building, spatial articulation, settings of walls, the arrangement of rooms along narrow corridors, and transparent room doors were consistent with disciplinary techniques introduced by Foucault. The features mentioned above could play a significant role in visual and physical control of the interiors of a building, as well as creating a spatial discipline. The results pointed to a pattern that can be used in the design of public buildings by city managers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial Syntax (Layout)
  • First Pahlavi
  • Michel Foucault's Theory of Power
  • Spatial-disciplinary techniques
ابراهیمی، غلامرضا و حسین سلطان‌زاده و شروین میرشاهزاده. «تأثیر نوگرایی سبک زندگی در معماری خانه‌های دورۀ پهلوی اول، شهر همدان». در مدیریت شهری، ش47 (تابستان 1396)، ص۵۰۵-522.
اسناد سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی.
الهامی، فاطمه و عبدالغفور جهاندیده و محمدریاض رئیسی. «بررسی و تحلیل تعالیم تصوف بر مبنای نظریۀ گفتمان قدرت میشل فوکو». در نشریۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش60 (پاییز 1399)، ص۱۳-42.
بانی‌مسعود، امیر. معماری معاصر در ایران از سال 1304 تا کنون. مشهد: کتابکده کسری، 1399.
توکلی دارستانی، حامد و مختار ابراهیمی. «بررسی نسبت زبان و قدرت در داستان عاشقیت در پاورقی بر اساس نظریۀ قدرت میشل فوکو». در پژوهشنامۀ ادبیات داستانی، ش4 (زمستان 1399)، ص۲۱-40.
خانی، سمیه و احمدعلی نامداریان و پریسا هاشم‌پور. «کاوشی در مفهوم فضای معماری به کمک نظریۀ زندگی روزمره». در مجموعه مقالات همایش بین‌المللی افق‌های نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی و مدیریت فرهنگی شهرها: اسلامشهر، انجمن افق نوین علم و فناوری، 1395.
خجسته قمری، محمدامین و حسین سلطان‌زاده. «تأثیر معماری بناهای حکومتی و دولتی بر هویت شهر تبریز (1300 تا 1320 ه. ش)». در فصلنامۀ مطالعات ملی، ش3 (تابستان 1399)، ص۱۲۳-150.
ذکایی، محمدسعید و مریم امین‌پور. درآمدی بر تاریخ فرهنگی بدن. تهران: انتشارات تیسا، 1393.
رحمتی‌ گواری، رمیصا و منصوره طاهباز و هادی قدوسی‌فر و فاطمه زارع میرک‌آباد. «معیارهای مرکزیت جهت تحلیل چیدمان عملکردی فضا». در نشریۀ معماری و شهرسازی ایران، ش17 (بهار و تابستان 1398)، ص۱۵۹-172.
رشیدزاده، الهام و ارسلان طهماسبی و فواد حبیبی. «فضای معماری در سیطرۀ سرمایه: واکاوی شکل‌گیری فضای معماری از دیدگاه نظریۀ تولید فضای لوفور». در اندیشۀ معماری، ش6 (پاییز و زمستان 1398)، ص204-220.
ریسمانچیان، امید و سایمون بل. «شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکره‌بندی فضایی شهرها». در نشریۀ هنرهای زیبا، ش43 (پاییز 1389)، ص۴۹-56.
زارع، آرزو و رؤیا شریفی. «بررسی نظریۀ قدرت میشل فوکو در فضاهای شهری». در اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، قزوین: دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، 1392.
ساداتی، محمدجواد و  علی‌حسین نجفی ابرندآبادی و رحیم نوبهار. «تبارشناسی پیوند کیفر و قدرت در نظام حقوقی ایران»، در مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، ش1 (بهار و تابستان 1396)، ص۳۷-64.
سعیدنیا، احمد. کاربری زمین شهری. 2ج. تهران: سازمان شهرداری‌های کشور، 1382.
شاه‌علی، ابوالفضل و اعظم استاجی و علی علیزاده. «بازنمایی مفاهیم قدرت، مشروعیت و نابرابری‌های اجتماعی در گفتمان پهلوی اول در خطاب به مردم». در زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، ش16 (بهار و تابستان 1396)، ص15-43.   
غلامی سفیدداربنی، ساهره. بررﺳﻲ ﺳﻴﻨﻤﺎی ﻫﺘﺮوﺗﻮﭘﻴﺎﻳﻲ ﺑﺎ رویکردی ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻗﺪرت در اﻧﺪﻳﺸۀ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻴﺸﻞ فوکو. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد فلسفۀ هنر، تهران: داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ، 1390.
فوکو، میشل. مراقبت و تنبیه: تولد زندان. ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی، 1378.
مداحی، مهدی و غلامحسین معماریان. «تجزیه‌وتحلیل پیکره‌بندی فضایی خانه‌های بومی با رویکرد نحو فضا؛ نمونۀ موردی: شهر بشرویه». در مسکن و روستا، ش156 (زمستان 1395)، ص۴۹-66.
مقدس، محمود. «سازوکارهای انضباطی ایجاد ابژۀ بهنجار در عصر پهلوی اول بر مبنای نظریۀ حکومت‌مندی فوکو». در فصلنامۀ علمی رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، ش4 (تابستان 1398)، ص۱۴۶-170.
مقدم حیدری، غلامحسین. «ارزیابی تأثیر معماری سراسربین بر نظریۀ قدرت فوکو». در روش‌شناسی علوم انسانی، ش89 (زمستان 1395)، ص۱۷۳-194.
میراعلمی، فائزه و حسین صفری. «ارزیابی فرایند مسیریابی با استفاده از روش چیدمان فضا در موزه و آرامگاه کاشف‌السلطنه لاهیجان». در آرمانشهر، ش31 (تابستان 1399)، ص169- 179.
میرمیران، هادی و ایرج اعتصام و حمید میرمیران. معماری معاصر ایران: 75 سال تجربۀ بناهای عمومی. تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما، 1388.
میلز، سارا. میشل فوکو. ترجمۀ داریوش نوری. تهران: نشر مرکز، 1389.
Chemero, A. “An Outline of Theory of Affordances”. In Ecological Psychology, 15(2) (2003), pp. 181-195.
Dovey, K. Framing Place: Mediating Power in Built Form. London: Routledge, 2002
Foucault, M. Space, Knowledge and Power in Rabinow, P. (Ed.) The Foucault Reader, Harmondsworth, penguin, 1986. 
________ . “The Subject and Power”, In H. Dreyfus and P. Rabinow (eds.) Michel Foucault: Beyond Structuralism and Hermeneutics, Harvester Wheat sheaf: Brighton, 1982.
Haq, S. & G. Zimring. “Just Down the Road a Piece: The Development of Topological Knowledge of Building Layouts”. In Environment and Behavior, 35(1) (2003), pp. 132-160.
Heft, H. “Affordances, Dynamic Experience, And the Challenge of Reification”. in Ecological Psychology, 15(2) (2003), pp. 210-213.
Hillier, B. & J. Honson & H. Graham. “Ideas are in Things: An Application of Space Syntax Method to Discovering House Genotype”. in Environment and Planning B, 14(4) (1986), pp. 363-385.
Hillier, B. & J. Honson & J. Peponis. “What Do We Mean by Building Function?”. In Designing for Building Utilisation, 1984, pp. 61-72.
Hillier, B. “Space is the Machine: A Configurational Theory of Architecture”. Space Syntax Laboratory, London, 2007.
________ . “The Nature of the Artificial: The Contingent and the Necessary in Spatial Form in Architecture”. In Great Britain, 16(2) (1985), pp. 163-178.
Kwon. S. & K. Sailer. “Seeing and Being Seen Inside a Museum and a Department Store, A Comparison Study in Visibility and Co-presence Patterns”. In Proceedings of the 10th International Space Syntax Symposium, London, 2015.
Mercer, D. “The Role of Perception in The Recreation Experience: A Review and Discussion”. In Leiseure Research, 3(4) (1971), pp. 261-276.
Montello, D. “The Contribution of Space Syntax to a Comprehensive Theory of Environment Psychology”. In 6th International Space Syntax Symposium, Istanbul, 2007, pp.1-12.
Penn, A. “Space Syntax and Spatial Cognition or, Why the Axial Line?”. in Environment and, Behavior, 35(1) (2001), pp. 30-65.
Peponis, J. “The Spatial Culture of Factories”. In Human Relations, 38(4) (1985), pp. 357-390.
Steadman, J.P. Architectural Morphology: An Introduction to the Geometry of Building Plans. London: Pion, 1983.
Zieleniec, A. Space and Social Theory. Uk: Sage, 2007.
Tabriz_municipalit
http://www.Hadiphoto.ir