گونه‌شناسی اقلیمی خانه‌های بومی در حاشیۀ شمالی خلیج فارس و دریای عمان به‌‌منظور الگوگیری در طراحی مسکن امروز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب

چکیده

اقلیم مناطق جنوبی ایران یکی از نادرترین و بحرانی‌ترین اقلیم‌های جهان است. اقلیم‌گرایی دیدگاهی بنیادی در طراحی خانه‌های بو‏می ‏ایران بوده است؛ ازاین‌‌رو به‌کارگیری الگوهایِ فضاهای عملکردی خانه‌های بو‏می ‏در طراحی مسکن معاصر این اقلیم می‌تواند سبب ارتقای سطح آسایش در خانه‌های امروز شود. در این مقاله، نگارنده از راه گونه‌شناسی توصیفی و با الگوی گونه‌شناسی داده‌بنیاد، به طبقه‌بندی اقلیمی خانه‌های بومی در شهرها، بنادر، و جزایر مورد مطالعه پرداخته است. گونه‌شناسی انجام‌شده در این تحقیقْ توصیفی است و بر اساس شاخص‌های ترکیبی تعیین‌شده در جداول چندبعدی، نمونه‌ها دسته‌بندی می‌شوند تا به سؤال‌‌های پژوهش پاسخ داده ‌شود. نتایج مطالعات نشان می‌‌دهد که خانه‌های بومی در شهرهای اهواز، دزفول، لار، و بنادر لنگه، بوشهر، و چابهار و روستای لافت در جزیرۀ قشم که از آبادترین مناطق در گذشته بوده‌‌اند در سه گونۀ کلی قرار دارند و این گونه‌شناسی با گونه‌شناسی اقلیمی مناطق مذکور کاملاً انطباق دارد. تطابق گونه‌های خانه‌های بومی با طبقه‌بندی اقلیمی نشان می‌‌دهد که الگوهای این خانه‌ها در تطابق با اقلیم محلی خود پیش‌‌بینی شده‌‌اند و بنابراین با به‌کارگیری در معماری امروز می‌‌توانند سبب بهبود سطح آسایش افراد شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Climatic Typology of Vernacular Houses along the Northern Shores of the Persian Gulf and the Oman Sea: How to Follow Paradigms in Contemporary Housing Design

نویسنده [English]

  • Niloufar Nikghadam
Associate Professor, Faculty of Art and Architecture, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The climate of Iran’s south coasts is one of the rarest and most critical worldwide. Climate-aware design has been a fundamental aspect of Iranian houses. Therefore, the use of paradigms of functional spaces of vernacular houses in contemporary housing design can improve the comfort level in today's houses in similar climates. This article deals with the climatic typologies of vernacular houses in selected cities, ports, and islands through descriptive typology and the Grounded Theory model. The study is descriptive, based on the compositional indicators classified in multidimensional tables. Case studies are so organized to answer these questions of how many types of houses in the study area fall into terms of climatic criteria, and whether these types conform to the climatic typology of the regions. The results show that vernacular houses in Ahvaz, Dezful, Lar, and the ports of Lengeh, Bushehr, Chabahar, and Loft village in Gheshm Island, which were among the most populated areas in the past, are classifiable in three general types. This typology entirely corresponds with the climates of these regions. The compatibility of vernacular house types with climatic classifications shows that the patterns of these houses are devised according to their local climate, and therefore using them in today's architecture can result in improving comfort level.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Typology
  • Climate
  • Vernacular Houses
  • Southern Iran
اکرمی، غلامرضا و فائزه زارع. «طراحی خانه در بافت سنتی شهری؛ مطالعۀ موردی: در بافت سنتی قم». در هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، دورۀ 18، ش2 (1392)، ص55-68.
اقتداری، احمد. آثار شهرهای باستانی سواحل و خلیج فارس و دریای عمان. تهران: چاپخانه بهمن، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی، 1348.
تاورنیه، بارن. سفرنامه بارون تاورنیه قرن 17 میلادی. ترجمۀ ابوتراب نوری (نظم الدوله) در 1289ش. با تجدید نظر و تصحیح حمید شیرانی. اصفهان: انتشارات کتابخانه صنایی، 1336.
دفتر برنامه‏ریزی کلان برق و انرژی. ترازنامۀ انرژی سال 1394. تهران: وزارت نیرو، معاونت امور برق و انرژی، 1396.
ــــــــ . ترازنامۀ انرژی سال 1396. تهران: وزارت نیرو، معاونت امور برق و انرژی، 1398.
راپاپورت، آموس. انسان‌شناسی مسکن. ترجمۀ خسرو افضلیان. تهران: حرفه هنرمند، 1388.
رحیمیه، فرنگیس و مصطفی ربوبی. شناخت شهر و مسکن بومی ایران در شرایط آب‌وهوایی گرم و نیمه‌مرطوب، دزفول‌ـ شوشتر. تهران: دانشگاه تهران، دانشکده هنرهای زیبا، 1353.
طاهباز، منصوره و شهربانو جلیلیان. اصول طراحی همساز با اقلیم در ایران با رویکرد به معماری مسجد. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1387.
طاهباز، منصوره. دانش اقلیمی، طراحی معماری. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1392.
عباسی، دانش. تاریخ مسجد سلیمان. تهران: انتشارات هیرمند، 1374.
کسمایی، مرتضی. اقلیم و معماری. اصفهان: انتشارات خاک، 1382.
گروهی از دانشجویان معماری دانشکده هنرهای زیبا. معماری بندر لافت. تهران: سازمان منطقۀ آزاد قشم، 1380.
مدارک دریافتی (کتبی و شفاهی) از ادارات کل میراث فرهنگی استاان‌های بوشهر، خوزستان، سیستان و بلوچستان، فارس، و هرمزگان.
مفیدی شمیرانی، سیدمجید و نیلوفر نیک‌قدم و منصوره طاهباز. «گونه‌شناسی شهرها، بنادر و جزایر جنوبی ایران، در دوره قاجار با معیار‌های آبادانی»، در باغ نظر، ش26 (پاییز 1392)، ص59-70.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد و مجید منصورپور و مصطفی مسعودی‌نژاد. «جایگاه اقلیم در ترکیب بندی بناهای معاصر؛ مطالعه موردی: خانه‌های دوران قاجار در شهر دزفول». در هویت شهر، ش26 (شهریور 1395)، ص61-74.
نیک­قدم، نیلوفر و سیدمجید مفیدی شمیرانی و منصوره طاهباز. «مقایسه تحلیلی پهنه‌بندی اقلیمی مناطق جنوبی ایران، با روش کوپن‌ـ تراورتا و معیارهای آسایش گیونی». در معماری و شهرسازی آرمانشهر، ش15 (پاییز و زمستان 1394 )، ص119-130.
نیک­قدم، نیلوفر. «استخراج الگوهای اقلیمی فضاهای عملکردی در خانه‌های بومی بندر بوشهر با به‌کارگیری نظریه داده‌بنیاد». در باغ نظر، سال 12، ش32 (1392)، ص77-90.
ــــــــ . «الگوی فضاهای نیمه‌بازِ خانه‌های بومی دزفول، بوشهر و بندر لنگه در ارتباط با مؤلفه‌های اقلیم محلی». در هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، دورۀ 18، ش3 (پاییز 1392)، ص54-69.
وزارت مسکن و شهرسازی. زندگی جدید در کالبد قدیم، گزیده‌ای از بناهای با ارزش تاریخی، جلد دوم. تهران: وزارت مسکن با همکاری سازمان میراث فرهنگی، 1372.
Al-Obaidi, Karam M. & Mazran Ismail & Abdul Malek & Abdul Rahman. “Passive Cooling Techniques through Reflective and Radiative Roofs in Tropical Houses in Southeast Asia: A Literature Review”. In Frontiers of Architectural Research, Vol. 3, Issue 3 (September 2014), pp. 283-297. Accessible at: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2095263514000399
Givoni, Baruch. Climate Consideration in Building and Urban Design. New York: Van Nostrand Reinhold, 1998.
Hyde, Richard. Climate Responsive Design: A Study of Buildings in Moderate and Hot Humid Climates. Taylor & Francis, 2000.
Liping, Wang & Wong Nyuk Hien. “Applying Natural Ventilation for Thermal Comfort in Residential Buildings in Singapore”. In Architectural Science Review, No. 50.3 (2007), pp. 224-233. Accessible at: https://www.researchgate.net/publication/233686711_Applying_Natural_Ventilation_for_Thermal_Comfort_in_Residential_Buildings_in_Singapore
Peng, Mao & Jie Li & YongtaoTan & JiaoQi & Lilin Xiong. “Regional Suitability of Climate-Responsive Technologies for Buildings Based on Expert Knowledge: A China Study”. In Journal of Cleaner Production, No. 204 (2018), pp. 158-168. Accessible at: https://www.researchgate.net/scientific-contributions/2129189798_Jiao_Qi
Salmon, Cleveland, Architectural Design for Tropical Region. New York: John Wiley & Sons, 1999.
Tahbaz, Mansoureh & Shahrbanoo Jalilian. “Challenge of Vernacular Architecture and Modern Life Style – Case Study in Iran”. Dublin: 25th Conference on Passive and Low Energy Architecture, 2008. Accessible at: http://plea-rch.org/ARCHIVE/2008/content/papers/poster/PLEA_FinalPaper_ref_138.pdf
Taleb, Hanan. “Using Passive Cooling Strategies to Improve Thermal Performance and Reduce Energy Consumption of Residential Buildings in U.A.E. Buildings”. In Frontiers of Architectural Research, Vol. 3, Issue 2 (2014), pp. 154-165. Accessible at: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S209526351400003X
Trewartha, Glenn Thomas. An Introduction to Climate, Fourth Edition, New York: McGraw-Hill, 1968.