ارزیابی آسیب‌پذیری محلۀ فرحزاد تهران بر اثر زمین‌لرزۀ احتمالی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد بازسازى پس از سانحه، دانشگاه شهید بهشتى

2 استاد دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

3 استاد مدعو دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

تهران همواره در معرض آسیب­پذیری ناشی از رخداد زمین­لرزۀ احتمالی بوده است. در این میان، سکونتگاه­های غیررسمی به دلیل ساخت­وساز بدون ضابطه و بافت فرسوده در کنار معضلات اقتصادی و اجتماعی بیشتر در معرض این آسیب هستند. محلۀ فرحزاد یکی از سکونتگاه­های غیررسمی تهران و مورد مطالعاتی این پژوهش در برابر این مخاطرۀ به­شدت آسیب­پذیر است.
هدف از پژوهش پیش رو بررسی میزان آسیب­پذیری محله با استفاده از سناریونویسی برای آسیب­های احتمالی و خسارت­های ناشی از زمین­لرزه بر کالبد محله و پیش­بینی میزان خسارت­ها و تلفات ناشی از آن است.
روش پژوهش توصیفی­ـ تحلیلی با رویکرد کمّی است. تحلیل فضایی پژوهش با استفاده از نرم­افزار Arcmap انجام شده است. روش­های گردآوری اطلاعات نیز شامل مطالعۀ اسناد بالادست در کنار مشاهده و مصاحبۀ اکتشافی با اهالی بوده است.
پس از شناخت محله و مطالعۀ آسیب­پذیری آن، با استفاده از مدل­های عرضه­شده برای زمین­لرزۀ احتمالی در تهران، بدترین حالت ممکن برای محلۀ فرحزاد، که وقوع زمین­لرزه ناشی از لغزش گسل شمال تهران است و بیشترین خسارات و تلفات را بر جای می­گذارد، در نظر گرفته شده و سناریوی مخاطره برای آن نوشته شده است تا حدود و حجم آسیب­پذیری و میزان تخریب حدودی ساختمان­ها، زیرساخت­ها، و سایر جنبه­ها مشخص شود. بر اساس نتایج به­دست­آمده محلۀ فرحزاد با تخریب 65درصدی در اثر زمین­لرزۀ واقع­شده و در پی لغزش گسل شمال تهران روبه­رو خواهد شد که در آن بین 1153 تا 1345 ساختمان آسیب جدی خواهند دید و تلفات انسانی در صورت وقوع زمین­لرزه در هنگام شب و نبود امدادرسانی به بیش از 500 نفر خواهد رسید.

کلیدواژه‌ها


آقامحمدی، حسین و محمد سعدی مسگری و رضا نورجو. «مدل­سازی مکانی برای کاهش خسارت­های بحران زلزله در ایران»، در همایش سیستم­های اطلاعات مکانی 84، تهران، سازمان نقشه­برداری کشور، 1384، قابل­دسترسی در https://www.civilica.com/Paper-GIS84-GIS84_02.html
احدنژاد روشتی، محسن. «ارزیابی آسیب­پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله؛ نمونۀ موردی: شهر زنجان»، در مطالعات و پژوهش­های شهری منطقه­ای، سال دوم، ش 7 (زمستان 1389)، ص 71-90.
استانداری تهران، معاونت برنامه­ریزی، «طرح تهیه و تدوین برنامۀ آمایش استان، مطالعات منابع طبیعی و محیط زیست، تحلیل مخاطرات (زلزله و حرکات توده­ای)»، 1388، ص 72-81.
ایران­دوست، کیومرث و هوشمند علیزاده و لیلا خسروانی و روح­الله تولایی. «گونه­شناسی سکونتگاه­های غیررسمی در شهرهای ایران، مطالعۀ تطبیقی شهرهای سنندج و کرمانشاه»، در نامۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، ش 10 (بهار و تابستان 1392)، ص 91-104.
برازان لطفی، سروش و محمود رحیمی. «سنجش میزان آسیب­پذیری محلۀ فرحزاد تهران در برابر خطر زلزله با رویکرد مدیریت بحران»، در دومین کنفرانس ملی شهرسازی، معماری، عمران، محیط زیست، لرستان، گروه مهندسان پایاشهر، 1396، قابل­دسترسی در https://www.civilica.com/Paper-PSHCONF02-PSHCONF02_064.html
برازان لطفی، سروش و محمود رحیمی. «تحلیل بر مؤلفه­های مؤثر در کاهش آسیب­پذیری سکونتگاه­های غیررسمی در برابر زلزله؛ مورد پژوهی: محلۀ فرحزاد منطقۀ 2 کلان­شهر تهران»، در فصل­نامۀ مطالعات مدیریت شهری، سال دهم، ش 36 (زمستان 1397)، ص 89-102.
پورموسوی، سیدموسی و علی شماعی و محسن احدنژاد و علی عشقی چهاربرج و سمیه خسروی. «ارزیابی آسیب­پذیری ساختمان­های شهر با مدل Fuzzy AHP و GIS؛ مطالعۀ موردی: منطقۀ 3 شهرداری تهران»، در جغرافیا و توسعه، ش 34 (بهار 1393)، ص 121-138.
پیران، پرویز. «از اسکان غیررسمی تا اسکان نایابی (در جستجوی راه­حل)»، در مجلۀ هفت شهر، ش 23 و 24 (1387)، ص 14-30.
ــــــــ . «آلونک­نشینی در ایران، دیدگاه­های نظری با نگاهی به شرایط ایران»، در مجلۀ اطلاعات سیاسی­ـ اقتصادی، ش 87-88 (1373)، ص 96-101.
جواهری­پور، مهرداد و بابک داورپناه. «سکونتگاه­های ناپایدار اقشار کم­درآمد شهری (بازبینی سیاست­گذاری­های دوران اخیر در زمینۀ اسکان غیررسمی یا نابسامان)»، در نشریۀ هفت شهر، دورۀ 1، ش 8 (1381)، ص 82-97.
حیدریان؛ شیدا و محمود رحیمی و ثریا فتح­الهی و سیروان غفوری. «تحلیل شاخص­های تاب­آوری سکونتگاه­های غیررسمی در برابر زلزله با رویکرد اجتماعی؛ نمونۀ موردی: محلۀ فرحزاد تهران»، در فصل­نامۀ نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، ش 37 (زمستان 1396)، ص 245-260.
خراسانی مقدم، صبا و سیدعباس یزدان­فر و سیدباقر حسینی. «بررسی شاخص­های کیفیت زندگی مؤثر بر میزان رضایتمندی ساکنان سکونتگاه­های غیررسمی؛ مطالعۀ موردی: محلۀ فرحزاد تهران­ـ فرحزاد شمالی»،در فصل­نامۀ پژوهش­های جغرافیای انسانی، ش 91 (بهار 1394)، ص 97-117.
دفتر خدمات نوسازی محلۀ فرحزاد. سند توسعۀ محلۀ فرحزاد، خرداد 1394.
سرور، هوشنگ و امیر کاشانی اصل. «ارزیابی آسیب­پذیری کالبدی شهر اهر در برابر بحران زلزله»، در فصل­نامۀ آمایش محیط، ش 34 (پاییز 1395)، ص 87-108.
شاه­حسینی، پروانه و یعقوب علی­پناه. «بررسی، ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیررسمی؛ مطالعۀ موردی: درۀ فرحزاد»، در فصل­نامۀ جغرافیا، ش 26 (پاییز و زمستان 1392)، ص 79-102.
صرافی، مظفر. «به سوی نظریه­ای برای ساماندهی اسکان غیررسمی ــ از حاشیه­نشینی تا متن شهرنشینی»، در هفت شهر، دورۀ 1. ش 8 (تابستان 1381)، ص 5-11.
صیدبیگی، صادق و محمد نصیری و سروش برازان لطفی و سیدحسن رسولی. «کاهش آسیب­پذیری سکونتگاه­های غیررسمی محلۀ فرحزاد در برابر زلزله احتمالی تهران»، در فصل­نامۀ دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دورۀ نهم، ش 2 (تابستان 1398)، ص 193- 206.
طبیبیان، منوچهر و نگین مظفری. «ارزیابی آسیب­پذیری بافت­های مسکونی در برابر زلزله و راهکارهای کاهش آسیب­پذیری؛ مطالعۀ موردی: منطقۀ 6 شهرداری تهران»، در فصل­نامۀ مطالعات شهری، ش 27 (تابستان 1397)، ص 93-112.
عزیزی محمدمهدی و رضا اکبری. «ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب­پذیری شهرها از زلزله؛ مطالعۀ موردی: منطقۀ فرحزاد، تهران»، در نشریۀ هنرهای زیبا، ش 34 (تابستان 1387)، ص 25-36.
قنبری، ابوالفضل. «برنامه­ریزی کاربری اراضی بایر تبریز مبتنی بر پهنه­بندی خطر زلزله با استفاده از شاخص همپوشانی»، در اولین کنفرانس بین­المللی ساخت­وساز شهری در مجاورت گسل­های فعال، 1390.
مهندسان مشاور سراوند، بررسی مسائل توسعۀ شهری تهران، منطقۀ 2، ج 2، مطالعات کاربری زمین، شهرداری تهران، معاونت شهرسازی و معماری، مردادماه 1382.
مهندسان مشاور فرنهاد، بازنگری سند توسعۀ محلۀ فرحزاد، خرداد 1394.
ناصری، سارا و محمدمهدی بلندیان. «بازبینی مدیریت راهبردی برنامه­های بهسازی و نوسازی بافت­های شهری و ارائه مدل برتر در فرایندهای مداخلاتی آن»، در نشریۀ مدیریت شهری، دورۀ 13، ش 35 (تابستان 1393)، ص 143-166.
سالکی ملکی، محمدعلی و ابوالفضل قنبری و معصومه قاسمی. «پهنه­بندی میزان آسیب­پذیری شهرها در مقابل خطر زمین­لرزه؛ نمونۀ موردی: شهر تبریز»، در نشریۀ جغرافیا و مخاطرات طبیعی، دورۀ 2، ش 5 (بهار 1392)، ص 21-35.
میرحسینی، سیده­فائزه. برنامه­ریزی بازسازی پس از زلزلۀ احتمالی در سکونتگاه­های غیررسمی؛ مورد مطالعاتی: محلۀ فرحزاد تهران، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، 1397.
وزارت راه و شهرسازی. سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت­های فرسوده و ناکارآمد شهری، 1393، قابل­دسترس در سایت وزارت راه و شهرسازی، شرکت بازآفرینی شهری ایران به نشانی http://udrc.ir/component/k2/item/3810
 
Armaş, I. “Multi-criteria Vulnerability Analysis to Earthquake Hazard of Bucharest, Romania”, in Natural Hazards, 63(2) (2012), pp. 1129–1156, doi:10.1007/s11069-012-0209-2
Crowley, H. & R. Pinho & J.J. Bommer. “A Probabilistic Displacement-based Vulnerability Assessment Procedure for Earthquake Loss Estimation”, in Bulletin of Earthquake Engineering, 2(2) (2004), pp. 173-219.
Dolce, M. & A. Kappos & A. Masi & G. Penelis & M. Vona. “Vulnerability Assessment and Earthquake Damage Scenarios of the Building Stock of Potenza (Southern Italy) Using Italian and Greek Methodologies”, in Engineering Structures, 28(3) (2006), pp. 357-371.­
Duzgun, H.S.B. & M.S. Yucemen & H.S. Kalaycioglu & K. Celik & S. Kemec & K. Ertugay & A. Deniz. “An Integrated Earthquake Vulnerability Assessment Framework for Urban Areas”, in Natural Hazards, 59(2) (2011), Article number: 917.­
Glossary of Environment Statistics, Studies in Methods, Series F, No. 67, United Nations, New York, 1997 available at: https://stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=1351
Menoni, S. & F. Pergalani & M.P. Boni & V. Petrini. “Lifelines Earthquake Vulnerability Assessment: a Systemic Approach”, in Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 22(9-12) (2002), pp. 1199-1208.
Schwab, J. & K.C. Topping & C.C. Eadie & R.E. Deyle & R.A. Smith. “Planning for Post-disaster Recovery and Reconstruction”, Chicago, IL: American Planning Association, 1998, pp. 483-484.
Srikanth, T. & R.P. Kumar & A.P. Singh & B.K. Rastogi & S. Kumar. “Earthquake Vulnerability Assessment of Existing Buildings in Gandhidham and Adipur Cities Kachchh, Gujarat (India)”, in European Journal of Scientific Research, 41(3) (2010), pp. 336-353.­
UNECE. Self-made Cities. In Search of Sustainable Solutions for Informal Settlements in the United Nations Economic Commission for Europe Region, 2009, available at https://www.unece.org/fileadmin/DAM/publications/oes/SelfMadeCities.pdf
UN-Habitat. Slum Almanac 2015–2016: Tracking Improvement in the Lives of Slum Dwellers, 2015.