تولد بازار در شهر ایرانی ارزیابی دیدگاه‌ها و فرضیات مرتبط با پیدایش نخستین بازارها در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

2 کارشناس ارشد برنامه ریزی منطقه ای، دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه علم وصنعت ایران

چکیده

هزاران سال است که تأمین نیازهای متنوع انسان‌ها از طریق تبادل تولیدات با انسان‌های دیگر صورت می‌پذیرد. این امر سبب احداث فضاها و مکان‌های ویژه‌ای به نام بازار به شکل‌های گوناگون شده است. از سال‌های بسیار دور، بازار یکی از عناصر مهم شکل‌دهندة سازمان فضایی شهرهای ایران بوده است، اما صاحب‌نظران در مورد مبدأ و منشأ پیدایش بازار اتفاق نظر ندارند. در خصوص زمان پیدایش بازار دست‌کم دو فرض متفاوت مطرح است. سیدمحسن حبیبی پیدایش بازار را به دوران هخامنشیان منسوب کرده و بازار را از عناصر شار پارسی دانسته است. اما برخی دیگر از محققان مانند جهانشاه پاکزاد تولد بازار را مربوط به دوران سلوکی می‌دانند و درواقع ریشة یونانی برای آن قائل هستند. در مقالة حاضر، که مطالعه‌ای بنیادین و کیفی و اسنادی است، تلاش می‌شود تا ضمن تبیین هردو نظر، بر پایة مستندات و شواهد تاریخی موجود، نظیر یافته‌های باستان‌شناسی و روایات تاریخی، فرضیة محتمل‌تر مشخص گردد. ازآنجاکه هدف از این پژوهش بررسی مبدأ پیدایش بازار در ایران است، به مطالعة شواهد آن تنها در دوران باستان و قبل از اسلام پرداخته شده است. بر پایة یافته‌های پژوهش، هردو دیدگاه (فرضیة تولد بازار در دوران هخامنشیان و فرضیة منشأ یونانی بازار) رد می‌شود. به بیان دیگر پیدایش نخستین بازارها در شهرهای ایران به دوران قبل از سلوکیان و حتی پیش از هخامنشیان بازمی‌گردد و سکونتگاه‌های باستانی ایران نیز دارای نوعی بازار بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Birth of the Bazaar in the Iranian City: An Assessment of the Hypotheses on the Emergence of the First Bazaars in Iran

نویسندگان [English]

  • Mohammadsaleh Shokouhi Bidhendi 1
  • Sheida Shadkam 2
1 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Iran University of Science and Technology
2 MSc.in Regional Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Iran University of Science and Technology
چکیده [English]

For thousands of years, the diverse needs of human beings have been met through the exchange of products with others. This has led to the construction of designated spaces and places called bazaars in various forms. The bazaar has long been one of the most important elements in shaping the structure of Iranian cities, but there is no consensus among experts on the origin of the bazaar. There are at least two different views about its origins. Seyed Mohsen Habibi attributes the emergence of the bazaar to the Achaemenid period. But some other scholars such as Jahanshah Pakzad consider the birth of the bazaar as dating back to the Seleucid period, considering Greek roots for it. This article is a foundational, qualitative and documentary study, trying to evaluate both views, based on the available historical documents and evidences, to identify a stronger hypothesis. Since the purpose of this study is to investigate the origin of the bazaar in Iran, the focus is only on pre-Islamic Iran. The findings refute the view about the Greek origin of the bazaar, and favours the view of the birth of the market during the Achaemenid period as the more probable. However, this is far from definitely true, because there is also some evidence indicating the origin of the market to be before the Achaemenid era, as the ancient settlements of Iran also had their version of the bazaar.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bazaar
  • Iran
  • History of the city
  • Achaemenids
  • Seleucids

مراجع

آمیه، پیر. تاریخ عیلام. ترجمۀ شیرین بیانی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1349.
بدناریک، رابرت. آفرینش گذشتۀ انسان: معرفت‌شناسی باستان‌شناسی پلئیستوسن. ترجمۀ وحید عسکرپور. تهران: پگاه روزگار نو، 1398.
پاکزاد، جهانشاه. تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران از آغاز تا دوران قاجار. تهران: آرمانشهر، 1394.
پیگولوسکایا، ن‍ی‍ن‍ا وی‍ک‍ت‍وروون‍ا و دیگران. تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم میلادی. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: انتشارات پیام، 1353.
جنیتو، برونو. «رایج‌ترین گونه‌های سفال و تنوع مکانی آنها در دهانۀ غلامان سیستان». ترجمۀ حسین سرحدی دادیان. در مجموعه مقالات دهانۀ غلامان، شهری هخامنشی در جنوب شرقی ایران، سیدمنصور سیدسجادی، تهران: آریارمنا، 1398،ص۱۷۳-۱۸۶.
حبیبی، سیدمحسن. از شار تا شهر: تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن تفکر و تأثر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1382.
خزائی، سهم‌الدین. «راه‌های ارتباطی خشکی در دورۀ هخامنشی»، در فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، سال پنجاه و دوم ، ش۴ (1395)، ص۳۷-58.
داندامایف، محمد. تاریخ سیاسی هخامنشی. ترجمۀ فرید جواهرکلام. تهران: نشر پژوهش فروزان، 1398.
سلطان‌زاده، حسین. بازارهای ایرانی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1393.
ــــــــ . تاریخ مختصر شهر و شهرنشینی در ایران (از دوران باستان تا 1355 ه.ش). تهران: انتشارات چهارطاق، 1390.
سیدسجادی، سیدمنصور و فرامرز صابرمقدم. «سه تصویر از دورۀ هخامنشی در دهانۀ غلامان». در مجموعه مقالات دهانۀ غلامان، شهری هخامنشی در جنوب شرقی ایران، سیدمنصور سیدسجادی، تهران: انتشارات آریارمنا، 1398، ص۱۵۳-۱۷۱.
ــــــــ . «شهر سوخته و جایگاه آن در تاریخ باستانی فلات ایران». در مجموعه مقالات شهر سوخته یک، سیدمنصور سیدسجادی، انتشارات اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان، ۱۳۸۸، ص۳۹-۷۹.
ــــــــ . «درآمد». در مجموعه مقالات دهانۀ غلامان، شهری هخامنشی در جنوب شرقی ایران، سیدمنصور سیدسجادی، تهران: انتشارات آریارمنا، 1398.
ــــــــ . «دهانۀ غلامان شهری هخامنشی در سیستان». در مجموعه مقالات دهانۀ غلامان، شهری هخامنشی در جنوب شرقی ایران، سیدمنصور سیدسجادی، تهران: انتشارات آریارمنا، 1398، ص۸۹-۱۲۶.
شبانه، رحیم. «بازار و بازاریان در تمدن اسلامی». در فصلنامۀ پارسه، ش27 (پاییز و زمستان 1395)، ص۹۷-۱۳۲.
شراتو، امبرتو. «نخستین گزارش مقدماتی کاوش‌های دهانۀ غلامان (سیستان ایران 1962-1963)». ترجمۀ حسین سرحدی دادیان. در مجموعه مقالات دهانۀ غلامان، شهری هخامنشی در جنوب شرقی ایران، سیدمنصور سیدسجادی. تهران: انتشارات آریارمنا، 1398، ص۲۵-۶۶.
طالبیان، محمدحسن. «منظر راه در ایران». در مجله منظر. ش36 (1395)، ص۷۲-77.
علایی مقدم، جواد و سیدرسول موسوی حاجی و رضا مهرآفرین. «در جستجوی اورگت‌ها (نگرشی بر هویت واقعی استقرارهای هخامنشی کشف‌شده در سیستان)»، در مطالعات باستان‌شناسی. دورۀ 8، ش1 (بهار و تابستان 1395). ص۱۱۳-132.
فرای، ریچارد نلسون. میراث باستانی ایران. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344.
گرانتوسکی، ادوین آردیدوویچ و دیگران. تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز. ترجمۀ کیخسرو کشاورزی. تهران: پویش، 1359.
گروهی از دانشمندان جهان به سرپرستی یونسکو. تاریخ پیشرفت علمی و فرهنگی بشر، ج1. ترجمۀ پرویز مرزبان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1356.
گزنفون. کوروش‌نامه. ترجمۀ رضا مشایخی. تهران: نشر علمی فرهنگی، 1386.
مجیدزاده، یوسف. تاریخ و تمدن ایلام. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1370.
مکوندی، لیلا. «چه کسانی در راه شاهی به مسافران خدمات ارائه می‌کردند». در مطالعات باستان‌شناسی. ش۱۶ (پاییز و زمستان 1396)، ص۱۵۷-175.
وندیداد. ترجمۀ سیدمحمدعلی حسنی داعی الاسلام، 1361.
هرودوت. تاریخ هرودوت. ترجمۀ انگلیسی جرج راولین سن. ترجمۀ فارسی وحید مازندرانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1362.
Glasziou, Paul P. & Les M. Irwig. “An Evidence Based Approach to Individualising Treatment”. In BMJ, 311 (1995), pp. 1356-1359. https://doi.org/10.1136/bmj.311.7016.1356.
Hammersley, Martyn. Educational Research and Evidence-based Practice, SAGE Publications, 2007.
Mendes, Karina Dal Sasso & Renata Cristina de Campos Pereira Silveira & Cristina Maria Galvão. “Integrative Literature Review: a Research Method to Incorporate Evidence in Health Care and Nursing”. In Reflexão. Texto contexto – enferm, 17(4) (2008). https://doi.org/10.1590/S0104-07072008000400018
https://www.google.com/amp/s/saednews.com/fa/post/aashnaii-ba-shgfti-hai-shhr-sokhth-zabl/amp

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 24 دی 1400
  • تاریخ بازنگری: 15 خرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 20 تیر 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار