تبیین معانی تاریخ معماری از طریق بررسی نسبت مفردات لفظ آن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

تاریخ معماری رشته‌ای نوظهور و عمر آن کمتر از دو سده است. با مطالعة منابع نظری تاریخ معماری درمی‌یابیم که ماهیت و حدود این رشته همچنان مبهم است و هنوز اهالی این رشته اتفاق نظر همه‌جانبه‌ای بر سر چیستی آن ندارند. یکی از علل ابهام تاریخ معماری ابهام در نسبت مفردات لفظ آن، یعنی تاریخ و معماری، است. بنابراین، یکی از گام‌های مهم برای روشن کردن معنای تاریخ معماری، روشن کردن نسبت‌های مختلف ممکن میان تاریخ و معماری در ترکیب تاریخ معماری و شمردن معانی مختلف ممکن این ترکیب و از این راه روشن کردن معانی مختلف ممکن تاریخ معماری است. این کار را در این مقاله با طرح پرسش از نسبت الفاظ تاریخ و معماری در ترکیب تاریخ معماری و تبیین معانی مختلف حاصل از همنشینی این دو در ترکیب تاریخ معماری انجام داده‌ایم. مطابق این تحقیق اطوار مختلف ممکن تاریخ معماری، با نظر به ساخت و معنای لفظ آن، شامل این‌هاست: تحقیق‌هایی تاریخی با موضوع معماری و تحقیق‌هایی تاریخی با رویکرد معماری. تحقیق‌های تاریخی با موضوع معماری بر سه قسم است:
1. مطالعة بعد طولی عمل معماری در طی زمان، 2. مطالعة بعد عرضی عمل معماری در طول زمان، 3. مطالعة معماری و آثار معماری در مقام موجوداتی «در تاریخ» و در نسبت با دیگر اعمال و رویدادها و دیگر وجوه زندگی انسان. تحقیق‌های تاریخی با رویکرد معماری نیز بر سه قسم است: 4. مطالعة گذشتة انسان با عطف توجه به مکان تحقق اعمال او، 5. تحقیق به منظور مطالعة قسم معماریانة بقایای اعمال گذشتة انسان و تمهید منابع تاریخ، 6. تحقیق‌هایی تاریخی به طرز یا به وساطت عمل معماری.
معماری در مقام موضوع تاریخ معرف اطوار اول و دوم و سوم تاریخ معماری است و معماری در مقام رویکرد تاریخ معرف اطوار چهارم و پنجم و ششم. تا کنون اطوار اول و دوم و سوم و پنجم تاریخ معماری تحقق یافته و طور چهارم از آن در مرحلة تکوین است؛ اما طور ششم از تاریخ معماری هنوز تحقق نیافته و سخن گفتن از آن تنها در مقام تعریف ممکن است.
در تحقیق حاضر «تاریخ معماری» از طریق بررسی مفردات لفظ آن بررسی می‌شود. این تحقیق غیرکمّی و روش آن تحلیل مضمون و راهبرد آن استدلال منطقی است.

کلیدواژه‌ها


بازیار، مرضیه. بازشناسی مجموعة شاه‌چراغ (ع) به مثابة فضای شهری در دورة قاجاریه، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1394.
بلوری بزاز، مونا. از معماری مینوی تا معماری زمینی: معماری و اطوار آن در شاهنامه، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1390.
تمسکی، زینب. نقش امامزاده سید‌اسماعیل در شهر تهران دورة قاجاریه، پایان‌نامة کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1392.
حیدرخانی، مریم. جستجوی آداب معماری ایرانی بر مبنای رساله‌‌های ادب، پایان‌نامة کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهیدبهشتی، 1391.
دانایی‌فر، مطهره. جستجوی مقوله‌های معماری برهة گذار (از دورة ساسانیان به دوران اسلامی) با تکیه بر مقولة آبادانی، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1392.
سلطانی، سینا. جستجویی برای شناخت معماری خانقاه در ایران (خراسان سدة پنجم)، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1391.
سلطانی، مهدی. نقش وزیران در حمایت از معماری در نیمة دوم دورة صفویه، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
غلامعلی فلاح، محمد. تاریخ معماری در مقام معرفت: تبیین فلسفی بنیادهای وجودی و معرفتی تاریخ معماری و نسبت آن با معماری با اتکا بر حکمت متعالیه، رسالة دکتری معماری، دانشگاه تربیت مدرس، 1396.
فتحی، سمیرا. محلة دولت ناصری: فرهنگ سکونت و فضای شهری در محلة دولت ناصری، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1391.
فلاح نجم‌آبادی، شیوا. خوانش میدان‌های یزد در دورة قاجار از منظر روابط نیروهای اجتماعی‌ـ سیاسی؛ نمونة موردی: میدان‌های شاه، خان، امیرچخماق، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1394.
قهرمانی، بیتا. واژگان معماری در دورة صفویه: درآمدی بر تدوین فرهنگ‌نامة معماری ایران در دورة صفویه، پایان‌نامة کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1389.
قیومی بیدهندی، مهرداد و امید شمس. «درآمدی بر تاریخ ذهنیت عامه در معماری ایران»، در مطالعات معماری ایران، ش 2 (پاییز و زمستان 1391)، ص 5-25.
قیومی بیدهندی، مهرداد و سینا سلطانی. «معماری گم‌شده: خانقاه در خراسان سدة پنجم»، در مطالعات معماری ایران، ش 6 (پاییز و زمستان )، ص 65-85.
قیومی بیدهندی، مهرداد و نازنین شهیدی. «رویکرد تاریخ فرهنگی و امکان و فواید آن در مطالعات معماری ایران»، در مطالعات تاریخ فرهنگی، ش 17 (پاییز 1392)، ص 87-107.
قیومی بیدهندی، مهرداد. «تقریظ»، در سیده‌میترا هاشمی، مقدمه‌ای بر تاریخ شفاهی معماری ایران، تهران: روزنه، 1393، ص 11-15.
ــــــــ . «سخنی در منابع مکتوب تاریخ معماری ایران و شیوة جستجو در آنها»، در گلستان هنر، ش 15 (بهار 1388)، ص 5-20.
ــــــــ . گفتارهایی در مبانی و تاریخ معماری و هنر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1390. 
کار، ئی. ایچ. تاریخ چیست؟، ترجمة حسن کامشاد، تهران: خوارزمی، 1386. 
کالینگوود. آر. جی. مفهوم کلی تاریخ، ترجمة علی‌اکبر مهدیان، تهران: اختران، 1385.
گلدار، فاطمه. چهار‌طاقی ساسانی: جستجوی کالبد و معنا، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
محمودیان، صفا. داستان مادی فدن: بررسی زندگی و معماری و شهر در کنار جوی در اصفهان دورة صفوی، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1390.
نجار نجفی، الناز. نقش‌بازی و صورت‌بندی: مبادی سیر تکوین آنچه میبدیان ساباط و میدان خوانند، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1389.
نخعی، حسین. بازشناسی روند شکل‌گیری و تحول مسجد جامع ورامین، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1393.
نسفی، عزیزالدین. مجموعة رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، تهران: طهوری، 1386.
نظیف‌کار، محدثه. اطلاعات معماری اسناد خانوادگی استرآباد (خانوادة کبیر)، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
نوربرگ‌ـ شولتس، کریستیان. معنا در معماری غرب، ترجمة مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: فرهنگستان هنر، 1387.
نیک‌نهاد، مرضیه. مسجد جامع نایین: بازخوانی ترکیب کالبدی و تاریخ‌گذاری‌ها، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1392..                                                                                                              
Arnold, D. & E.A. Ergut & B.T. Özkaya. Rethinking Architectural Historiography, London New York: Routledge, 2006. 
Arnold, D. Reading Architectural History, London, New York: Routledge, 2002. 
Ergut, Elvan Altan & Belgin Turan Ozakaya. “Introduction: Mapping Architectural Historiography”, in Rethinking Architectural Historiography, London, New York: Routledge, 2006.
Fletcher, Banister & R. A. Cordingley (ed.). A History of Architecture on the Comparative Method, London: Athlone, 1967
Girouard, M. Life in the English Country House: a Social and Architectural History, New York: Penguin Books, 1978.
Gregory, Ian & Donald A. DeBats & Donald Lafreniere. The Routledge Companion to Spatial History, Milton Park, Abingdon, Oxon New York, NY: Routledge, 2018.
Kostof, S. A History of Architecture: Settings and Rituals, New York: Oxford University Press, 1985.
 
Leach, A. What Is Architectural History?, Cambridge, UK Malden, MA: Polity, 2010.
Marshall S. A Brief Cultural History of Culture, Unpublished paper prepared for the World Commission on Culture and Development (UNESCO), 1994.
Payne, A. “Architectural History and the History of Art: a Suspended Dialogue”, in The Journal of the Society of Architectural Historians, Vol. 58, No. 3, Architectural History 1999/2000, pp. 292-299.
Rose, Deborah Bird. “Writing Place”, in Ann McGrath & Ann Curthoys, Writing Histories: Imagination and Narration, Melbourne: Monash University Press, 2009, Chapter 8.
Trachtenberg, M.Some Observations on Recent Architectural History”,in The Art Bulletin, Vol. 70, No. 2 (1988), pp. 208‐41.
Watkin, David. A History of Western Aarchitecture, London, Great Britain: Laurence King Publishing, 2011.
________ . The Rise of Architectural History, Architectural Press, 1980.