کاربرد تحلیل انتقادی گفتمان در پژوهش های شهری و شهرسازی

توانگر, محمدرضا; حبیبی, میترا

doi:10.52547/sofeh.32.2.89

کاربرد تحلیل انتقادی گفتمان در پژوهش های شهری و شهرسازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دکتری شهرسازی، دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران

² استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران

10.52547/sofeh.32.2.89

چکیده

از میان روش‌های پژوهش کیفی، روش‌های تفسیریِ زبان‌مبنا کاربرد وسیعی در فهم و تبیین سازوکارها و پویایی‌های اجتماعی شهر دارند و نگاه عمیق و انتقادی بر مسائل و مشکلات شهری را ممکن می‌کنند. با این همه، به‌کارگیری چنین روش‌هایی تاکنون از سوی محققان برنامه‌ریزی به اندازة روش‌های کمی مرسوم نشده است. تحلیل انتقادی گفتمان ازجمله روش‌هایی است که گرچه می‌تواند در مطالعات شهری نقشی اساسی داشته باشد، اما تاکنون در پژوهش‌های اندکی به زبان فارسی از این روش بهره گرفته شده است. به این منظور در پژوهش حاضر کوشیده شده است تا کاربردهای بالقوة روش «تحلیل انتقادی گفتمان» در مطالعات شهری از طریق تشریح فرایند انجام آن به‌همراه تحلیل یک موردِ پژوهشی با عنوان «طومار اعتراضی بازاریان یزد دربارة شیوة اجرای طرح سامان‌دهی خیابان قیام» نشان داده شود. از این‌رو نگارندگان پس از بیان مبانی نظری و مفاهیم اصلی این روش، چارچوب تحلیلی فرکلاف را به‌منزلة یکی از رویکرد‌های مناسب برای تحلیل پدیده‌ها و نظام‌های اجتماعی و به‌ویژه روابط قدرتِ متبلور در زبان تشریح کرده‌اند. معرفی مدل سه‌سطحی فرکلاف در این نوشتار با تحلیل فرایند تولید، توزیع، و مصرف متن طومار از سوی بازاریان یزد، توصیف متن طومار آن‌ها، و تبیین بستر اجتماعیِ وقوع این رخداد ارتباطی همراه شده است. یافته‌های برآمده از تحلیل موردِ مطالعاتی نشان می‌دهد که روش مذکور می‌تواند در تحلیل روابط قدرت در فرایندهای برنامه‌ریزی و توسعة شهری، شناخت ایدئولوژی‌های ساختاربخش و پیامدهای سیاسی و اجتماعی آن‌ها در شهر، برنامه‌ریزی شهری، و شناخت گفتمان‌های غالب و رقیب در فرایندهای توسعه و فهم تحولات یا بازتولیدهای اجتماعی مرتبط با آن‌ها سودمند باشد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.1683870.1401.32.2.6.3

عنوان مقاله [English]

Applications of the Critical Analysis of Discourse in Urban Research

نویسندگان [English]

Mohammad Reza Tavangar ¹
Mitra Habibi ²

¹ PhD Candidate, Faculty of Architecture & Urban Planning, Tehran University of Art

² Assistant Professor, Faculty of Architecture & Urban Planning, Tehran University of Art

چکیده [English]

Among qualitative research methods, interpretive language-based methods can widely be used for understanding and explaining urban social dynamics and facilitate in-depth, critical looks into urban environments. Yet, planning scholars’ applications of these types of qualitative methods has not been as widespread as those of quantitative methods. Despite the fundamental role of Critical Discourse Analysis (CDA) as a qualitative method in urban studies, there is a dearth of literature using this method. In response, the present study tries to demonstrate potential applications of the critical discourse analysis in urban studies by describing its process through an analysis of a case: the petition by Yazd Bazaar business people against Qiam Street reorganisation plans. To do this, and following a review of theories and main concepts of this method, Fairclough’s analytic framework is recognised suitable for analysing phenomena and social orders, particularly the ways in which power is manifested in the use of language. The introduction of Fairclough’s three-tier model in this paper is accompanied by the analysis of the production, distribution and consumption of the petition’s text by shop owners, the description of the text itself, and the explanation of the social context of this communicative event. The results show that CDA can be beneficial in analysing a) power relations in urban planning and development processes, b) recognizing their structural ideologies and its socio-political consequences in cities and urban planning, c) understanding dominant, competing discourses in development processes, and d) understanding the transformation or reproduction of social and cultural structures.

کلیدواژه‌ها [English]

Critical analysis of discourse
Urban planning
Urban studies
Qualitative methods

مراجع

آقاگل‌زاده، فردوس و مریم‌سادات غیاثیان. «رویکردهای غالب در تحلیل‌ گفتمان انتقادی»، در زبان و زبان‌شناسی، ش 5 (بهار و تابستان 1386)، ص 39-54.

خندان، محمد و غلامرضا فدایی و محمدرضا وصفی. «لایه‌های روش‌شناختیِ منطق استفهامی و کاربرد آن در تحلیل نظام‌های رده‌بندی دانش»، در پژوهشنامة پردازش و مدیریت اطلاعات، ش 3 (بهار 1394)، ص 603-630.

رفیعیان, مجتبی و آیدا کیانفر. «فهم فضاهای خاکستری: جایگاه قدرت در فرایند مناسبات سکونتگاه‌های غیررسمی؛ مورد مطالعه: شهرک رضویه». در نشریه هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، ش 1 (بهار 1398)، ص 5-16.

عبدی دانشپور، زهره. درآمدی بر نظریه‌های برنامه‌ریزی با تأکید ویژه بر برنامه‌ریزی شهری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1387.

فوکو، میشل. مراقبت و تنبیه: تولد زندان، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی، 1397.

قجری، حسین‌علی و جواد نظری. کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی، تهران: جامعه‌شناسان، 1392.

لاکلا، ارنستو و دیگران. تحلیل گفتمان سیاسی؛ امر سیاسی به‌مثابة یک برساخت گفتمانی، ترجمة امیر رضایی‌پناه و سمیه شوکتی‌مقرب، تهران: انتشارات تیسا، 1395.

لوکس، استیون. قدرت: نگرشی رادیکال، ترجمة عماد افروغ، تهران: نشر علم، 1393.

هیلییر، جین. سایه‌های قدرت: حکایت دوراندیشی در برنامه‌ریزی کاربری اراضی، ترجمة کمال پولادی، تهران: جامعه مهندسان مشاور ایران، 1388.

هیندس، باری. گفتارهای قدرت: از هابز تا فوکو، ترجمة مصطفی یونسی، تهران: پردیس دانش، 1390.

یادگارزاده، بنفشه و فرشاد نوریان. «تبیین نقش‌های مورد انتظار از سازمان‌های حرفه‌ای شهرسازی ایران مبتنی بر روش تحلیل گفتمان انتقادی»، در هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، ش 3 (پاییز 1397)، ص 41-52.

Blommaert, Jan & Chris Bulcaen. “Critical Discourse Analysis”, in Annual Review of Anthropology, No. 1 (October 2000), pp. 447-466, doi:10.1146/annurev.anthro.29.1.447.

Braun, Virginia & Victoria Clarke. “Using Thematic Analysis in Psychology”, in Qualitative Research in Psychology, No. 2 (2006), pp. 77-101, doi:10.1191/1478088706qp063oa.

Bryman, Alan. Social Research Methods, Oxford: Oxford University Press, 2012.

Davoudi, Simin & Daniel Galland & Dominic Stead. “Reinventing Planning and Planners: Ideological Decontestations and Rhetorical Appeals”, in Planning Theory, No. 1 (February 2020), pp. 17-37, doi:10.1177/1473095219869386.

Fairclough, Norman. “Critical Discourse Analysis as a Method in Social Scientific Research”, in Ruth Wodak & Michael Meyer (Eds.), Methods of Critical Discourse Analysis, London: Sage, 2001, pp. 121-138.

________ . Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language, Taylor & Francis, 2013.

________ . Discourse and Social Change, Cambridge: Polity press, 1992.

________ . Media Discourse, London: Edward Arnold, 1995.

Fairclough, Norman & Jane Mulderrig & Ruth Wodak. “Critical Discourse Analysis”, in T. van Dijk (Ed.), Discourse Studies: A Multidisciplinary Introduction, Sage, 2011, pp. 357-378.

Hastings, Annette. “Analysing Power Relations in Partnerships: Is There a Role for Discourse Analysis?”, in Urban Studies, No. 1 (January 1999), pp. 91-106.

________ . “Connecting Linguistic Structures and Social Practices: a Discursive Approach to Social Policy Analysis”, in Journal of Social Policy, No. 2 (April 1998), pp. 191-211.

Healey, Patsy. “Planning through Debate: the Communicative Turn in Planning Theory”, in Town Planning Review, No. 2 (April 1992), pp. 143-162.

Jacobs, Keith. “Discourse Analysis and its Utility for Urban Policy Research”, in Urban Policy and Research, No. 1 (March 2006), pp. 39-52, doi:10.1080/08111140600590817.

________ . “Waterfront Redevelopment: a Critical Discourse Analysis of the Policy-making Process within the Chatham Maritime Project”, in Urban Studies, No. 4 (April 2004), pp. 817-832.

Jäger, Siegfried. “Discourse and Knowledge: Theoretical and Methodological Aspects of a Critical Discourse and Dispositive Analysis”, in Ruth Wodak & Michael Meyer (Eds.), Methods of Critical Discourse Analysis, SAGE publications, 2001, pp. 32-62.

Jorgensen, Marianne W. & Louise J. Phillips. Discourse Analysis as Theory and Method, London: Sage, 2002.

Lapadat, Judith C. & Anne C. Lindsay. “Transcription in Research and Practice: From Standardization of Technique to Interpretive Positionings”, in Qualitative Inquiry, No. 1 (March 1999), pp. 64-86.

Marston, Greg. “Metaphor, Morality and Myth: a Critical Discourse Analysis of Public Housing Policy in Queensland”, in Critical Social Policy, No. 3 (August 2000), pp. 349-373.

Meyer, Michael. “Between Theory, Method, and Politics: Positioning of the Approaches to CDA”, in Ruth Wodak & Michael Meyer (Eds.), Methods of Critical Discourse Analysis, SAGE publications, 2001, pp. 14-31.

Phillips, Nelson & Cynthia Hardy. Discourse Analysis: Investigating Processes of Social Construction, Sage publications, 2002.

Rädiker, Stefan & Udo Kuckartz. Focused Analysis of Qualitative Interviews with MAXQDA, Berlin, Germany: MAXQDA Press, 2020.

Sager, Tore. “Populists and Planners: We Are the People, Who Are You?”, in Planning Theory, No. 1 (February 2020), pp. 80-103, doi:10.1177/1473095219864692.

Tenorio, E.H. “Critical Discourse Analysis, an Overview”, in Nordic Journal of English Studies, No. 1 (January 2011), pp. 183-210.

Van Dijk, Teun A. “Principles of Critical Discourse Analysis”, in Discourse Society, No. 2 (April 1993), pp. 249-283.

________ . “The Study of Discourse: An Introduction”, in Teun A. Van Dijk (Ed.), Discourse Studies, Vol. 5, London: Sage, 2007, pp. xix-xiii.

________ . Discourse as Social Interaction, Vol. 2, Sage, 1997.

Watt, Paul & Kieth Jacobs. “Discourses of Social Exclusion: an Analysis of Bringing Britain together: a National Strategy for Neighbourhood Renewal”, in Housing, Theory and Society, No. 1 (2000), pp. 14-26.

Wodak, Ruth. “What CDA is about–a summary of Its History, Important Concepts and Its Developments”, in Ruth Wodak & Michael Meyer (Eds.), Methods of Critical Discourse Analysis, SAGE Publications, 2001, pp. 1-13.

Wodak, Ruth & Michael Meyer. (Eds.). Methods of Critical Discourse Analysis, Sage, 2001.

Zanotto, Juliana M. “The Role of Discourses in Enacting Neoliberal Urbanism: Understanding the Relationship between Ideology and Discourse in Planning”, in Planning Theory, No. 1 (February 2020), pp. 104-126, doi:10.1177/1473095219898876.