تبیین مفهوم سادگی‌ اسلامی در معماری با بررسی‌ نمونه‌هایی‌ از معماری مساجد معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

2 استاد دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

3 دانشیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

مبحث سادگی در معماری همواره از مفاهیم مهم و مطرح در محافل معمارانه به‌حساب می‌‌آید. در این مقاله با هدف تبیین سادگی‌ از منظر اسلامی در معماری، سادگی در دو وجه مادی و معنوی تبیین می‌گردد. در وجه مادی، سادگی‌ به ابزاری برای دستیابی به غایت مادی مطلوب در ساختار معماری خلاصه می‌‌شود. درحالی‌که در وجه معنوی، در اثر معماری باید به‌منظور دستیابی به غایتی معنوی نیز از سادگی‌ بهره گرفت. در آموزه‌های ادیان و همچنین در مکاتب اخلاقی،‌ از انطباق غایت مادی بر غایت معنوی به زهد تعبیر می‌‌شود که کیفیات و حدود آن بسته به جهان‌بینی‌ دینی یا اخلاقی تفاوت می‌‌یابد و متعاقباً بر معماری آن‌ها نیز اثر می‌‌گذارد. سؤال اصلی‌ پژوهش حاضر این است که مفهوم سادگی‌ از منظر اسلامی در معماری چه کیفیاتی را شامل می‌‌شود و چگونه نمود می‌‌یابد؟
در فرضیۀ این پژوهش، که پاسخی احتمالی‌ است به این پرسش، سادگی‌ از منظر اسلامی را بهره‌گیری از تنوع و تعدد عناصر در راستای انطباق غایت مادی بر معنوی در ساختار معماری می‌دانیم. به‌منظور اثبات این امر، در قالب پژوهشی کیفی‌ و مبتنی‌ بر روش توصیفی تحلیلی، مفهوم سادگی‌، هم در منابع حوزه معماری و هم در منابع اخلاقی‌ و دینی، بررسی شده است. نتایج حاکی است که در سادگی‌ِ اسلامی برخلاف رویکرد رهبانیت که پیروان آن هرگونه رغبت به دنیا را پس می‌‌زنند، زهد حقیقی‌ را مبتنی‌ بر حد اعتدال و ایجاد بیشترین قرب الهی از رغبت به دنیا می‌داند. ازاین‌رو معماری مبتنی‌ بر سادگی‌ اسلامی از عناصر متعدد و متنوعی برخوردار می‌‌گردد که همگی‌ در راستای رسیدن به قرب الهی است. در ادامه، سادگیِ اسلامی در معماری مسجد، به‌مثابۀ تجلیگاه هنر اسلامی، بررسی‌ گردیده است. بنابر نتایج این بررسی، مفهوم سادگی در معماری مساجد معاصر، هم در تبیین غایت مادی و هم انطباق آن بر غایت معنوی، با سادگی اسلامی تبیین‌شده در این تحقیق منطبق نیست. بدین معنا که برخی‌ مساجد نه از مطلوب‌ترین حالت مادی خود برخوردارند و و نه در تبیین غایت معنوی از زهد حقیقی‌ اسلامی بهره می‌‌برند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explaining the Concept of Islamic Simplicity in Architecture (Through Examples of Contemporary Mosque Architecture)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hossein Mirza Kouchak Khoshnevis 1
  • Akabar Haji Ebrahim Zargar 2
  • Mansoureh Tahbaz 3
1 Faculty of Architecture and urban Planning, Shahid Beheshti University
2 Professor Emeritus, Faculty of Architecture and urban Planning, Shahid Beheshti University
3 Associate Professor, Faculty of Architecture and urban Planning, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Simplicity in architecture has always been considered a discission of utmost importance in architectural circles. In this article, simplicity in architecture is explained in both its material and spiritual aspects. In the material point of view, simplicity is summed up as a means to achieve the desired material end in the architectural structure. In the spiritual perspective, though, in addition to the material aspect, the architectural work must also establish simplicity in order to achieve a spiritual end. The conformity of the material to the spiritual end in different religious teachings is interpreted as asceticism (Zuhd), whose qualities, levels and limits can vary depending on the worldview of each, and in turn it affects their architecture. Therefore, the main question of this research is what constitutes the Islamic simplicity and how it is manifested?
The hypothesis cum answer to this question, does not consider Islamic simplicity as the elimination of ornaments, patterns, colours and signs from the architectural work. In line with this, a qualitative research is conducted based on descriptive-analytical method, in which the material aspect of simplicity is studied in architectural sources, whilst its spiritual aspects is sought in moral and religious sources. The results showed that contrary to the monastic approach that rejects any desire for the world, the Islamic simplicity considers true asceticism as based on moderation and creating the greatest divine closeness to the desire for the world. Therefore, an architecture based on Islamic simplicity is multifaceted, all of which intending to bring about a nearness to God. Islamic simplicity in mosque architecture was then studied as a manifestation of Islamic art. The results showed that the concept of simplicity in the architecture of contemporary mosques, both in explaining the material end and its adaptation to the spiritual end, is not consistent with the Islamic simplicity explained in this study. This means that some mosques do not have their most desirable material condition and do not use true Islamic asceticism in explaining the spiritual end.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Simplicity in design and architecture
  • Islamic Simplicity
  • Moderation
  • Asceticism and desire for the world
  • Monasticism

مراجع

آرنهایم، رودولف. هنر و ادراک بصری: روان‌شناسی چشم خلاق. ترجمۀ مجید اخگر. تهران: سمت، 1393.
اخوت، احمدرضا و کاظم حاجی رجبعلی و ابوالفضل رفیع‌ها و حسین مختاری. سند فعالیت‌های مسجد. تهران: نشر قرآن و اهل بیت نبوت (ع)، ۱۳۹۷.
اسلامی اردکانی، سیدحسن. «در فضیلت سادگی». در اطلاعات حکمت و معرفت، سال دوازدهم، ش۹ (۱۳۹۶).
بورکهارت، تیتوس. «نظری بر اصول و فلسفۀ هنر اسلامی». ترجمۀ غلامرضا اعوانی. در جاویدان خرد (نشریه علمی‌ وزارت علوم)، ش۲ (1355).
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد. غرر الحکم و درر الکلم. انتخاب احادیث و ترجمۀ محسن موسوی، قم: انتشارات دارالحدیث، 1383.
جوادی آملی، عبدالله. مراحل اخلاق در قرآن، قم: نشر اسرا، ۱۳۸۸.
حسینی همدانی، سیدمحمدمهدی. زهد ـ دفتر دوم سلوک اخلاقی، قم: اسوه، 1393.
دلشاد تهرانی، مصطفی. سیرۀ نبوی منطق عملی، دفتر اول. قم: دیبا، 1383.
دلیری، محسن. زاهد خلوت‌نشین، نگاهی تطبیقی به زهد در مسیحیت و اسلام با رویکرد جهان معاصر. تهران: سلطانی، ۱۳۹۶.
رهنورد، زهرا. حکمت هنر اسلامی. تهران: سمت، ۱۳۸۴.
سبحانی تبریزی، جعفر. آیین وهابیت. تهران: مشعر، ۱۳۸۵.
سرتیپی‌پور، محسن. «بن‌مایه‌های هنر اسلامی در اندیشۀ تیتوس بورکهارت». در صفه، ش۴۶ (بهار و تابستان ۱۳۸۷)، ص۹۱-۱۰۰.
طریحی، فخرالدین. مجمع البحرین. تحقیق احمد الحسینی. تهران: مرتضوی، ۱۳۷۵.
ظهیری، سیدمجید. روشنفکری، مدرنیته و دیانت. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۸۱.
عمید زنجانی، عباس‌علی. تحقیق و بررسی در تاریخ تصوف. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۴۶ق.
غزالی، محمد بن محمد. احیاء علوم الدین، کتاب سوم، ربع مهلکات. ترجمۀ مؤیدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۵۱، کتاب الکترونیکی: کتابخانه دیجیتالی تبیان. 
غلامی، هادی. زهد حقیقی و زهد انحرافی. مشهد: طنین قلم، ۱۳۹۲.
فُن مایس، پیر. عناصر معماری از صورت تا مکان، ترجمۀ فرزین فردانش. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۴.
قائمی، محسن. «گزارش تصویری، کارگاه ساخت گنبد و گلدسته مازندران»، خبرگزاری ایسنا، 7 شهریور 1393،
https://www.isna.ir/photo/93060704123/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D9%88-%DA%AF%D9%84%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86
قمی، محسن و مرضیه‌سادات سجادی. «بررسی الگوی زهد اسلامی در عصر حاضر». در فصلنامۀ پژوهش‌نامۀ اخلاق، ش۱۶ (تابستان ۱۳۹۱).
شیخ کلینی، محمد بن یعقوب. ترجمه و متن اصول کافی، جلد ۲. ترجمۀ صادق حسن‌زاده. تهران: انتشارات قائم آل محمد، ۱۳۸۵.
گروتر، یورگ کورت. زیبایی‌شناسی در معماری. ترجمۀ جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1390.
مصطفوی، حسن. التحقیق فی‌ کلمات القر‌‌آن الحکیم. تهران: مرکز نشر آثار عالمه مصطفوی، ۱۳۸۵.
مطهری، مرتضی. سیری در نهج‌البلاغه. تهران: صدرا، ۱۳۷۸.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد. «حکمت معماری اسلامی، جستجو در ژرف‌ساخت‌های معنوی معماری اسلامی ایران»، در نشریه هنر‌های زیبا، دورۀ ۱۹، ش۱۹ (مهر ۱۳۸۳)، ص۵۷-۶۶.
مهدی‌نژاد، جمال‌الدین و محمدصادق طاهر طلوع دل و حمیدرضا عظمتی‌ و علی‌ صادقی‌ حبیب‌آباد. «جستاری بر ویژگی‌‌های معماری ایرانی‌ـ اسلامی و هنر‌های قدسی‌ مبتنی‌ بر تعالی معماری»، در دوفصلنامۀ پژوهش‌های هستی‌شناختی‌، سال پنجم، ش۱۰ (بهمن ۱۳۹۵)، ص۳۱-۵۰.
نوایی، کامبیز و کامبیز حاجی‌قاسمی و محمود ارژمند و مهرداد قیومی بیدهندی. «مسجد، تمثال انسان کامل». در صفه، ش ۲۶ (بهار و تابستان ۱۳۷۷).
وحدت‌طلب، مسعود و معصومه نجفی. «کندوکاو در خاستگاه سادگی و پیچیدگی در معماری مساجد». در دومین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، ۱۳۹۲.
 
Boothe Luce, Clare. “Chapter 17: Snobs, New Style”. In Stuffed Shirts, Quote Page 239, New York: Horace Liveright, 1931.
Deed Studio, “The Groundbreaking modesty of Vali-e-Asr Mosque in Tehran”, yatzer.com, 25th March 2019. https://www.yatzer.com/valiasr-mosque.
Einstein, Albert. The Ultimate Quotable Einstein. Princeton University Press, 2010.
Forty, Adrian. Words and Buildings: A Vocabulary of Modern Architecture. Thames and Hudson Ltd, London, UK, 2000. 
Le Corbusier. Towards a New Architecture, Transl. Frederick Etchells. 1923, Published February 1st 1985 by Dover Publications.
Maeda, John. The Laws of Simplicity. Boston: MIT Press, 2006.
Mayer, Thomas. “Sancaklar Mosque”, EAA - Emre Arolat Architecture.
https://www.archdaily.com/516205/sancaklar-mosque-emre-arolat-architects#:~:text=Sancaklar%20Mosque%20located%20in%20Buyuk%C3%A7ekmece,the%20essence%20of%20religious%20space
Milizia, Francesco. Le Vite de’ più Celebri Architetti D’ogni Nazione e D’ogni Tempo. precedute da un Saggio sopra l’architettura, Roma, 1768, Published by: ForgottenBooks, 2018.
Mollerup, Per. Simplicity: A Matter of Design. BIS publishers, Amsterdam, 2015.
Schumacher, E.F. “Small is Beautiful”. An Essay, In The Radical Humanist, Vol. 37, No. 5 (August 1973).
Ward, Dan. The Simplicity Cycle: A Field Guide to Making Things Better Without Making Them Worse. Harper Collins Publishers, UK, 2015. 
https://avval.ir/profile/549b2/%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%AF%DB%8C%D8%B1
https://en.wikipedia.org/wiki/Villa_Savoye#/media/File:VillaSavoye.jpg
https://foursquare.com/v/alghadir-mosque--%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%AF%DB%8C%D8%B1/524d6740498edf277578848a?openPhotoId=5e3abe8782c85b0008b9ae92
https://www.alibaba.com/product-detail/2017-simple-india-men-gold-ring_60651207388.html
https://www.archdaily.com/81700/chandgaon-mosque-kashef-mahboob-chowdhury
https://www.cartoq.com/4th-generation-mini-cooper-and-cooper-s-unveiled
https://www.javaherbazar.com/product/61286/?utm_source=internal&utm_medium=goodsList&utm_campaign=animationIntroBox&utm_content=61286
https://www.yjc.ir/fa/news/7432255/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%90-%D9%85%D8%A7-%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 28 تیر 1399
  • تاریخ بازنگری: 15 اسفند 1399
  • تاریخ پذیرش: 20 فروردین 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار