ارزیابی آسیب‌پذیری محلۀ فرحزاد تهران بر اثر زمین‌لرزۀ احتمالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد بازسازى پس از سانحه، دانشگاه شهید بهشتى

2 استاد دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

3 استاد مدعو دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

تهران همواره در معرض آسیب­پذیری ناشی از رخداد زمین­لرزۀ احتمالی بوده است. در این میان، سکونتگاه­های غیررسمی به دلیل ساخت­وساز بدون ضابطه و بافت فرسوده در کنار معضلات اقتصادی و اجتماعی بیشتر در معرض این آسیب هستند. محلۀ فرحزاد یکی از سکونتگاه­های غیررسمی تهران و مورد مطالعاتی این پژوهش در برابر این مخاطرۀ به­شدت آسیب­پذیر است.
هدف از پژوهش پیش رو بررسی میزان آسیب­پذیری محله با استفاده از سناریونویسی برای آسیب­های احتمالی و خسارت­های ناشی از زمین­لرزه بر کالبد محله و پیش­بینی میزان خسارت­ها و تلفات ناشی از آن است.
روش پژوهش توصیفی­ـ تحلیلی با رویکرد کمّی است. تحلیل فضایی پژوهش با استفاده از نرم­افزار Arcmap انجام شده است. روش­های گردآوری اطلاعات نیز شامل مطالعۀ اسناد بالادست در کنار مشاهده و مصاحبۀ اکتشافی با اهالی بوده است.
پس از شناخت محله و مطالعۀ آسیب­پذیری آن، با استفاده از مدل­های عرضه­شده برای زمین­لرزۀ احتمالی در تهران، بدترین حالت ممکن برای محلۀ فرحزاد، که وقوع زمین­لرزه ناشی از لغزش گسل شمال تهران است و بیشترین خسارات و تلفات را بر جای می­گذارد، در نظر گرفته شده و سناریوی مخاطره برای آن نوشته شده است تا حدود و حجم آسیب­پذیری و میزان تخریب حدودی ساختمان­ها، زیرساخت­ها، و سایر جنبه­ها مشخص شود. بر اساس نتایج به­دست­آمده محلۀ فرحزاد با تخریب 65درصدی در اثر زمین­لرزۀ واقع­شده و در پی لغزش گسل شمال تهران روبه­رو خواهد شد که در آن بین 1153 تا 1345 ساختمان آسیب جدی خواهند دید و تلفات انسانی در صورت وقوع زمین­لرزه در هنگام شب و نبود امدادرسانی به بیش از 500 نفر خواهد رسید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Assessment of the Vulnerability of Tehran’s Farahzad District in A Possible Earthquake

نویسندگان [English]

  • Seyedeh Faezeh Mirhosseini 1
  • Akbar Haj Ebrahim Zargar 2
  • Sharif Motavef 3
1 MSc, Post-Disaster Reconstruction, Shahid Beheshti University
2 Professor Emeritus, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University‎
3 Lecturer, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University‎
چکیده [English]

Tehran has always been vulnerable to possible earthquakes, with informal settlements being most at risk and their worn-out urban context exacerbated by socio-economic problems. Studied here, is the Farahzad neighbourhood, one of the informal settlements in Tehran, which is extremely vulnerable to earthquakes.
The purpose of this study is to investigate the extent of the vulnerability in this neighbourhood by using scenario planning for possible damages and casualties. The research method is descriptive-analytical with a quantitative approach. The spatial analysis is conducted using Arcmap software, and data collection methods include the study of documents along with exploratory interviews with residents.
After recognising the neighbourhood and studying its vulnerabilities using the models suggested for a possible earthquake in Tehran, the worst-case scenario is considered, namely, an earthquake caused by the fault in northern Tehran. Working out the extent of vulnerability and the degree of destruction of buildings, infrastructures, and other aspects of damages, it is concluded that the Farahzad neighbourhood would face a 65% damage to its built environment, meaning between 1153 and 1345 buildings will be damaged seriously, and human casualties would reach more than 500 people if the quake occurs at night.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Earthquake
  • Vulnerability assessment
  • Informal settlements
  • Farahzad neighbourhood
  • Tehran
آقامحمدی، حسین و محمد سعدی مسگری و رضا نورجو. «مدل­سازی مکانی برای کاهش خسارت­های بحران زلزله در ایران»، در همایش سیستم­های اطلاعات مکانی 84، تهران، سازمان نقشه­برداری کشور، 1384، قابل­دسترسی در https://www.civilica.com/Paper-GIS84-GIS84_02.html
احدنژاد روشتی، محسن. «ارزیابی آسیب­پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله؛ نمونۀ موردی: شهر زنجان»، در مطالعات و پژوهش­های شهری منطقه­ای، سال دوم، ش 7 (زمستان 1389)، ص 71-90.
استانداری تهران، معاونت برنامه­ریزی، «طرح تهیه و تدوین برنامۀ آمایش استان، مطالعات منابع طبیعی و محیط زیست، تحلیل مخاطرات (زلزله و حرکات توده­ای)»، 1388، ص 72-81.
ایران­دوست، کیومرث و هوشمند علیزاده و لیلا خسروانی و روح­الله تولایی. «گونه­شناسی سکونتگاه­های غیررسمی در شهرهای ایران، مطالعۀ تطبیقی شهرهای سنندج و کرمانشاه»، در نامۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، ش 10 (بهار و تابستان 1392)، ص 91-104.
برازان لطفی، سروش و محمود رحیمی. «سنجش میزان آسیب­پذیری محلۀ فرحزاد تهران در برابر خطر زلزله با رویکرد مدیریت بحران»، در دومین کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران، محیط زیست، لرستان، گروه مهندسان پایاشهر، 1396، قابل­دسترسی در https://www.civilica.com/Paper-PSHCONF02-PSHCONF02_064.html
برازان لطفی، سروش و محمود رحیمی. «تحلیل بر مؤلفه­های مؤثر در کاهش آسیب­پذیری سکونتگاه­های غیررسمی در برابر زلزله؛ مورد پژوهی: محلۀ فرحزاد منطقۀ 2 کلان­شهر تهران»، در فصل­نامۀ مطالعات مدیریت شهری، سال دهم، ش 36 (زمستان 1397)، ص 89-102.
پورموسوی، سیدموسی و علی شماعی و محسن احدنژاد و علی عشقی چهاربرج و سمیه خسروی. «ارزیابی آسیب­پذیری ساختمان­های شهر با مدل Fuzzy AHP و GIS؛ مطالعۀ موردی: منطقۀ 3 شهرداری تهران»، در جغرافیا و توسعه، ش 34 (بهار 1393)، ص 121-138.
پیران، پرویز. «از اسکان غیررسمی تا اسکان نایابی (در جستجوی راه­حل)»، در مجلۀ هفت شهر، ش 23 و 24 (1387)، ص 14-30.
ــــــــ . «آلونک­نشینی در ایران، دیدگاه­های نظری با نگاهی به شرایط ایران»، در مجلۀ اطلاعات سیاسی­ـ اقتصادی، ش 87-88 (1373)، ص 96-101.
جواهری­پور، مهرداد و بابک داورپناه. «سکونتگاه­های ناپایدار اقشار کم­درآمد شهری (بازبینی سیاست­گذاری­های دوران اخیر در زمینۀ اسکان غیررسمی یا نابسامان)»، در نشریۀ هفت شهر، دورۀ 1، ش 8 (1381)، ص 82-97.
حیدریان؛ شیدا و محمود رحیمی و ثریا فتح­الهی و سیروان غفوری. «تحلیل شاخص­های تاب­آوری سکونتگاه­های غیررسمی در برابر زلزله با رویکرد اجتماعی؛ نمونۀ موردی: محلۀ فرحزاد تهران»، در فصل­نامۀ نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، ش 37 (زمستان 1396)، ص 245-260.
خراسانی مقدم، صبا و سیدعباس یزدان­فر و سیدباقر حسینی. «بررسی شاخص­های کیفیت زندگی مؤثر بر میزان رضایتمندی ساکنان سکونتگاه­های غیررسمی؛ مطالعۀ موردی: محلۀ فرحزاد تهران­ـ فرحزاد شمالی»،در فصل­نامۀ پژوهش­های جغرافیای انسانی، ش 91 (بهار 1394)، ص 97-117.
دفتر خدمات نوسازی محلۀ فرحزاد. سند توسعۀ محلۀ فرحزاد، خرداد 1394.
سرور، هوشنگ و امیر کاشانی اصل. «ارزیابی آسیب­پذیری کالبدی شهر اهر در برابر بحران زلزله»، در فصل­نامۀ آمایش محیط، ش 34 (پاییز 1395)، ص 87-108.
شاه­حسینی، پروانه و یعقوب علی­پناه. «بررسی، ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیررسمی؛ مطالعۀ موردی: درۀ فرحزاد»، در فصل­نامۀ جغرافیا، ش 26 (پاییز و زمستان 1392)، ص 79-102.
صرافی، مظفر. «به سوی نظریه­ای برای ساماندهی اسکان غیررسمی ــ از حاشیه­نشینی تا متن شهرنشینی»، در هفت شهر، دورۀ 1. ش 8 (تابستان 1381)، ص 5-11.
صیدبیگی، صادق و محمد نصیری و سروش برازان لطفی و سیدحسن رسولی. «کاهش آسیب­پذیری سکونتگاه­های غیررسمی محلۀ فرحزاد در برابر زلزله احتمالی تهران»، در فصل­نامۀ دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دورۀ نهم، ش 2 (تابستان 1398)، ص 193- 206.
طبیبیان، منوچهر و نگین مظفری. «ارزیابی آسیب­پذیری بافت­های مسکونی در برابر زلزله و راهکارهای کاهش آسیب­پذیری؛ مطالعۀ موردی: منطقۀ 6 شهرداری تهران»، در فصل­نامۀ مطالعات شهری، ش 27 (تابستان 1397)، ص 93-112.
عزیزی محمدمهدی و رضا اکبری. «ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب­پذیری شهرها از زلزله؛ مطالعۀ موردی: منطقۀ فرحزاد، تهران»، در نشریۀ هنرهای زیبا، ش 34 (تابستان 1387)، ص 25-36.
قنبری، ابوالفضل. «برنامه­ریزی کاربری اراضی بایر تبریز مبتنی بر پهنه­بندی خطر زلزله با استفاده از شاخص همپوشانی»، در اولین کنفرانس بین­المللی ساخت­وساز شهری در مجاورت گسل­های فعال، 1390.
مهندسان مشاور سراوند، بررسی مسائل توسعۀ شهری تهران، منطقۀ 2، ج 2، مطالعات کاربری زمین، شهرداری تهران، معاونت شهرسازی و معماری، مردادماه 1382.
مهندسان مشاور فرنهاد، بازنگری سند توسعۀ محلۀ فرحزاد، خرداد 1394.
ناصری، سارا و محمدمهدی بلندیان. «بازبینی مدیریت راهبردی برنامه­های بهسازی و نوسازی بافت­های شهری و ارائه مدل برتر در فرایندهای مداخلاتی آن»، در نشریۀ مدیریت شهری، دورۀ 13، ش 35 (تابستان 1393)، ص 143-166.
سالکی ملکی، محمدعلی و ابوالفضل قنبری و معصومه قاسمی. «پهنه­بندی میزان آسیب­پذیری شهرها در مقابل خطر زمین­لرزه؛ نمونۀ موردی: شهر تبریز»، در نشریۀ جغرافیا و مخاطرات طبیعی، دورۀ 2، ش 5 (بهار 1392)، ص 21-35.
میرحسینی، سیده­فائزه. برنامه­ریزی بازسازی پس از زلزلۀ احتمالی در سکونتگاه­های غیررسمی؛ مورد مطالعاتی: محلۀ فرحزاد تهران، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، 1397.
وزارت راه و شهرسازی. سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت­های فرسوده و ناکارآمد شهری، 1393، قابل­دسترس در سایت وزارت راه و شهرسازی، شرکت بازآفرینی شهری ایران به نشانی http://udrc.ir/component/k2/item/3810
 
Armaş, I. “Multi-criteria Vulnerability Analysis to Earthquake Hazard of Bucharest, Romania”, in Natural Hazards, 63(2) (2012), pp. 1129–1156, doi:10.1007/s11069-012-0209-2
Crowley, H. & R. Pinho & J.J. Bommer. “A Probabilistic Displacement-based Vulnerability Assessment Procedure for Earthquake Loss Estimation”, in Bulletin of Earthquake Engineering, 2(2) (2004), pp. 173-219.
Dolce, M. & A. Kappos & A. Masi & G. Penelis & M. Vona. “Vulnerability Assessment and Earthquake Damage Scenarios of the Building Stock of Potenza (Southern Italy) Using Italian and Greek Methodologies”, in Engineering Structures, 28(3) (2006), pp. 357-371.­
Duzgun, H.S.B. & M.S. Yucemen & H.S. Kalaycioglu & K. Celik & S. Kemec & K. Ertugay & A. Deniz. “An Integrated Earthquake Vulnerability Assessment Framework for Urban Areas”, in Natural Hazards, 59(2) (2011), Article number: 917.­
Glossary of Environment Statistics, Studies in Methods, Series F, No. 67, United Nations, New York, 1997 available at: https://stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=1351
Menoni, S. & F. Pergalani & M.P. Boni & V. Petrini. “Lifelines Earthquake Vulnerability Assessment: a Systemic Approach”, in Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 22(9-12) (2002), pp. 1199-1208.
Schwab, J. & K.C. Topping & C.C. Eadie & R.E. Deyle & R.A. Smith. “Planning for Post-disaster Recovery and Reconstruction”, Chicago, IL: American Planning Association, 1998, pp. 483-484.
Srikanth, T. & R.P. Kumar & A.P. Singh & B.K. Rastogi & S. Kumar. “Earthquake Vulnerability Assessment of Existing Buildings in Gandhidham and Adipur Cities Kachchh, Gujarat (India)”, in European Journal of Scientific Research, 41(3) (2010), pp. 336-353.­
UNECE. Self-made Cities. In Search of Sustainable Solutions for Informal Settlements in the United Nations Economic Commission for Europe Region, 2009, available at https://www.unece.org/fileadmin/DAM/publications/oes/SelfMadeCities.pdf
UN-Habitat. Slum Almanac 2015–2016: Tracking Improvement in the Lives of Slum Dwellers, 2015.