بازخوانی بنای موسوم به شربت‌خانۀ افوشته براساس وقفنامۀ موقوفات سید واقف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دانشگاه هنر اصفهان

2 استادیار دانشگاه هنر اصفهان

3 استادیار دانشگاه کاشان

چکیده

روایات و داستان‎هایی که از سوی عوام برای برخی آثار معماری نقل می‎شود، می‎تواند منبعی برای شناخت یک اثر تلقی شود. ولی در مواردی این باورها و افسانه‎ها چنان نزد پژوهشگران پذیرفته می‎شود که بدون تشکیک و به چالش کشیدن، آن‎ها را به عنوان پیش‎فرض در پژوهش خود به کار می‎گیرند. نمونه‎ای از این باورها که به کتب و مقالات نیز راه یافته است، روایاتی است که مردم روستای «افوشته» دربارة بنایی در این روستا نقل‎کرده‎اند و بر اساس آن، بنا را «شربت‎خانه» می‎دانند. نام «شربت‎خانه» که به نظر می‎رسد برگرفته از روایتی دربارة «تاج‎الدین حسن حسینی» یا «سید واقف» باشد، چنان بر این بنا نشسته است که هرگز فرض معتبر نبودن آن به ذهن متبادر نمی‎شود. اما مرور تنها سند موجود از بناهای سید حسن واقف در افوشته، یعنی وقف‎نامة این بناها، نشان می‎دهد که این نام چندان مستند نیست؛ به عبارتی چنین نامی در وقف‎نامه وجود ندارد. در همین سند بنای دیگری به نام «چهارصفه و طنبی» معرفی و طی مطالعه‎ای دربارة سند و بناهای افوشته در سال‎های اخیر، فرض یکی بودن بنای «چهارصفه» و «شربت‎خانه» بدون بررسی دقیق دلایل مطرح شده است. هدف اول این پژوهش آن است که روشن کند چنین فرضی چه اندازه صحیح و قابل اثبات است. هرچند اثبات این فرض «شربت‎خانه» بودن یا نبودن بنا را مشخص نمی‎کند. چرا که «چهارصفه» به صورت معماری فضا و «شربت‎خانه» به کارکرد آن اشاره دارد. بنابراین هدف بعدی، یافتن کارکرد بنا است؛ نخست از طریق اعتبارسنجی نام «شربت‎خانه» برای این بنا و سپس از طریق بررسی نام‎هایی که در منابع دیگر به آن اطلاق شده است. محصول این پژوهش که از راه مطالعة سند و کالبد و تفسیر یافته‎ها صورت گرفته است، اول تأیید انطباق «چهارصفه» بر «شربت‎خانه» و دوم برگزیدن نام «چهارصفة تیموری» به جای به‎کاربردن نام‎های برگرفته از کارکردهای مجهول و نامعتبر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition of a Monument Called Sharbatkhāneh in Afushteh, based on the Deed of ‎Endowment of Seyyed-i Waqif’s Properties

نویسندگان [English]

  • naqmeh asadi chime 1
  • Niloufar Malek 2
  • Hamidreza Jayhani 3
1 graduated from Art University of Isfahan
2 Assistant professor, Art University of Isfahan
3 Assistant professor, University of Kashan
چکیده [English]

Stories narrated by ordinary people for some architectural works can be considered as a source for ‎recognizing them. Still, in some cases, these beliefs and myths are so accepted by researchers ‎without any doubt or challenge. An example of this belief is the story narrated by the people of ‎Afushteh, according to which a decorated pavilion shaped monument is called Sharbatkhāneh. The ‎name Sharbatkhāneh, which seems to be derived from a narration about Taj al-Din Hassan-i ‎Hosseini or Seyyed-i Waqif, is so well established that being invalid never comes to mind. ‎However, a review of the only available document from the buildings of Seyyed Hassan-i Waqif in ‎Afushteh, that is, the deed of endowment of this building, shows that this name is not very ‎documented; In other words, there is no such name in the deed of the endowment. In the same ‎document, another building called Chāhārṣoffeh and Ṭanabī is introduced. In recent years, a study ‎of documents and structures in Afushteh by Hossein Azam-i Wāqifī has suggested that the Chāhārṣoffeh and Sharbatkhāneh buildings were the same without a thorough examination of the ‎reasons. The primary purpose of this study is to clarify how accurate and provable such a ‎hypothesis is. However, proving this assumption does not determine whether the building is ‎Sharbatkhāneh or not, because Chāhārṣoffeh refers to it architecturally and Sharbatkhāneh ‎mentions its function. So the next goal is to find the function of the building, first by validating the ‎name Sharbatkhāneh for this structure and then by examining the names that have been applied to ‎it in other sources. The current research tries to study the historical documents as well as the ‎physical aspects of the building by the aid of the historical interpretive method. The result of this ‎study first confirms the conformity of the Chāhārṣoffeh and Sharbatkhāneh, and secondly chooses ‎the name Timurid Chāhārṣoffeh instead of the use of names derived from unknown and invalid ‎functions.‎

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sharbatkhāneh
  • Timurid Afushteh
  • Chāhārṣoffeh
  • Ṭanabī
  • Deed of the endowment.‎
اسفنجاری، عیسی. میبد شهری که هست: مجموعه پژوهش‌های تاریخ معماری و شهرسازی، تهران: میراث فرهنگی، اداره کل امور فرهنگی، 1385.
اعظم‏واقفی، حسین. میراث فرهنگی نطنز، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379.
القاشانی، عبدالله بن علی. تاریخ الجایتو، به اهتمام مهین همبلی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1384.
پروندة ثبت مسجد جامع افوشته در فهرست آثار ملی ایران به شمارة 13645 و تاریخ 15 آبان 1384.
پروندة ثبت حسینیه افوشته در فهرست آثار ملی ایران به شمارة 14188 و تاریخ 9 بهمن 1384.
پروندة ثبت حمام افوشته در فهرست آثار ملی ایران به شمارة 945 و تاریخ 8 مهر 1352.
پروندة ثبت خانه سورگاه افوشته در فهرست آثار ملی ایران به شمارة 9050 و تاریخ 10 خرداد 1382.
پروندة ثبت بقعة پیربکران در فهرست آثار ملی ایران به شمارة 634 و تاریخ 25 اسفند 1345.
جودکی عزیزی، اسدالله و رسول موسوی حاجی و رضا مهرآفرین. «گونه‌شناسی الگوی چهارصفه در معماری ایرانی و سیر تحول آن»، در پژوهش‌های معماری اسلامی، ش 5 (زمستان 1393)، ص 72-94.
حسینی، آرزو. «شربت و شربت‌خانه در گذر زمان»، در باغ نظر، ش 25 (تابستان 1392)، ص 49-58.
رشیدالدین فضل‌الله همدانی. تاریخ مبارک غازانی: داستان غازان‌خان، به اهتمام کارل یان، تهران: پرسش، 1388.
شیخ‏الحکمایی، عمادالدین. اسناد معماری ایران (دفتر اول)، تهران: فرهنگستان هنر، 1388.
طهرانی، ابوبکر. دیار بکریّه، به تصحیح نجاتی لوغال و فاروق سومه، تهران: کتابخانة طهوری، 1356.
کاتب یزدی، احمد بن حسین. تاریخ جدید یزد، تصحیح ایرج افشار، تهران: امیرکبیر، 1386.
لیزا گلمبک و دونالد ویلبر. معماری تیموری در ایران و توران، ترجمة کرامت‏‌الله افسر، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1374.
ملازاده، کاظم. دایرةالمعارف بناهای دورة اسلامی مدارس و بناهای مذهبی، تهران: سوره مهر، 1381.
منشی کرمانی، ناصرالدین. سمط العلی للحضرة العلیا (تاریخ کرمان)، تصحیح عباس اقبال، تهران: اساطیر، 1362.
نراقی، حسن. آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1348.
نوایی، عبدالحسین. رجال حبیب السیر، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379.
ISMEO. Monuments Historiques d’Afouchte, de Natanz et de Tajabad, 1996.