تبیین معانی تاریخ معماری از طریق بررسی نسبت مفردات لفظ آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

تاریخ معماری رشته‌ای نوظهور و عمر آن کمتر از دو سده است. با مطالعة منابع نظری تاریخ معماری درمی‌یابیم که ماهیت و حدود این رشته همچنان مبهم است و هنوز اهالی این رشته اتفاق نظر همه‌جانبه‌ای بر سر چیستی آن ندارند. یکی از علل ابهام تاریخ معماری ابهام در نسبت مفردات لفظ آن، یعنی تاریخ و معماری، است. بنابراین، یکی از گام‌های مهم برای روشن کردن معنای تاریخ معماری، روشن کردن نسبت‌های مختلف ممکن میان تاریخ و معماری در ترکیب تاریخ معماری و شمردن معانی مختلف ممکن این ترکیب و از این راه روشن کردن معانی مختلف ممکن تاریخ معماری است. این کار را در این مقاله با طرح پرسش از نسبت الفاظ تاریخ و معماری در ترکیب تاریخ معماری و تبیین معانی مختلف حاصل از همنشینی این دو در ترکیب تاریخ معماری انجام داده‌ایم. مطابق این تحقیق اطوار مختلف ممکن تاریخ معماری، با نظر به ساخت و معنای لفظ آن، شامل این‌هاست: تحقیق‌هایی تاریخی با موضوع معماری و تحقیق‌هایی تاریخی با رویکرد معماری. تحقیق‌های تاریخی با موضوع معماری بر سه قسم است:
1. مطالعة بعد طولی عمل معماری در طی زمان، 2. مطالعة بعد عرضی عمل معماری در طول زمان، 3. مطالعة معماری و آثار معماری در مقام موجوداتی «در تاریخ» و در نسبت با دیگر اعمال و رویدادها و دیگر وجوه زندگی انسان. تحقیق‌های تاریخی با رویکرد معماری نیز بر سه قسم است: 4. مطالعة گذشتة انسان با عطف توجه به مکان تحقق اعمال او، 5. تحقیق به منظور مطالعة قسم معماریانة بقایای اعمال گذشتة انسان و تمهید منابع تاریخ، 6. تحقیق‌هایی تاریخی به طرز یا به وساطت عمل معماری.
معماری در مقام موضوع تاریخ معرف اطوار اول و دوم و سوم تاریخ معماری است و معماری در مقام رویکرد تاریخ معرف اطوار چهارم و پنجم و ششم. تا کنون اطوار اول و دوم و سوم و پنجم تاریخ معماری تحقق یافته و طور چهارم از آن در مرحلة تکوین است؛ اما طور ششم از تاریخ معماری هنوز تحقق نیافته و سخن گفتن از آن تنها در مقام تعریف ممکن است.
در تحقیق حاضر «تاریخ معماری» از طریق بررسی مفردات لفظ آن بررسی می‌شود. این تحقیق غیرکمّی و روش آن تحلیل مضمون و راهبرد آن استدلال منطقی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying the Meanings of Architectural History as the Cross Section of the Words ‘History’ and ‘Architecture’

نویسنده [English]

  • Mohammad Gholam-Ali Fallah
Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Architectural history is a less than two-century-old discipline. A survey of its theoretical resources indicates a lack of consensus on what architectural history is and what it should be, and of course, how it should be made. This is partly to do with a lack of clarity in definitions of terms ‘history’ and ‘architecture’ themselves, and hence the attempt here for clarification of meanings of these terms and their relation. This research recognises six modes for ‘architectural history:
1. The Study of architecture through a course of time
2. The more focused study of architecture through a short period
3. The study of architecture and buildings as ‘historical’ entities in relation with other historical entities
4. The study of past human actions with a focus on their ‘spatiality’
5. The study of ‘architectural remains’ of the past in order to provide evidence for historiography
6. The study of history through acts of architecture
So far, modes 1, 2, 3 and 5 have been realised, and mode 4 is developing. But the sixth mode is yet to be realised, and we can only talk about it in a theoretical level. The research is non-qualitative, and uses content analysis method, with a logical reasoning approach. There are five chapters: ‘introduction’, ‘dual meanings of “history”’, ‘architecturally themed history’, modes of architectural history, and conclusion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architectural history
  • Architecture
  • Modes od architectural history
  • Architectonic history
بازیار، مرضیه. بازشناسی مجموعة شاه‌چراغ (ع) به مثابة فضای شهری در دورة قاجاریه، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1394.
بلوری بزاز، مونا. از معماری مینوی تا معماری زمینی: معماری و اطوار آن در شاهنامه، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1390.
تمسکی، زینب. نقش امامزاده سید‌اسماعیل در شهر تهران دورة قاجاریه، پایان‌نامة کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1392.
حیدرخانی، مریم. جستجوی آداب معماری ایرانی بر مبنای رساله‌‌های ادب، پایان‌نامة کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهیدبهشتی، 1391.
دانایی‌فر، مطهره. جستجوی مقوله‌های معماری برهة گذار (از دورة ساسانیان به دوران اسلامی) با تکیه بر مقولة آبادانی، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1392.
سلطانی، سینا. جستجویی برای شناخت معماری خانقاه در ایران (خراسان سدة پنجم)، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1391.
سلطانی، مهدی. نقش وزیران در حمایت از معماری در نیمة دوم دورة صفویه، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
غلامعلی فلاح، محمد. تاریخ معماری در مقام معرفت: تبیین فلسفی بنیادهای وجودی و معرفتی تاریخ معماری و نسبت آن با معماری با اتکا بر حکمت متعالیه، رسالة دکتری معماری، دانشگاه تربیت مدرس، 1396.
فتحی، سمیرا. محلة دولت ناصری: فرهنگ سکونت و فضای شهری در محلة دولت ناصری، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1391.
فلاح نجم‌آبادی، شیوا. خوانش میدان‌های یزد در دورة قاجار از منظر روابط نیروهای اجتماعی‌ـ سیاسی؛ نمونة موردی: میدان‌های شاه، خان، امیرچخماق، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1394.
قهرمانی، بیتا. واژگان معماری در دورة صفویه: درآمدی بر تدوین فرهنگ‌نامة معماری ایران در دورة صفویه، پایان‌نامة کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1389.
قیومی بیدهندی، مهرداد و امید شمس. «درآمدی بر تاریخ ذهنیت عامه در معماری ایران»، در مطالعات معماری ایران، ش 2 (پاییز و زمستان 1391)، ص 5-25.
قیومی بیدهندی، مهرداد و سینا سلطانی. «معماری گم‌شده: خانقاه در خراسان سدة پنجم»، در مطالعات معماری ایران، ش 6 (پاییز و زمستان )، ص 65-85.
قیومی بیدهندی، مهرداد و نازنین شهیدی. «رویکرد تاریخ فرهنگی و امکان و فواید آن در مطالعات معماری ایران»، در مطالعات تاریخ فرهنگی، ش 17 (پاییز 1392)، ص 87-107.
قیومی بیدهندی، مهرداد. «تقریظ»، در سیده‌میترا هاشمی، مقدمه‌ای بر تاریخ شفاهی معماری ایران، تهران: روزنه، 1393، ص 11-15.
ــــــــ . «سخنی در منابع مکتوب تاریخ معماری ایران و شیوة جستجو در آنها»، در گلستان هنر، ش 15 (بهار 1388)، ص 5-20.
ــــــــ . گفتارهایی در مبانی و تاریخ معماری و هنر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1390. 
کار، ئی. ایچ. تاریخ چیست؟، ترجمة حسن کامشاد، تهران: خوارزمی، 1386. 
کالینگوود. آر. جی. مفهوم کلی تاریخ، ترجمة علی‌اکبر مهدیان، تهران: اختران، 1385.
گلدار، فاطمه. چهار‌طاقی ساسانی: جستجوی کالبد و معنا، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
محمودیان، صفا. داستان مادی فدن: بررسی زندگی و معماری و شهر در کنار جوی در اصفهان دورة صفوی، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1390.
نجار نجفی، الناز. نقش‌بازی و صورت‌بندی: مبادی سیر تکوین آنچه میبدیان ساباط و میدان خوانند، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1389.
نخعی، حسین. بازشناسی روند شکل‌گیری و تحول مسجد جامع ورامین، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1393.
نسفی، عزیزالدین. مجموعة رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، تهران: طهوری، 1386.
نظیف‌کار، محدثه. اطلاعات معماری اسناد خانوادگی استرآباد (خانوادة کبیر)، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
نوربرگ‌ـ شولتس، کریستیان. معنا در معماری غرب، ترجمة مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: فرهنگستان هنر، 1387.
نیک‌نهاد، مرضیه. مسجد جامع نایین: بازخوانی ترکیب کالبدی و تاریخ‌گذاری‌ها، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1392..                                                                                                              
Arnold, D. & E.A. Ergut & B.T. Özkaya. Rethinking Architectural Historiography, London New York: Routledge, 2006. 
Arnold, D. Reading Architectural History, London, New York: Routledge, 2002. 
Ergut, Elvan Altan & Belgin Turan Ozakaya. “Introduction: Mapping Architectural Historiography”, in Rethinking Architectural Historiography, London, New York: Routledge, 2006.
Fletcher, Banister & R. A. Cordingley (ed.). A History of Architecture on the Comparative Method, London: Athlone, 1967
Girouard, M. Life in the English Country House: a Social and Architectural History, New York: Penguin Books, 1978.
Gregory, Ian & Donald A. DeBats & Donald Lafreniere. The Routledge Companion to Spatial History, Milton Park, Abingdon, Oxon New York, NY: Routledge, 2018.
Kostof, S. A History of Architecture: Settings and Rituals, New York: Oxford University Press, 1985.
 
Leach, A. What Is Architectural History?, Cambridge, UK Malden, MA: Polity, 2010.
Marshall S. A Brief Cultural History of Culture, Unpublished paper prepared for the World Commission on Culture and Development (UNESCO), 1994.
Payne, A. “Architectural History and the History of Art: a Suspended Dialogue”, in The Journal of the Society of Architectural Historians, Vol. 58, No. 3, Architectural History 1999/2000, pp. 292-299.
Rose, Deborah Bird. “Writing Place”, in Ann McGrath & Ann Curthoys, Writing Histories: Imagination and Narration, Melbourne: Monash University Press, 2009, Chapter 8.
Trachtenberg, M.Some Observations on Recent Architectural History”,in The Art Bulletin, Vol. 70, No. 2 (1988), pp. 208‐41.
Watkin, David. A History of Western Aarchitecture, London, Great Britain: Laurence King Publishing, 2011.
________ . The Rise of Architectural History, Architectural Press, 1980.