نقش دو مؤلفۀ حفاظت و پویایی در باززنده‌سازیِ میراث معماری بر مبنای تداوم ارزش‌های مکانی موردپژوهی: میراث معماری محوطۀ تاریخی چغازنبیل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری باستان‌شناسی، دانشکدة ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی

2 استاد دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران

3 استادیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

رویکرد باززنده‌سازی در عرصۀ حفاظت از میراث معماری نیازمند شناسایی و احصای همۀ ارزش‌های مرتبط با اثر است، اما در فرایند باززنده‌سازی به تأثیرگذاری جغرافیای طبیعی بر شکل‌گیری میراث معماری و بر اندیشۀ انسان برای خلق آن، با ‌عنوان ارزش‌های مکانی، کمتر توجه شده است. ضعف در شناخت و تبیین این ارزش‌ها سبب از دست رفتن محیط طبیعی اثرگذار و نابودی یکپارچگی میراث معماری با زمینه‌اش می‌شود. از سوی دیگر، برای حفاظت از میراث معماری، علاوه ‌بر شناسایی همۀ ارزش‌های مرتبط، تداوم این ارزش‌ها در بستر زمان نیز ضروری است. در این پژوهش، با هدف ارتقای دانش ارزش‌گذاری و توسعۀ نگاه ارزش‌محور در عرصۀ حفاظت از میراث معماری، شناخت و معرفی ارزش‌های مکانی برای تکمیل طبقه‌بندی موجود از ارزش‌ها و شناسایی مؤلفه‌های مفهوم «تداوم» برای دست یافتن به چگونگی استمرار این ارزش‌ها پیگیری گردیده و با رویکرد کیفی و راهبرد استدلال منطقی و به روش موردپژوهی، ابتدا با بازخوانی متون و نظریه‌های مرتبط، به تدقیق مفاهیم‌ «ارزش‌های مکانی» و «تداوم» در میراث معماری پرداخته شده است و سپس با تحلیل داده‌ها، مؤلفه‌های «تداوم»، «شاخص‌های ارزش مکانی»، و ابعاد احصای آن‌ها، با عنوان یافته‌های پژوهش، استخراج شده و برای تدوین چارچوب مفهومیِ «باززنده‌سازی میراث معماری بر مبنای تداوم ارزش‌های مکانی» به کار آمده است. درنهایت، با تحلیل داده‌های نظری و میدانی حاصل از بررسی «مجموعۀ معماری چغازنبیل»، به سؤال اصلی پژوهش پاسخ داده می‌شود. بنابر یافته‌های پژوهش، ارتباط میان سه شاخص «بنیان‌های طبیعی»، «اندیشۀ ساخت»، و «کالبدِ ساخته‌شده» ارزش‌های‌ مکانی را شکل می‌دهد و می‌توان این شاخص‌ها را در چهار بعد منظر، ساختار، عملکرد، و معنا در میراث معماری شناسایی کرد. همچنین، «پویایی» و «حفاظت» دو مؤلفۀ تداوم هستند که استمرار ارزش‌های مکانی منوط به «پویایی» شاخص‌ها با رویکرد «توسعۀ پایدار» و «حفاظت» از روابط میان شاخص‌ها با رویکرد «کاهش خطر بلایا» در فرایند باززنده‌سازی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of ‘Conservation’ and ‘Dynamism’ in the Revitalisation of Architectural Heritage based on the Continuity of Place-bound Values The Case of Choghaznabil Historic Site

نویسندگان [English]

  • Shima Shahrokhi 1
  • Kamaledin Niknami 2
  • Mohammad Saeed Izadi 3
1 PhD Candidate, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran
2 Professor, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran
3 Assistant Professor, Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Hamadan
چکیده [English]

The revitalisation approach in the field of architectural heritage conservation requires the identification and enumeration of all related values. However, little attention has been paid in processes of revitalisation to natural geography and human thought, namely, place values. Shortcomings in recognising and explaining these values lead to a loss of an influential natural environment and the integration of architectural heritage with its context. On the other hand, in order to protect the architectural heritage, it is essential to recognise the continuity of values over time on top of identifying all relevant values. This study aims to improve the knowledge of valuation and develop a value-oriented view in architectural heritage protection, as well as developing current classifications of values and introduce the concept of ‘continuity’. Adopting a qualitative approach and logical reasoning strategy, this study investigates the concepts of ‘place values’ and ‘continuity’ in architectural heritage, by re-reading related texts and theories, and then by analysing the data, the components of ‘continuity’, ‘Place value indices’, and their enumeration dimensions have been extracted as research findings and used to formulate the conceptual framework of ‘architect ural heritage revitalisation based on the continuity of place values’. Finally, by analysing the theoretical and field data obtained from the study of Choghaznabil Complex, the main question of the research is to do with the approach to revitalise the architectural heritage to perpetuate place values. Findings show that the relationship between the three indicators of ‘natural foundations’, ‘construction idea’ and ‘constructed edifice’ forms place values that can be identified in the four dimensions of landscape, structure, function and meaning in architectural heritage. Also, ‘dynamics’ and ‘conservation’ are found as the two components of continuity, and the continuation of place values is subject to the ‘dynamics’ of indicators applied to ‘sustainable development’ and ‘conservation’ approaches in the relationship between indicators with the approach of ‘disaster risk reduction’ in the revitalisation process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Revitalisation
  • Architectural heritage
  • Continuity
  • Conservation
  • Choghaznabil
ابراهیمی‌پور فرسنگی، مریم و احمد نادعلیان. «بازتاب باورهای مرتبط با آب در آثار هنری ایلامیان». در فصلنامۀ علمی‌ـ پژوهشی نگره، ش ۲۱ (1390)، ص۸۵-۹۴.
برومر، وینسنت. «سنت، تغییر و حفظ هویت». ترجمۀ سیدمصطفی شهرآیینی. در هفت ‌آسمان، دوره ۳، ش۱۲و۱۳ (138۱)، ص۲۹-50.
بهاروند، ندا و ندا آرین و محمدسالار ترخانی و منوچهر قرشی و محمدحسن طالبیان. «بررسی زمین ساخت فعال در تاقدیس سردارآباد و اثر آن بر معبد چغازنبیل». در زمین، دورۀ ۵، ش۲ (تابستان ۱۳۸۹)، ص1-14.
پاتس، دانیل توماس. باستان‌شناسی ایلام. ترجمۀ زهرا باستی. تهران: سمت، 1388.
پالمر، جوی. آموزش محیط زیست در قرن بیست و یکم‌. ترجمۀ علی‌محمد خورشیددوست‌. تهران: سمت، 1382.
پرادا، ادیث و رابرت دایسون و چارلز ویلکینسون. هنر ایران باستان، تمدن‌های پیش از اسلام. ترجمۀ یوسف مجیدزاده. انتشارات دانشگاه تهران، ١٣٥٥.
جعفری، محمدتقی. حرکت و تحول از دیدگاه قرآن. تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1386.
حجت، مهدی. میراث فرهنگی در ایران: سیاست‌ها برای یک کشور اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی، ۱۳۸۶.
حناچی، پیروز و عباس آذری و سعید محمودکلایه. «مدیریت ارز‌ش‌گذاری در بافت‌های تاریخی با "استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی"؛ نمونۀ موردی: مطالعه در محور تاریخی خیابان لاله‌زار». در مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش۱۲ (۱۳۹۲)، ص۳۷-۴۴.
رحیم‌زاده، محمدرضا و مهنام نجفی. «جایگاه درک ارزش‌های ماهوی اثر تاریخی در روند احیای آن». در مجموعه مقالات نخستین همایش شناخت و معرفی مزیت‌ها و ظرفیت‌های احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی. تهران: سمیرا/ صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی. 1389.
رشنوئی، عاطفه و مهرنوش زاده‌دباغ. سالنامۀ پایگاه جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه. پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری. 1400.
رلف، ادوارد. مکان و بی‌مکانی. ترجمۀ محمدرضا نقصان و کاظم مندگاری و زهیر متکی. تهران، آرمانشهر. 1397.
سازمان ملل متحد، «چارچوب کاری هیوگو، (۲۰۰۵-۲۰۱۵)». در کنفرانس جهانی کاهش خطرپذیری در مواجهه با بحران‌ها. ترجمۀ ولی‌زاده. زهره و مریم رحمانی و میثم میرطاهری. تهران: سازمان پیشگیری و مدیریت بحران، ۱۳۹۵.
سازمان ملل متحد. چارچوب سندای برای کاهش خطر بلایا، (۲۰۱۵-۲۰۳۰). ترجمۀ عباس استادتقی‌زاده و مصطفی محقق و کیوان کریم لو. تهران: سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، ۱۳۹۵.
ساکی‌پور، انوش. طراحی و مرمت محیطی منظر فرهنگی چغازنبیل. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تهران. ۱۳۸۶.
سامانیان، صمد و مهدی حجت و عادله محتشم. «واکاوی تاریخی و انتظام زمانمند ارزش‌ها در حفاظت و مرمت آثار تاریخی‌ـ فرهنگی با استناد به آراء اندیشمندان و اسناد جهانی». در تاریخ و فرهنگ، ش۹۸ (بهار و تابستان 1396)، ص9-36.  
شیروانی، مریم و حسین احمدی و رسول وطندوست. «بازشناسی ارزش و عوامل تأثیرگذار در دگرگونی دیدگاه‌های ارزشی در حفاظت از میراث فرهنگی در قرن حاضر»، در هنرهای زیباـ معماری و شهرسازی، دورۀ ۲۱، ش۴ (اسفند 1395)، ص39-50.
صبوحی، عفت و محمد مسعود و داریوش مرادی چادگانی. «تداوم مکان در گذر زمان در تعامل با انسان». در صفه، ش۸۵ (تابستان 1398)، ص۹۵-116.
طالبیان، محمدحسن. نقش مفهوم اصالت در حفاظت محوطه‌های میراث جهانی دوراونتاش برای حفاظت مبتنی بر اصالت. پایان‌نامۀ دکتری. تهران: دانشگاه تهران، 1384.
عباسلو، سینا و منوچهر پورمیرزا. «دو آجرنبشتۀ نویافتۀ ایلامی در دشت شوشان». در دوفصلنامۀ تخصصی پژوهشنامۀ فرهنگ و زبان‌های باستانی. سال دوم، ش 1(پاییز و زمستان، 1398)، ص۵۷-70.
علی‌الحسابی، مهران و راضیه رضازاده و نصیبه چربگو. «ارائه مدل مفهومی معنای مکان و شاخص‌های تداوم آن». در باغ نظر، دورۀ ۱۴، ش ۵۲ (مهر 1396)، ص۱۷-26.
فلاحت، محمدصادق و لیلا کمالی و صمد رشیدی. «نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت حفاظت معماری». در باغ نظر، دورۀ ۱۴، ش۴۶ (فروردین 1396)، ص۱۵-22.
فلامکی، محمدمنصور. باززنده سازی بناها و شهرهای تاریخی، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۸۳.
گریشمن، رومن. چغازنبیل. ترجمۀ اصغر کریمی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1۳۷۴.
لطفی، سهند. «پژوهشی درباره دگردیسی و پایایی در مرمت شهری». در: هنرهای زیبا، ش۳۱ (پاییز 1386)، ص۲۶-۱۵.
مظفر، فرهنگ و هادی ندیمی و ابوذر صالحی. «هستی‌شناسی مکان تاریخی»، در پژوهش‌های معماری اسلامی، ش۱۵ (تابستان 1396)، ص۲۰-۳۳.
مفیدی نصرآبادی، بهزاد. حفاریهای چغازنبیل، پایگاه جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه: گزارش عملیات حفاری بین‌المللی. 1378.
ملکشاهی، حسن. حرکت و استیفای اقسام آن. تهران: سروش، 1376.
نگهبان، عزت‌الله. حفاری هفت‌تپه دشت خوزستان. تهران: سازمان میراث فرهنگی، 1372.
هادیان دهکردی، منیژه. «نقش آنالیزهای فیزیکی و شیمیایی مالت در تعیین اصالت کالبدی بناهای تاریخی؛ مطالعۀ موردی: زیگورات چغازنبیل». در سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، برلین، آلمان، 1395.
یوکیلتو، یوکا. تاریخ حفاظت معماری. ترجمۀ محمدحسن طالبیان و خشایار بهاری. تهران: روزنه. 1387.
Afkhami, Behrouz. “Phenomenology of Choghazanbil Zigurat”. In Journal of Ancient History and Archaeology, No. 6.1 (2019). DOI: 10.14795/j.v6i1.355
Azizkhani, Mehdi. “Between the Past and the Future: Philip Johnson’s Design Thinking and Practice at GAI”. In International Journal of Islamic Architecture, Vol. 6, No. 1 (2017).
Baper, Y. Salahaddin. “The Role of Heritage Buildings in Constructing the Durability of Architectural Identity in Erbil City”. In International Transaction Journal of Engineering, Management, & Applied Sciences & Technologies, 9(1) (2018), pp. 1-12. DOI: 10.1386/ijia.6.1.121_1
Horlings, L.G. “Values in Place: A Value-oriented Approach toward Sustainable Place-shaping”. In Regional Studies, Regional Science, Vol. 2 No. 1 (2015).
ICOMOS. The Australia ICOMOS Charter for Places of Cultural Significance. 2013. https://www.icomos.org/charters
ICOMOS Charter. The Nara Conference on Authenticity in Relation to the World Heritage Convention. 1994. http://icomos.org/index.php/en/charters-and-texts
Mofidi-Nasrabadi, Behzad & Doris Prechel & Alexander Pruß (eds.). “Elam and its Neighbors: Recent Research and New Perspectives”. In Proceedings of the International Congress Held at Johannes Gutenberg University Mainz (Elamica 8), Hildesheim: Verlag Franzbecker, September 21-23, 2016.
Nakhaei, M. & M. Correia. “Water-Risk Management In TCHOGHA ZANBIL World Heritage Site In Iran, With A Focus On The Ancient Managment System”. In HERITAGE2020 (3DPast | RISK-Terra) International Conference, Valencia, Spain. 9–12 September 2020, DOI:10.5194/isprs-archives-XLIV-M-1-2020-683-2020
Relph, E. Place and Placelessness. Pion Limited, London. 1976.
The World Heritage Centre of UNESCO, ICCROM, ICOMOS, IUCN; Managing Disaster Risks for World Heritage; United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, 2010.