تبیین و اولویت‌‌بندی ابعاد تعلق به مکان در محوطه‌های دانشگاهی از منظر دانشجویان با بررسی چند نمونۀ موردی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد معماری، دانشکدة هنر، معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد

2 استادیار دانشکدۀ هنر، معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف‌‌آباد

چکیده

دانشجویان سال اول در جابه‌جایی از شهر محل زندگی به دانشگاه با چالش‌های اجتماعی و فکری مواجه می‌شوند و شکل‌‌گیری تعلق به مکان را تجربه می‌کنند. تعلق به مکان رابطة عاطفی و پیوندی مثبت بین انسان و مکان است که موجب تبدیل فضا به مکان خاص برای افراد می‌‌شود. تعلق به مکان در فرایند جذب دانشجویان به محیط آموزشی جدید ضروری است، ازاین‌رو شناخت ابعاد تعلق به مکان در طراحی محوطه‌های دانشگاهی اهمیت دارد. با تحولات روزافزون علمی و توجه به امر آموزش در فضای باز در این عرصه، اهمیت ویژة طراحی محوطه‌های دانشگاهی برای ارتقای کیفیت آموزشی روشن می‌شود. هدف در این پژوهش تبیین و اولویت‌‌بندی ابعاد تعلق به مکان در محوطه‌های دانشگاهی است. نمونه‌‌های موردی بعد از انقلاب اسلامی تأسیس و در سه کلان‌شهر، به‌دلیل مراجعات اکثر دانشجویان و با سه اقلیم مختلف، انتخاب شد که شامل دانشگاه آزاد نجف‌آباد و خمینی‌‌شهر در استان اصفهان، دانشگاه هنر اسلامی تبریز و دانشگاه آزاد بناب در استان آذربایجان شرقی، و دانشگاه صنعتی خاتم‌‌الانبیای بهبهان و دانشگاه آزاد آبادان در استان خوزستان است. پژوهش حاضر از منظر هدف کاربردی، به لحاظ ماهیت، توصیفی‌ـ تحلیلی و از نظر فرایند انجام، کیفی و کمی (ترکیبی) است. ابتدا پژوهش‌‌های حوزه‌‌های روان‌شناسی محیط، تعلق به مکان و محوطه‌های دانشگاهی بررسی و ابعاد تعلق به مکان استخراج گردید. همچنین مؤلفه‌های مؤثر بر ابعاد تعلق به مکان مشخص شدند. سپس نمونة محوطه‌های دانشگاهی بررسی گردید و با تکمیل فرم مشاهده و پرسش‌نامة حاصل از مطالعات نظری به ارزیابی ابعاد تعلق به مکان از دید دانشجویان پرداخته شد. بنابر نتایج، ابعاد ده‌‌گانة تعلق به مکان از منظر دانشجویان در محوطه‌های دانشگاهیِ نمونه‌‌های مورد پژوهش، دارای اهمیت‌های متفاوت بوده است که آشنایی با مکان، ریشه‌داری، معنای مکان، پیوند اجتماعی با مکان، رضایت از مکان، تعلق به مکان، پیوند عاطفی با مکان، وابستگی به مکان، پیوند با طبیعت، و هویت مکان، به‌ترتیب در اولویت‌های اول تا دهم هستند. در ادامه راهکار‌‌های طراحی مبتنی بر نظرسنجی خبرگان عرضه گردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Explaining and Drawing up Priorities of Dimensions and Factors of Place Attachment in University Campuses from Students’ Point of View; The Cases of the Faculty of Architecture, Islamic Azad University, Najaf Abad, Khorasgan, and Khomeini Shahr

نویسندگان [English]

  • Elahe Nadi 1
  • Mansoureh Kian Erthi 2
1 MA, Architecture, Faculty of Art, Architecture, & Urban Planning, Islamic Azad University, Najafabad Branch
2 Assistant Professor, Faculty of Art, Architecture, & Urban Planning, Islamic Azad University, Najaf Abad Branch
چکیده [English]

First-year students in transition from hometown to university are generally confronted by intellectual and social challenges as well as those associated with the formation of new place attachments. Place attachment is an emotional and positive connection between a person and a place that makes space a special place for people, and essential for attracting students to a new educational environment. So, it is important to know the variables of place attachment in the design of campuses. With the developments in the field of science and attention to outdoor education, the design of campuses to improve the quality of education are of particular importance. The purpose of this study was to explain and prioritise the dimensions and factors of place attachment in university campuses near major cities and the faculties of architecture of Najafabad, Khorasgan and Khomeini Shahr Azad University (all within easy reach of Isfahan). It is an applied research, using descriptive-analytical and qualitative and quantitative (combined).
At the beginning, researches in the fields of environmental psychology, place attachment and university campuses were reviewed and the dimensions and factors of place attachment were extracted. Then, the three samples were examined and by completing the observation checklist and the questionnaire form obtained from the theoretical studies, the dimensions and factors of place attachment were evaluated from the students’ point of view. The results show that the ten dimensions of place attachment from the perspective of students in university campuses have been of varying importance. Familiarity with place, roots, meaning of place, social connection with the place, satisfaction with the place, place attachment, Emotional connection with the place, dependence on the place, connection with nature and place identity, being priorities respectively, and physical factors, social and semantic factors of the place, being the first three, and the place activity factor, being less important. To conclude, design solutions are proposed in accordance with the presented prioritization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Place attachment
  • Place dependence
  • campus

مراجع

آزادی، مصطفی و ملیحه تقی‌‌پور و صدیقه نسیبی. «بررسی دل‌‌بستگی به مکان در میان کودکان؛ نمونۀ موردی: محلۀ بازارچۀ قصردشت شیراز». در نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، ش13 (بهار و تابستان 1396)، ص۱۶۵-179.
پورجعفر، محمدرضا و سعید ایزدی و سمانه خبیری. «دلبستگی مکانی؛ بازشناسی مفهوم، اصول و معیارها». در هویت شهر، ش24 (اسفند 1394)، ص64-43.
پیربابایی، محمدتقی و مینو قره‌‌بگلو و زهرا علی‌‌نام. «بررسی تأثیر عوامل فردی در مطالعۀ فرایندمحور دلبستگی به مکان با رویکرد روان‌شناختی؛ موردپژوهی: محلۀ قره‌‌باغی‌‌ها در تبریز». در نشریه هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، ش۶۶ (تابستان 1395)، ص55-68.
جعفری‌‌پور، فرید و منوچهر فروتن. «ارزیابی دلبستگی به مکان: تبیین عوامل و شاخص‌‌ها». در مطالعات محیطی هفت‌حصار، ش13 (پاییز 1394)، ص۶۳-76.
جوان‌‌فروزنده، علی و قاسم مطلبی. «مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل‌دهندۀ آن». در هویت شهر، ش8 (بهار و تابستان 1390)، ص27-37.
جهانگیری، آرمان و جهانشاه پاکزاد و علیرضا عندلیب. «فرایند تبیین پدیدارنگاری ابعاد مفهوم دلبستگی مکانی به روش استخراج معانی تصویری خودنگار». در نشریه مدیریت شهری، ش47 (تابستان 1396)، ص277-300.
حجت، عیسی و فرهنگ مظفر و پوراندخت سعادتی. «تبیین صفات تأثیرگذار خانه در شکل‌‌گیری دلبستگی انسان به آن». در نشریه هنر‌‌های زیبا ـ معماری و شهرسازی، ش۷۰ (تابستان 1396)، ص51-62.
حیدری، علی‌‌اکبر و قاسم مطلبی و فاطمه نکویی‌‌مهر. «بررسی نحوه ارتباط میان دو مفهوم حس مکان و دلبستگی به مکان در خوابگاه دانشجویان». در هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، ش۵۷ (بهار 1393)، ص۱۵-22.
خدائی، زهرا و مجتبی رفیعیان و هاشم داداش‌‌پور و علی‌‌اکبر تقوایی. «تبیین مؤلفه‌‌های مؤثر بر دلبستگی به مکان از منظر گروه نوجوان در شهر تهران». در هویت شهر، ش32 (زمستان 1396)، ص5-17.
خراباتی، ساجده و عباس یزدانفر. «عوامل مؤثر در ایجاد دلبستگی به مکان در خوابگاه‌‌های دانشجویی؛ نمونۀ موردی: خوابگاه دانشگاه سمنان»، در نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، ش12 (پاییز و زمستان 1395)، ص139-148.
دانشپور، عبدالهادی و منصور سپهری مقدم و مریم چرخچیان. «تبیین مدل دلبستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن». در نشریه هنر‌‌های زیبا ـ معماری و شهرسازی، ش38 (زمستان 1388)، ص37-48.
رحیمی، لیلا و مجتبی رفیعیان و محمد باقری. «ارزیابی تأثیر مقیاس مکانی بر دلبستگی ساکنان به مکان در محلات مرکزی (شهر تبریز)». در نامه معماری و شهرسازی، دورۀ ۹، ش18 (خرداد 1396)، ص43-58.
رحیمی، لیلا و مجتبی رفیعیان و محمد باقری. «تبیین مؤلفه‌‌های دلبستگی به مکان در مقیاس محله و شهر و تحلیل تعمیم‌‌پذیری آن؛ نمونۀ موردی: محلۀ تاریخی سرخاب تبریز». در معماری و شهرسازی آرمان‌‌شهر، ش17 (پاییز و زمستان 1395)، ص225-236.
رضایی، ناهیده و رحمت محمدزاده و علی عمرانی‌‌پور. «ارزیابی کیفیت اجتماعی مسیرهای ارتباطی باز و نیمه‌باز پردیس‌‌های دانشگاهی؛ مطالعۀ موردی: پردیس دانشگاه کاشان». در دوفصلنامۀ معماری ایرانی، سال پنجم، (10) (1395)، ص۱۸۳-206.
زمانی، بهادر و محسن هنرور. «بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌‌گیری دلبستگی مکانی در محله‌‌های شهری؛ نمونۀ موردی: محله‌‌های دردشت، چهارسوقی‌‌ها، ملاصدرا و دوطفلان شهر اصفهان». در معماری و شهرسازی آرمان‌‌شهر، ش21 (زمستان 1396)، ص۱۶۱-172.
سجادزاده، حسن. «نقش دلبستگی به مکان در هویت‌‌بخشی به میدان‌‌های شهری؛ نمونۀ موردی: میدان آرامگاه شهر همدان». در فصلنامۀ باغ نظر، ش25 (تابستان 1392)، ص79-88.
سرمست، بهرام و محمدمهدی متوسلی. «بررسی و تحلیل نقش مقیاس شهر در میزان حس تعلق به مکان؛ مطالعۀ موردی: شهر تهران». در نشریۀ مدیریت شهری، ش26 (زمستان 1389)، ص133-146.
صادقی‌فرشته، رؤیا و گلرخ دانشگر مقدم و امید دژدار. «بررسی رابطۀ طرح کالبدی در مجتمع‌‌های مسکونی و حس دلبستگی به مکان در ساکنین». در نشریۀ مدیریت شهری، ش30 (پاییز و زمستان 1391)، ص253-264.
صارمی، حمیدرضا و حسام معروفی. «بررسی تطبیقی حس دلبستگی مکان در نمادهای شهری دورۀ اصفهانی و مدرن؛ نمونۀ موردی: میدان آزادی و میدان نقش‌‌جهان». در فصلنامه معماری سبز، سال سوم، ش9 (زمستان ۱۳۹۶)، ص1-12.
ضرغامی، اسماعیل و سعید عظمتی. «بررسی مطلوبیت فضاهای باز محیط‌‌های دانشگاهی از نظر دانشجویان». در فناوری آموزش، دورۀ ۷، ش4 (1392)، ص۲۸۷-296.
طاهرسیما، سارا و هما ایرانی بهبهانی و کاوه بذرافکن. «تبیین نقش آموزشی فضای باز در مدارس ایران با مطالعه تطبیقی مدارس سنتی تا معاصر؛ نمونه‌های موردی: مدرسه‌‌های چهارباغ، دارالفنون و البرز». در فصلنامۀ پژوهش‌‌های معماری اسلامی، ش6 (بهار 1394)، ص55-70.
طبیبی، جمال‌الدین و محمدرضا ملکی و بهرام دلگشایی. تدوین پایان‌نامه، رساله، پروژه پژوهشی و مقاله علمی، تهران، نشر فردوس، 1394.
عظمتی، سعید و فرهنگ مظفر و ‌‌باقر حسینی. «تأثیر فضا‌‌های توسعه‌‌پذیر محیط‌‌های دانشگاهی بر پایداری اجتماعی و خلق سرزندگی». در مجلۀ معماری و شهرسازی پایدار، دورۀ 2، ش1 (خرداد 1393)، ص1-12.
غروی الخوانساری، مریم. «ارزیابی کیفی مجموعه پردیس مرکزی دانشگاه تهران». در نشریۀ هنر‌‌های زیبا، ش35 (1387)، ص75-84.
فلاحت، محمدصادق. «مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌‌دهندۀ آن». در هنر‌‌های زیبا،  دورۀ ۱، ش26 (تابستان 1385)، ص۵۷-66.
مدی، حسین و سارا احمدی و زهرا کریمی. «بررسی کیفیت بصری محوطۀ دانشگاهی با هدف ایجاد حس تعلق به مکان؛ نمونۀ موردی: دانشگاه بین‌‌المللی امام خمینی(ره)»، در دومین همایش ملی معماری، مرمت، شهرسازی و محیط زیست پایدار، همدان، دانشکدۀ شهید مفتح، 1393، ص1-17.
کسمائی، مرتضی. اقلیم و معماری. اصفهان: خاک، 1392.
معصومی، مسیح‌‌الله و اسماء میرخطیب. «بررسی تأثیر طراحی فضاهای باز مجتمع‌‌های مسکونی در ایجاد حس دلبستگی به مکان؛ نمونۀ مورد مطالعه: مجتمع مسکونی ششصد دستگاه در شهر مشهد»، در تحقیقات جغرافیایی، ش ۱۲۶ (پاییز 1396)، ص۵۲-73.
 
Abd-Razak, M.Z. & N.K.F. Mustafa & A.I. Che-Ani & N.A.G. Abdullah & M.F.I. Mohd-Nor. “Campus Sustainability: Student’s Perception on Campus Physical Development Planning in Malaysia”. In Procedia Engineering, Vol. 20 (2011), pp. 230-237.
Devine-Wright, P. “Place Attachment and Public Acceptance of Renewable Energy: A Tidal Energy Case Study”. In Journal of Environmental Psychology, No. 31(2011), pp. 336-343.
Fatemi, E. & M. Yazah & M. Raschid & S. Maulan & E. Ftemi & F. Kalantari. “Does University Campus Place Attachment Matter Among Transnational Students?”. In 5th.International Congress on Civil Engineering, Architecture and Urban Development, At Shahid Beheshti University, Tehran, Iran, 2017.
Giuliani, M.V. “Theory of Attachment and Place Attachment”. In Psychological Theories for Environmental Issues, M. Bonnes, et al, Eds., Aldershot: Ashgate, 2003, pp. 137-170.
Gumprecht, B. “The Campus as a Public Space in the American College Town”. In Journal of Historical Geography, Vol. 33, No. 1 (2007), pp.  72-103.
Hernandez, B. & M.C. Hidalgo & M.E. Salazar-LaPlace & S. Hess. “Place Attachment and Place Identity in Natives and Non-natives”. In Journal of Environmental Psychology, No. 27 (2207), pp. 310-319.
Hosseini, S.B. & S. Azemati & N. Elyasi & F. Mozaffar. “The Effect of the Vitality Level of University Campuses on Increasing Social Interactions and Makin”. In Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol. 170 (2015), pp. 225-233.
Kil, N. & S.M. Holland & T.V. Stein & Y.J. Ko. “Place Attachment as a Mediator of the Relationship between Nature-based Recreation Benefits and Future Visit Intentions”. In Journal of Sustainable Tourism, Vol. 20, No. 4 (2012), pp. 603-626.
Kyle, T.G. & A.R. Graefe & R. Manning. “Testing the Dimensionality of Place Attachment in Recreational Settings”. In Environment and Behavior, Vol. 37, No. 2 (2005), pp. 153-177.
Kyle, T.G. & A.J. Mowen & M. Tarrant. “Linking Place Preferences with Place Meaning: An Examination of the Relationship between Place Motivation and Place Attachment”. In Journal of Environmental Psychology, Vol. 24, No. 4 (2004), pp. 439-454.
Lewicka, M. “Place Attachment: How far Have We Come in the Last 40 Years?”. In Journal of Environmental Psychology, Vol. 31, No. 3 (2011), pp. 207-230.
________ . “What Makes Neighborhood Different from Home and City? Effects of Place Scale on Place Attachment”. In Journal of Environmental Psychology, No. 30 (2010), pp. 35-51.
Milligan, M.J. “Interactional Past and Potential: The Social Construction of Place Attachment”. In Symbolic Interaction, Vol. 21, No. 1 (1998), pp. 1-33.
Qingjin, S. & N.Z.B. Maliki. “Place Attachment and Place Identity: Undergraduate Students’ Place Bonding on Campus”. In Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol. 91 (2013), pp. 632-639.
Qingjin, S. & N.Z.B. Maliki. “Sense of Place to Campus amongst Undergraduate Students in USM”. In International Conference on Social Science, Education Management and Sports Education, Atlantis Press, 2015, pp. 184-187.
Ram, Y. & P. Bjork & A. Weidenfeld. “Authenticity and Place Attachment of Major Visitor Attractions”. In Tourism Management, No. 36 (2016), pp. 110-122.
Ramkissoon, H. & B. Weiler & L.D.G. Smith. “Place Attachment and Pro - environmental Behavior in National Parks: The Development of a Conceptual Framework”. In Journal of Sustainable Tourism, Vol. 20, No. 2 (2012), pp. 257-276.
Raymond, C.M. & G. Brown & D. Weber. “The Measurement of Place Attachment: Personal, Community, and Environmental Connections”. In Journal of Environmental Psychology, Vol. 30, No. 4 (2010), pp. 422-434.
Scannell, L. & R. Gifford. “Defining Place Attachment: A Tripartite Organizing Framework”. In Journal of Environmental Psychology, Vol. 30, No. 1 (2010), pp. 1-10.
Scannell, L. & R. Gifford. “Comparing the Theories of Interpersonal and Place Attachment”. In Place Attachment Advance in Theory, Methods and Applications, L. Manzo & P. Devine-Wright (Eds.), New York: Routledge, 2014, pp. 23-36.
Sedaghatnia, S. & H. Lamit & A. Saifuddin Abdullah & A. Ghahramanpouri. “Experience of Social Inclusion among Students in University Campuses of Malaysia”. In Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol. 170 (2015), pp. 89-98.
Wang, W.M. & C. Chen. “Universal Design Applied to Establishing Evaluation Criteria for University Campus Open Space”. In Architecture and Urban Planning, 2012.
Williams, D.R & J.J. Vaske. “The Measurement of Place Attachment: Validity and Generalizability of a Psychometric Approach”. In Forest Science, Vol. 49, No. 6 (2003), pp. 830-840.
Xu, M. & M. Bakker & D. Strijker & H. Wu. “Effects of Distance from Home to Campus on Undergraduate Place Attachment and University Experience in China”. In Journal of Environmental Psychology, Vol. 43 (2015), pp. 95-104.
Yazdanfar, SeyedAbbas & AliAkbar Heidari & Nazgol Behdadfar & Mohammad Eskandari. “Effect of Place Attachment in Creating Sense of Place Case Study: Tajrish Old Bazaar and New Commercial Center”. In International Research Journal of Applied and Basic Sciences, No 4 (2013), pp. 855-862.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 بهمن 1399
  • تاریخ بازنگری: 15 اسفند 1400
  • تاریخ پذیرش: 16 فروردین 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار