انتظام بخشی مراتب تهی، برخاسته از بازخوانی اندیشۀ کریستوفر الکساندر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد،

2 استادیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد

3 استاد دانشکدة معمارى و شهرسازى، دانشگاه شهید بهشتى

چکیده

یکی از مفاهیمی که در حوزة معماری از آن سخن گفته می‌شود، مفهوم تهی است. از میان صاحب‌نظران، این مفهوم توجه کریستوفر الکساندر را به خود جلب کرده است و برای بسط نظریاتش از آن بهره می‌برد. واکاوی بستر نظرات او نشان می‌دهد تهی در قالب سه مفهومِ منتسب، که به‌طور مستقیم (مفاهیم تهی‌عظیم و تهی) و یا به‌طور غیرمستقیم و ضمنی (مفهوم تهی‌وارگی) بدان‌ها پرداخته شده است، در این بستر حضور دارد. او تعابیر متفاوتی از آن‌ها در ذهن دارد، اما ارتباط یا ساختار واضح و مشخصی را مابینشان برقرار نمی‌کند؛ درحالی‌که، به نظر می‌رسد این سه مفهوم که در آرای الکساندر به‌صورت جدای از هم آمده‌اند، اشاره به مراتب مختلفِ یک مفهوم دارند و می‌توانند به‌صورت یک منظومه با ساختاری مشخص درآیند و به‌مثابة یک حقیقت واحد ادراک شوند. در این مقاله به‌منظور بررسی نظرات الکساندر در خصوص انتظام‌بخشی به مراتب تهی، بعد از تعمق بر نظرات او، اندیشه‌اش از منظر جهان‌بینی اسلامی، به‌مثابة بخشی از خاستگاه اندیشة الکساندر در باب تهی و با استفاده از روش استدلال منطقی، تحلیل می‌شود تا نقاط مکتوم آن آشکار گردد. درنهایت، منظومه‌ای‌ مرکزگرا در جهت تعیین ساختار مراتب تهی حاصل می‌گردد، که در آن تهی‌عظیم، به‌مثابة مرکز منظومه، باطنی‌ترین و نهان‌ترین مرتبة مفهوم است و همه‌چیز در جذبة حضور آن نظم می‌یابد. پنج مرتبة دیگر در این منظومه و به دور آن حضور دارند؛ بعیدترین و بیرونی‌ترین مراتب (سادگی و تهی) مربوط به مفهوم تهی است که محل حضورش در عالم جسمانیت یا همان معماری و واجد معنایی از تجلی تهی‌عظیم در عالم واقع است و سه مرتبة دیگر (فنا، بقا، و یقین) مربوط به تهی‌وارگی‌ است که محل ظهورش در وجود معمار و واجد معنایی از تجلی تهی‌عظیم به‌صورت اختبار روحی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Hierarchies of the Void, Based on A Re-Reading of Christopher Alexander

نویسندگان [English]

  • Nafiseh Sarami 1
  • Kazem Mandegaari 2
  • Hadi nadimi 3
1 PhD Candidate, Faculty of Art and Architecture, Yazd University
2 Assistant Professor, Faculty of Art and Architecture, Yazd University
3 Professor Emeritus, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

One of the concepts discussed in architecture is that of ‘The Void’, with Christopher Alexander being one of the proponents. He does this through three associated concepts, namely, the more explicit ‘The Great Void’, and ‘Voidness’, and the more implicit‘ The Void’. He has distinct definitions for each, but never tries to clearly connect them. However, it seems that they are associated with the hierarchies of the same concept in Alexander, and can be understood as parts of a comprehensive whole.
The present paper seeks to delve deeper into Alexander's views and, using an Islamic perspective, analyse the hierarchies of these concepts and their interrelations, and through rational reasoning cast some light on the less-known aspects of his thought. This results in the emergence of a concentric constellation of the void hierarchies in which the ‘The Great Void’ is at the centre, having the innermost and most subtle position, with others organised around its central position. Around this constellation are five other tiers of the concept, with the outermost being ‘simplicity’ and ‘emptiness’ located in the world of the sensual, or architecture, conveying a sense of the manifestation of the ‘Great Void’ in the form of spiritual freedom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Void
  • The Void hierarchies
  • Christopher Alexander
  • Architecture
ابن عربی، محی‌الدین. التجلیات، ترجمه و تألیف محمدحسین دهقانی فیروزآبادی، قم: صحیفة معرفت، 1383.
استیس، والتر ترنس. عرفان و فلسفه. ترجمة بهاءالدین خرمشاهی، تهران: سروش، 1358.
اعوانی، غلامرضا. «مبادی هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی نگاه نمادین به جهان»، در فصلنامة خیال، ش 5 (بهار 1382)، ص 42-53.
الکساندر، کریستوفر. زبان الگو: شهرها، ترجمة رضا کربلایی نوری، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، 1387.
ــــــــ . سرشت نظم (ساختارهای زنده در معماری)، گزیدة جلد اول پدیدة حیات، ترجمة رضا سیروس صبری و علی اکبری، تهران: پرهام نقش، 1392.
الیاده، میرچا. مقدس و نامقدس (ماهیت دین)، ترجمة بهزاد سالکی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،1390.
ایزوتسو، توشیهیکو. صوفیسم و تائوئیسم، ترجمة محمدجواد گوهری، تهران: روزنه، 1394.
بورکهارت، تیتوس. «ارزش‌های جاویدان هنر اسلامی»، در امیر نصری، مبانی هنر اسلامی، تهران: حقیقت، 1386، ص 89-108.
ــــــــ . «روح هنر اسلامی»، در امیر نصری، مبانی هنر اسلامی، تهران: حقیقت، 1386، ص 59-71.
ــــــــ . «فضای خالی در هنر اسلامی»، در امیر نصری، مبانی هنر اسلامی، تهران: حقیقت، 1386، ص 115-122.
ــــــــ . «معنویت هنر اسلامی»، در امیر نصری، مبانی هنر اسلامی، تهران: حقیقت، 1386، ص 143-185.
ــــــــ . «نظری بر اصول و فلسفة هنر اسلامی»، ترجمة غلامرضا اعوانی، در جاویدان خرد، ش 2 (1355)، ص 18-30.
دل‌شاد سیاهگلی، مهسا. «صدای سکوت تهی (فضای منفی) در مسجد»، در کنگرة بین‌المللی فرهنگ و اندیشه دینی، قم: مرکز راهبری مهندسی فرهنگی شورای فرهنگ عمومی استان بوشهر، 1393.
رحمانی، مهسا و امین نادرنژاد. «بازشناسی توانایی احساس برای خلق یک معماری زنده با استناد به آرای کریستوفر الکساندر»، در صفه، ش 23 (پاییز 1392)، ص 7-18.
رحیمیان، سعید. تجلی و ظهور در عرفان نظری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم، 1376.
سالینگروس، نیکوس اِی. یک نظریة معماری، ترجمة سعید زرین‌مهر و زهیر متکی، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، 1387.
ساندرز، ویلیام. «هر چه مردم‌پسندتر، متحجرتر، حاصل غم‌انگیز کار کریستوفر الکساندر»، ترجمة پردیس فروزی، در دوماهنامة معمار، ش 5 (بهار 1382)، ص 18-20.
سیروس صبری، رضا و علی اکبری. «مفهوم نظم، کریستوفر الکساندر و علم جدید»، در صفه، ش 61 (تابستان 1392)، ص 31-42.
شفائی، رضا. «رابطة موسیقایی نماز و بنای مسجد: بازشناخت معماری مسجد»، در ماهنامة کتاب ماه هنر، ش 103-104 (فروردین و اردیبهشت 1386)، ص 14-21.
شوان، فریتیوف. «دربارة صورت‌ها در هنر»، در انشاءالله رحمتی، هنر و معنویت (مجموعه مقالات در زمینة حکمت هنر)، تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، 1390، ص 43-64.
طهوری، نیر. «آموختن از هایدگر: پدیدارشناسی در معماری، تأثیر فلسفة هایدگر در نظریه‌پردازی معماری: هویت مکان در نظریات کریستین نوربرگ شولتس و کریستوفر الکساندر»، در کیمیای هنر، ش 25 (زمستان1396)، ص 73-92.
کاپرا، فریتیوف. تائوی فیزیک، ترجمة حبیب‌الله دادفرما، تهران: کیهان، 1366.
ندیمی، ضحی و علی محمدی و کاظم مندگاری. « بازخوانی مفهوم مرکز، تبیین مفهوم مرکز از دیدگاه سه اندیشمند حوزة معماری»، در صفه، ش 63 (زمستان 1392)، ص 21-34.
نصر، سیدحسین. قلب اسلام، ترجمة سیدمحمدصادق خرازی، تهران: نشر نی، 1390.
نفیسی (ناظم‌الاطبا)، علی‌اکبر. فرهنگ نفیسی، مجلد پنجم، تهران: انتشارات خیام، 1343.
 
Akkach, Samer. Cosmology and Architecture in Premodern Islam: An Architectural Reading of Mystical Ideas, New York: State University of New York Press, 2005.
Alexander, Christopher & Peter Eisenman. “Contrasting Concepts of Harmony in Architecture: The 1982 Debate between Christopher Alexander and Peter Eisenman”, in United Architectural Theory: Form, Language, Complexity; Salingaros, Nikos A, Ed, Vajra Books: Kathmandu, Nepal, 2013, pp 236-249.
Alexander, Christopher. The Nature of Order (An Essay on the Art of Building and the Nature of the Universe) Book 3: A Vision of a Living World, California: The Center for Environmental Structure, 2005.
________ . The Nature of Order (An Essay on the Art of Building and the Nature of the Universe) Book 4: The Luminous Ground, California: The Center for Environmental Structure, 2004.
Ball, Philip & Brian Goodwin & Ian Stewart & Brian Hanson. “A Conversation with Three Scientists: Physicist Philip Ball, Biologist Brian Goodwin and Mathematician Ian Stewart”, in Katarxis Nº 3: New Science, New Urbanism, New Architecture?, 3(3) (2004).
Bashneen, Sarah. Identification and Performance Evaluation of Christopher Alexander’s PATTERN 60 in the Context of Urban Dhaka to Investigate Livability, M.A. Thesis, Bangladesh: Bangladesh University, Department of Architecture, 2013.
Passia, Yota & Panagiotis Roupas. “De-coding the Possibilities of Spatial Assemblages: a Design Methodology of Topologizing Architectural Morphology”, in Relating Systems Thinking and Design 7th Symposium, Italy, Turin, 2018.    
Salingaros, Nikos A. “Some Notes on Christopher Alexander”, Retrieved from Http://zeta.math.utsa.edu/~yxk833/chris.text.html.
Seamon, David. “Christopher Alexander and a Phenomenology of Wholeness”, in Annual Meeting of the Environmental Design Research Association (EDRA): Sacramento, CA, May 2007.
Seamon, David. “Christopher Alexander’s Theory of Wholeness as a Tetrad of Creative Activity: The Examples of a New Theory of Urban Design and The Nature of Order”, in Urban Science, No. 3 (2019), pp. 1-13.
________ . “Christopher Alexander’s Theory of Wholeness”, Recent writings available at Academia.edu, 2007.
________ . “Ways of Understanding Wholeness: Place, Christopher Alexander, and Synergistic Relationality”, in The 10th-Annual Conference on Christopher Alexander: Portland, Oregon, October 2018.
________ . Life Takes Place: Phenomenology, Lifeworlds, and Place Making, New York: Routledge, 2018..