ارزیابی برنامه های توسعۀ کلانشهر تهران و منطقۀ آن از دیدگاه پیامدهای تغییرات اقلیمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری، دانشگاه هنر تهران

2 استاد دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران

چکیده

امروزه تغییرات اقلیمی به یکی از چالش‌‌های جدی برای شهرهای جهان تبدیل شده است، خصوصاً در کشورهای در حال توسعه که شهرنشینی در آن‌‌ها به‌شدت در حال گسترش است. مراکز شهری باید با ابزارهای مناسبی برای روبه‌رو شدن با اثرات و پیامدهای تغییر اقلیم آماده شوند. همچنین باید روش‌هایی که تاکنون برای مدیریت شهرها کاربرد داشت، تغییر کند؛ زیرا شهرها عامل تولید بیش از 70٪ گازهای گلخانه‌ای هستند. منطقة کلان‌شهری تهران نیز با برخی از رویدادهای مخرب تغییرات اقلیمی، همچون فرونشست زمین، افزایش آلاینده‌‌های هوا، طوفان‌‌های شدید، ریزگردها، و کمبود منابع آب، روبه‌روست و در طی دو دهة اخیر مسائل و مشکلات آن شدت یافته است. برنامه‌های توسعة شهری نقش مهمی در کاهش یا سازگاری با اثرات تغییرات اقلیمی دارند. در این تحقیق به کمک روش تحلیل محتوا، از 6 معیار و 32 شاخص به‌منظور ارزیابی 8 برنامة‌‌ توسعة شهر و منطقة تهران، از منظر انعکاس پیامدهای تغییرات اقلیمی، استفاده شده است. برای نمره‌‌دهی به هریک از شاخص‌‌ها از کدنویسی سه‌نقطه‌‌ای استفاده شده است. نتایج تحقیق نشانگر آن هستند که برنامه‌های توسعة تهران طی دو دهة اخیر از لحاظ انعکاس پیامدهای تغییرات اقلیمی و راهکارهای مقابله با آن‌‌ها پیشرفت نسبی داشته‌‌اند. بنابر نتایج برآمده از یافته‌‌ها، از میان برنامه‌های بررسی‌شده، برنامة پنج‌سالة دوم و سوم توسعة شهر تهران به‌ترتیب با 58٫06٪ و 56٫45٪ بیشترین میزان و برنامة کاهش آلودگی هوای تهران و طرح جامع حمل‌ونقل تهران به‌ترتیب با 17٫74٪ و 19٫35٪ کمترین میزان توجه به اثرات تغییرات اقلیمی را داشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessment of Development Plans of Tehran Metropolis and its Region from the Perspective of Climate Change Impacts

نویسندگان [English]

  • Farhad Faizi 1
  • Naser Barakpur 2
1 MSc, Faculty of Architecture and Urban Planning, Tehran university of Art
2 Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Tehran University of Art
چکیده [English]

Today, climate change has become one of the most serious challenges for cities around the world, especially in developing countries where urbanisation is rapidly growing. Urban centres must be prepared with the right tools to deal with the effects of climate change. Also, some of the methods used to manage cities so far must change, because cities emit more than 70% of the greenhouse gases in cities. The city of Tehran is also facing some of the devastating effects of climate change such as land subsidence, rising air pollutants, severe storms, dust, and shortage of water resources, with their associated problems exacerbated over the past two decades. Urban development plans play an important role in mitigating or adapting to the effects of climate change. In this research, using the content analysis method, 6 criteria and 31 indicators have been used to evaluate 8 development plans of Tehran in terms of climate change effects. Three-point coding was used to score each of the indicators. The results show that the development plans of Tehran during the last two decades have made relative progress in terms of reflecting the effects of climate change and strategies to deal with them. Findings indicate that among the studied plans, the second and third five-year development plans of Tehran with 58.06% and 56.45% respectively have the highest rates, and the plan of reducing air pollution in Tehran and the comprehensive plan of Tehran with 17.74% and 19.35%, have the least attention to the effects of climate change.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban development plans
  • Climate change
  • Adaptation and mitigation policies
  • Tehran metropolis

مراجع

انگورانی، سعید و حسین معماریان و مسعود شریعت‌‌پناهی و محمدجواد بلورچی. «مدل‌‌سازی پویای فرونشست دشت تهران»، در فصلنامه علوم زمین، ش 97 (پاییز 1394)، ص 211-220.
بیکر، ترز ال. نحوة انجام تحقیقات اجتماعی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی، 1386.
پهلوان، کامیار. «تغییرات اقلیمی، بزرگ‌‌ترین چالش قرن حاضر»، در فصلنامه مهندس مشاور، ش 76 (تابستان 1396)، ص 53-57.
جاوید، علیرضا و مصطفی بهزادفر. «ارزیابی ارزش منطقی برنامه‌‌های جامع توسعه شهری تهران»، در فصلنامه علمی‌ـ پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، ش 23 (تابستان 1397)، ص 1-11.
سازمان حفاظت محیط زیست. تغییرات آب‌‌وهوا. طرح مدیران سبزاندیش، ش 4 (1387).
ــــــــ . گرمایش جهانی، کنوانسیون تغییر آب‌‌وهوا و تعهدات بین‌‌المللی، دفتر ملی تغییر آب‌‌وهوا، 1383.
سازمان زمین‌‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور. «زمین‌لرزه در ایران و هیچ کجای دنیا قابل‌پیش‌‌بینی نیست»، در ماهنامه علوم زمین و معدن، ش 141 (زمستان 1396)، ص 8-10.
ــــــــ . «معدن، موتور محرکه تولید و اشتغال»، در ماهنامه علوم زمین و معدن، سال دوازدهم، ش 132 (1396).
ــــــــ . ماهنامه علوم زمین و معدن: سی و چهارمین گردهمایی و دومین کنگره بین‌‌المللی علوم زمین، سال دهم، ش 118 و 119 (1394).
ــــــــ . ماهنامه علوم زمین و معدن: سی و چهارمین گردهمایی علوم زمین، سال دهم، ش 117 (1394).
ــــــــ . ماهنامه علوم زمین و معدن، سال دوازدهم، ش 125 (1395).
ــــــــ . ماهنامه علوم زمین و معدن، سال سیزدهم، ش 142 (1396).
ــــــــ . ماهنامة زمین و معدن: افزایش گردوغبار، سال دوازدهم، ش 123 (تیرماه 1395).
ــــــــ . ماهنامة زمین و معدن: دست‌‌وپنجه نرم کردن کشور با مسائل زیست‌‌محیطی، سال دوازدهم، ش 127 (1395).
سترمن، جان. پویایی شناسی کسب‌وکار، ترجمة کورش برارپور و همکاران، تهران: سمت، 1395.
شرکت کنترل کیفیت هوا. گزارش کیفیت هوا و صدای تهران در سال 1398، تهران: نشر شهر، خرداد 1399.
ظفری، حسین و سیدمرتضی روحانی. «بررسی پیامدهای ناشی از بحران افت آب‌های زیرزمینی؛ مطالعة موردی: شهر تهران»، در فصلنامه مدیریت بحران، ش 31 (بهار 1396)، ص 97-124.
قاجارخسروی، محمدمهدی. عوامل مؤثر بر کیفیت طرح‌های جامع شهرهای میانی و بزرگ در ایران، پایان‌‌نامة دکتری شهرسازی، تهران: دانشگاه هنر، دانشکده معماری و شهرسازی، 1397.
قاجارخسروی، محمدمهدی و غلامرضا حقیقت‌‌نائینی. «ارزیابی کیفیت طرح‌های توسعه و عمران شهرهای میانی و بزرگ در ایران»، در فصلنامه مطالعات شهری، ش 25 (تابستان 1399)، ص 133-145.
قاجارخسروی، محمدمهدی و غلامرضا حقیقت‌‌نائینی. «کیفیت طرح؛ مفاهیم؛ روش‌‌های ارزیابی و مدل مفهومی کیفیت طرح‌های توسعه و عمران (جامع) در ایران»، در نامه معماری و شهرسازی، ش 23 (تابستان 1398)، ص 73-93.
قائدی، محمدرضا و علیرضا گلشنی. «روش تحلیل محتوا، از کمی‌‌گرایی تا کیفی‌‌گرایی»، در روش‌‌ها و مدل‌‌های روان‌‌شناختی، ش 23 (بهار 1395)، ص 57-82.
قیه‌‌باشی، احد و علی‌‌اصغر پورعزت و محمدرضا حافظ‌‌نیا و حسین محمدی و محمدمهدی ذوالفقارزاده. «آینده‌‌نگاری تأثیر متقابل تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا در کلان‌شهر تهران»، در چهارمین کنفرانس بین‌‌المللی برنامه‌ریزی و مدیریت، 1396.
کریمی، مرتضی و علی‌‌اصغر قنبری و شهرام امیری. «سنجش خطرپذیری سکونتگاه‌‌های شهری از پدیدة فرونشست زمین؛ مطالعة موردی: منطقة 18 شهر تهران»، در مجله علمی‌ـ پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، ش 1 (بهار 1392)، ص 37-56.
گنجی، ندا. «زمین مرده، مناطق در معرض فرونشست چه سرنوشتی پیدا می‌کنند؟»، در هفته‌‌نامه تجارت، ش 209 (زمستان 1395)، ص 85-82.
محمدنژاد، علی. چالش‌‌های مدیریت کلان‌شهر تهران در سازگاری با الزامات تغییر آب‌وهوایی با تأکید بر پایداری اجتماعات محلی، پایان‌نامة دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، تهران: دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهیدبهشتی، 1394.
مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی. بررسی ابعاد آثار ویروس کرونا بر بخش حمل‌ونقل در ایران، معاونت پژوهش‌‌های زیربنایی و امور تولیدی، خرداد 1399.
مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، بررسی قوانین و مقررات آلودگی هوا، دانش شهر، 1399.
ــــــــ . گزارش وضعیت محیط زیست شهر تهران، خرداد 1390.
ملکی، لادن و حمید ماجدی و سعیده زهرا سادات زرآبادی. «کاربرد ابزار متاسوات در ارزیابی تطبیقی راهبردهای شهرهای بیوفیلیک با تأکید بر تغییرات اقلیمی»، در فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، ش 19 (تابستان 1398)، ص 125-143.
منافلویان، ساناز و سعیده زهرا سادات زرآبادی و مصطفی بهزادفر. «سنجش عوامل مؤثر بر تاب‌‌آوری اقلیمی شهر تبریز»، در فصلنامه علمی‌ـ پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، ش 1 (زمستان 1398)، ص 509-525.
مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو. پایش نرخ و دامنة فرونشست دشت‌های کشور به‌صورت بروز و آنلاین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای (مطالعه موردی دشت‌های استان‌های تهران و البرز)، زمستان 1397.
نبی بیدهندی، غلامرضا و شاهین محمدنژاد و فاطمه عبادتی. مفاهیم و پیامدهای تغییر آب‌وهوا با مروری بر ملاحظات پروتکل کیوتو، تهران: دانشگاه تهران، 1387.
 
Baer, W.C. “General Plan Evaluation Criteria: An Approach to Making Better Plans”, in Journal of the American Planning Association, 63 (3) (1997), pp. 329-344.
Belinda, K. “Climate Change and Urban Planning in Southeast Asia, Surveys and Perspectives”, in Integrating Environment and Society, Vol. 2 (December 2009), pp. 1-12.
Berke, P.R. & D.R. Godschalk. “Searching for the Good Plan: A Meta-Analysis of Plan Quality Studies”, in Journal of Planning Literature, 23 (3) (2009), pp. 227-240.
Berke, R & R. Stevens. “Land Use Planning for Climate Adaptation: Theory and Practice”, in Journal of Planning Education and Research, Vol. 36, No. 3 (2016), pp. 283-289.
Broto, V. & H. Bulkeley. “A Survey of Urban Climate Change Experiments in 100 Cities”, in Global Environmental Change, Vol. 23, No. 1 (February 2013), pp. 92-102.
Carter, J, et al. “Climate Change and the City: Building Capacity for Urban Adaptation”, in Progress in Planning, Vol. 95 (January 2015), pp. 1-66.
Ford, A & R. Dawson & Ph. Blythe & S. Barr. “Land-use Transport Models for Climate Change Mitigation and Adaptation Planning”, in journal of Transport and Land Use, Vol. 11 No. 1 (January 2018), pp. 83-101.
Friesecke, F & S. Schetke & T. Kötter. “Urban Planning for Climate Change - Position Paper of FIG Working Group 8.1”, in Planning, Environment and Water Management, May 2012, pp. 3-12.
Heidrich, O & D. Reckien & M. Olazabal & A. Foley. “National Climate Policies across Europe and Their Impacts on Cities Strategies”, in Journal of En‌‌vironmental Management, Vol. 168 (March 2016), pp. 36-45.
Hetzberg, M., et al. “Role of Greenhouse Gases in Climate Change”, in Energy and Environment, 28(4) (2017), pp. 530-539.
Hu, Q. “Evaluating Climate Change Mitigation and Adaptation Policies on the U.S. 50 States Hazard Mitigation Plans”, in Community and Regional Planning Program: Student Projects and Theses. For the degree of Master of Community and Regional Planning, University of Nebraska, (April 2017).
Krippendorff, K. Content Analysis: An Introduction to Its Methodology, 3rd ed. Thousand Oaks, CA: Sage, 2013.
Lyles, W. & M. Stevens. “Plan Quality Evaluation 1994-2012: Growth and Contributions, Limitations, and New Directions”, in Journal of Planning Education and Research, 34(4) (2014), pp. 433-450.
Masih, J. “Causes and Consequences of Global Climate Change”, in Applied Science Research. 2(2) (2010), pp. 100-108.
McCormick, K. & L. Neij & S. Anderberg. “Sustainable Urban Transformation and the Green Urban Economy”, in The Economy of Green Cities: A World Compendium on the Green Urban Economy, Berlin: Springer, 2012.
Reckien, D., et al. “How Are Cities planning to respond to Climate Change? Assessment of local Climate Plans from 885 Cities in the EU-28”, in Journal of Cleaner Production, Vol. 191 (August 2018), pp. 207-219.
Rosenzweig, C. & W. Solecki & P. Romero-Lankao & S. Mehrotra & S. Dhakal & S. Ali Ibrahim. “Climate Change and Cities”, in Second Assessment Report of the Urban Climate Change Research Network, New York: Cambridge University Press, 2018, pp. 139-172.
Stevens, M. & P. Berke & W. Lyles. “Measuring and Reporting Intercoder Reliability in Plan Quality Evaluation Research”, in Journal of Planning Education and Research, Vol. 34, No. 1 (2014), pp. 77-93.
Stevens, R & M. Senbel. “Are Municipal Land Use Plans Keeping Pace with Global Climate Change?”, in Land Use Policy, Vol. 68 (November 2017), pp. 1-14.
Suzuki, H. & A. Dastur & S. Moffatt & N. Yabuki. Eco2 Cities. Ecological Cities as Economic Cities, The World Bank, 2009.
Un-Habitat. Cities and Climate Change, Global Report on Human Settlements, first published by Earthscan, London & Washington, DC., 2011.
Un-Habitat. Planning for Climate Change: A Strategic, Values-based Approach for Urban Planners, 2014.
Un-Habitat. UN-HABITAT Pitches for Urban Planning, Bonn, 2007.
Un-Habitat. Urbanization and Development, World Cities report, first published by United Nations Human Settlements Programme. 2016
United Nations Environment Program (UNEP). “Towards a Green Economy: Pathways to Sustainable Development and Poverty Eradication”. UNEP/GRID, Arendal, Nairobi/ Arendal. 2011.
Wheeler, S. “Urban Planning and Global Climate Change”, in City Reader, 5th (2010), pp. 458-467.
World Economic Forum. The Global Risks Report 2020. In partnership with Marsh & McLennan and Zurich Insurance Group, 2020.
World Resources Institute (2012)
World Resources Institute (2020), https://www.wri.org/annualreport/2020-21.
Zhao, Ch & Y. Yan & Ch. Wang. “Adaptation and Mitigation for Combating Climate Change – from Single to Joint”, in Ecosystem Health and Sustainability, Vol. 4, No. 4 (May 2018), pp. 85-90.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 بهمن 1399
  • تاریخ بازنگری: 02 تیر 1400
  • تاریخ پذیرش: 01 دی 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار