سیر تحول قلمروهای ثانویه در مسکن (مورد پژوهی مسکن معاصر دزفول)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 استادیار دانشکدۀ معماری، دانشگاه شهید بهشتی

3 کارشناس ارشد معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

               درک قلمروهای مکانی در فضای کالبدی، یکی از اساسی‌ترین نیازهای انسان به شمار می‌رود. یکی از تدابیری که معمار ایرانی بدین منظور به کار بسته، ارائه‌ی الگویی خاص برای تقسیم‌بندی فضایی در معماری بنا است، به‌گونه‌ای که با تفکیک فضاهای عمومی و خصوصی فضایی آرام و به‌دوراز مزاحمت، برای اعضای خانواده فراهم شود. با توجه به اهمیت قلمرو ثانویه در مسکن، هدف این پژوهش بررسی سیر تحول معماری قلمرو ثانویه و بررسی ویژگی‌های آن و چگونگی تأثیر آن بر طراحی مسکن آینده است. رویکرد این پژوهش کیفی و روش تحقیق استدلال منطقی است. ابتدا با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به بررسی جایگاه قلمرو و نظریه‌های مرتبط پرداخته‌ شده‌ است. رویه گردآوری اطلاعات، مبتنی بر مشاهدات میدانی و مصاحبه با ساکنان است. نقشه‌نگاری‌های ذهنی ساکنان خانه‌ها برای دست‌یابی به روابط اجتماعی و آداب ‌ورسوم خاص هر خانواده اهمیت داشته و بر این اساس با درک ویژگی‌های فرهنگی خانواده، شناخت مرزها و محدوده‌های واقعی هریک از قلمروهای سه‌گانه مدنظر بوده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که معماری مسکن در دزفول تغییرات کمی و کیفی بسیاری داشته و باوجود این تغییرات، رفتار قلمروپایی در مسکن  متأثر از  کارکرد و ویژگی‌های قلمرو ثانویه است.              

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Evolution of Secondary Territory, inside the Dezful Houses

نویسندگان [English]

  • Alireza Einifar 1
  • Azadeh Aghalatifi 2
  • Zeinab Hayati 3
1 Professor, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran
2 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti ‎University
3 MArc, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran
چکیده [English]

Understanding cognitive territory in physical space is one of the most basic human ‎needs. One of the contraption that the Iranian architect has used for this purpose is ‎to provide a special model for spatial division in the architecture of the building, ‎in such a way that by separating public spaces and private spaces, a quiet space is ‎provided for family members without interference. Territories can be variable in ‎time and space. Some territories are under the constant supervision and control of a ‎particular individual or group. Others are temporary and almost everyone has access ‎to it, and ultimately groups, at the same time being both available to the public and ‎under the supervision of regular people. Considering the importance of this type of ‎territory (According to Altman named secondary territory) in the home, which not only ‎provides the collective space of the family but also plays a serious role in the ‎formation of social interactions and the creation of collective memories, the ‎objective of this paper investigates the evolution of the secondary territory in the ‎houses of Dezful. The approach of this research is qualitative and the research ‎method is logical argumentation. At first, using library resources, the position of ‎the territory and its related theories have been gathered. Then Based on field ‎observations and Semi-structured deep interviews with residents, the data were ‎extracted by coding. Based on that, it became possible to recognize the real ‎boundaries of each of the three kind of territories by understanding the cultural ‎features, the ways of living and life style. Investigations in the secondary ‎territories in the houses of Dezful indicate the reduction of spatial diversity, ‎from open space, semi-open space, and closed space to a completely closed space. In ‎addition, these changes have been accompanied with reduction in habitable levels and ‎elimination of vertical communication, and increase of single functional spaces.  ‎And also the results show that during this period of time, the use of secondary ‎territories has been less dependent on time and seasons, therefore less collective ‎memories has been formed.‎

کلیدواژه‌ها [English]

  • Housing
  • home
  • territory
  • Secondary territory
  • Dezful.‎
آقالطیفی، آزاده و وحید کلیایی. «خانه‌های تاریخی سنندج، خوانش کالبد از دریچة فرهنگ زیست»، در صفه، ش 80 (بهار 1397)، ص 111-131.
آقالطیفی، آزاده. انسان و خانه؛ تبیین الگوی تعامل انسان و خانة معاصر در ایران، پایان‌نامة دکتری معماری، هران: دانشگاه تهران. پردیس هنرهای زیبا، 1391.
آلتمن، ایروین. محیط و رفتار اجتماعی، ترجمة علی نمازیان، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1390.
الکساندر، کریستوفر. زبان الگو (بخش اول: شهرها)، ترجمة رضا کربلایی نوری، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، 1387.
بحرینی، حسین و گلنار تاج‌بخش. «مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن»، در نشریه هنرهای زیبا، ش 6، (زمستان 1378)، ص 18-31.
بدیعی، ناهید. جداره‌ها (حریم وصل)، پایان‌نامة دکتری معماری، تهران: پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، 1381.
تابان، محسن و محمدرضا پورجعفر. «بازشناسی عوامل هویتی بافت تاریخی دزفول و کاربرد آن‌ها در توسعة شهر»، در نشریه مدیریت شهری، ش ، (زمستان 1387)، ص 23-42.
توسلی، محمود. اصول و روش‌های طراحی شهری فضاهای مسکونی در ایران، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری، 1365.
چرمایف، سرج و کریستوفر الکساندر. عرصه‌های زندگی جمعی و زندگی خصوصی به جانب یک معماری‌ انسانی، ترجمة منوچهر مزینی، دانشگاه تهران، 1376.
حبیبی، سیدمحسن و زهرا اهری و شهلا امینی جدید. الگوی ساخت مسکن در شهرهای خوزستان، تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، 1372.
داعی‌پور، زینب. گذر و خانه در بافت سنتی دزفول، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1392.
ربوبی، مصطفی و فرنگیس رحیمیه. شناخت شهر و مسکن بومی ایران در شرایط آب‌وهوایی گرم و نیمه‌مرطوب ــ دزفول و شوشتر، انجمن دانشجویان دانشگاه تهران. پردیس هنرهای زیبا، 1353.
رضاخانی، ژیلا. مفصل در معماری، پایان‌نامة دکتری معماری دانشگاه تهران، دانشگاه تهران. پردیس هنرهای زیبا، 1392.
ساسانی، مژگان و علیرضا عینی‌فر و حسین ذبیحی. «بررسی انسان‌شناختی فضای میانی در مسکن سنتی و معاصر شیراز»، در نشریه پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، ش 1 (بهار و تابستان 1394)، ص 7-26.
سروش، مهرنوش. باززنده‌سازی عرصه‌های تاریخی شهر ــ طراحی و احیای محله مسجد جامع دزفول، پایان‌نامة کارشناسی ارشد معماری دانشگاه تهران، پردیس هنرهای زیبا، 1383.
عینی‌فر، علیرضا و آزاده آقالطیفی. «مفهوم قلمرو در مجموعه‌های مسکونی»، در نشریة هنرهای زیبا، ش 47 (پاییز 1390)، ص 17-28.
قبادیان، وحید. بررسی اقلیمی ابنیة سنتی ایران، دانشگاه تهران، 1382.
کسمایی، مرتضی. اقلیم و معماری، اصفهان: خاک، 1382.
لاوسون، برایان. زبان فضا، ترجمة علیرضا عینی‌فر و فؤاد کریمیان، دانشگاه تهران، 1391.
لنگ، جان. آفرینش نظریة معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، ترجمة علیرضا عینی‌فر، دانشگاه تهران، 1390.
لینچ، کوین. تئوری شکل خوب شهر، ترجمة حسین بحرینی، دانشگاه تهران، 1376.
مدنی‌پور، علی. طراحی فضاهای شهری، نگرشی بر فرایندهای اجتماعی و مکانی، ترجمة فرهاد مرتضایی، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، 1379.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد و مجید منصورپور و محمد هادیان‌پور. «نقش حیاط در معماری معاصر ایران؛ مطالعة موردی: دوره‌های قاجار و پهلوی»، در فصلنامة مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش 15 (بهار 1393)، ص 35-45.
نعیما، غلامرضا. دزفول شهر آجر، انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور، 1376.
نوربرگ‌ شولتس، کریستین. مفهوم سکونت، به سوی معماری تمثیلی، ترجمة محمود امیریار احمدی، تهران: آگه، 1384.
هینتس، والتر. دنیای گمشدة عیلام، ترجمة فیروز فیروزنیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1371.
Altman, I. The Environment and Social Behavior: Privacy, Personal Space, Territory, Crowding, Brooks/ Cole Pub. Co,1975.
Ardrey, R. The Territorial Imperative, New York: Atheneum, 1966.
Becker, F.D. & C. Mayo. “Delineating Personal Distance and Territoriality”, in Environment and Behavior, Vol. 3 (1971), pp. 375-381.
Burt, William Henry. “Territoriality and Home Range Concepts as Applied to Mammals”, in Journal of Mammalogy, Vol. 24, No.3 )1943(, pp. 346-352.
Cassidy, T. Environmental Psychology: Behaviour and Experience in Context, Psychology Press, 1997.
Cieraad, I. At Home: An Anthropology of Domestic Space, Syracuse University Press, 1999.
Hall, Edward T. The Hidden Dimension, New York: Doubleday, 1966.
Hayward, G. Home as an Environmental and Psycho-logical Concept, Landscape, 20,2^9, 1975.
Lyman, S.M. & M.B. Scott. “Territoriality: A Neglected Sociological Dimension”, in Social Problems, 15 (1967), pp. 235- 249.
Madani-Pour, A. Design of Urban Space: An Inquiry into a Socio-Spatial Process, Wiley, 1996.
Morley, D. Home Territories: Media, Mobility, and Identity, Routledge, 2000.
Newman, Oscar. Defensible Space: Crime Prevention Through Urban Design, New York: Macmillan, 1972.
Pastalan, Leon A. “Privancy as an Expression of Human Territoriality”, in Leon A. Pastalan and Daniel H. Carson, eds., Spatial Behavior of Older People Institute of Gerontology, University of Michigan Wayen State University, 1970, pp. 88-101.
Porteous, D.J. “Home: The Territorial Core”,in Geographical Review, 66(4) (1976), pp. 383-390.
Roberts, Craig & Julia Russell. Angles on Environmental Psychology, Nelson Thrones Ltd, 2002.
Sommer, R. “Manʼs Proximate Environment”, in Journal of Social Issues, (1966), pp. 59-70.