فهم «میدان» بر مبنای اطوارِ معنایی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوى دکترى معمارى، دانشکدة هنر و معمارى، دانشگاه یزد

2 استادیار دانشکدة معمارى و شهرسازى، دانشگاه هنر

چکیده

در این مقاله هدف فهم وجوهی از چیستی فضای «میدان» است که، در بستر زبان فارسی، به مثابۀ مظهری از زندگی فارسی­زبانان، قابل­بررسی است، و تحقق این مهم فقط با تعمق در واژۀ «میدان» و جست­وجوی اطوار معنایی آن امکان می­یابد. به این منظور، به سراغ واژه­نامه­های فارسی و متون تاریخی رفته­ایم و اطوار معنایی «میدان» را با بهره­مندی از فنون حیطۀ زبان­شناسی ــ چون یافتن حوزه­های معنایی، کشف روابط مفهومی، و درک استعاره­ها ــ جست­وجو کرده­ایم. با استنباط ریشه­ها، معنی­ها، ترکیب­ها، مفاهیم مرتبط (مترادف و متناظر و متقابل­)، و استعاره­های «میدان»، این مفهوم را در درون شبکه­ای از مفاهیمْ جای داده و معنادار کرده­ایم و به روش تفسیری، چیستی آن را روشنی بخشیده­ایم. شبکۀ مفاهیم «میدان» زمان­مند است و با گذر زمان تحول می­یابد. با بررسی تحولات این شبکه به جست­وجوی تاریخ مفهوم «میدان» پرداخته­ایم و در روند تحولات آن مطالعه کرده­ایم. مبتنی بر نتایج حاصل­شده، «میدان»، به مثابۀ فضایی عمومی، حوزه­های معنایی متعددی را شامل می­شود که بر انواع مختلفی از کارکردها و صورت­های آن دلالت می­کنند و ضمن روشن کردن نقش و غایت «میدان»، از انعطاف این مفهوم خبر می­دهند. میدان، در کلان­ترین تعبیر، عرصۀ باز و گشاده­ای بوده که مجالی برای رویدادهایی بسیار متفاوت فراهم می­آورده است، از خریدوفروخت، به مثابۀ امری روزمره و دائمی، تا برگزاری مراسم ویژه در ایامی خاص که بزنگاه مواجهۀ شاه و اعیان با رعایا می­شده و سازوکار قدرت را تثبیت می­کرده است. «میدان» ظرفی بوده که فرصت نمایاندن و عیان شدن، هنرنمایی، و رقابت را فراهم می­آورده و صحنه­ای برای نمایش و داوری ترتیب می­داده است. بررسی تاریخ این مفهوم، در دل شبکۀ مفاهیمش، از تحولی حکایت می­کند که در تحول صحنۀ نمایش «میدان» ریشه دارد، وقتی مردم از تماشاچیانِ نمایشِ اعیان به بازیگرانِ صحنه تبدبل می­شوند و میدان «عرصۀ اجتماع» ایشان خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Understanding of the ‘Maidan’ Based on Its Semantic Gestures

نویسندگان [English]

  • Mahnam Najafi 1
  • reza Shakouri 2
1 PhD Candidate, Faculty of Art and Architecture, Yazd University
2 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, University of Art
چکیده [English]

 
The purpose of this paper is to explore the nature of the ‘maidan’ (the Persian square) in the Iranian context, by pondering the word ‘maidan’ and the different aspects of its meanings. To do so, we draw upon Persian dictionaries and historical texts and explore the meanings of ‘maidan’ using linguistics techniques – such as discovering semantic fields, conceptual relationships, and metaphors – and interpretive research methods. The semantics of the maidan has evolved throughout history. Having found its origins, meanings, compounds, related concepts (synonyms, collocations, contrasts), and metaphors, we have placed ‘maidan’ within its conceptual network and then interpreted its nature in this context. Moreover, we have explored the history of its concept based on the changes in its conceptual network throughout history. The results of this research show that the maidan as a public space involves various semantic fields implying its numerous functions and forms and clarifying its roles, and at the same time demonstrating its flexibility. The maidan, in its most comprehensive sense, has been an open territory providing opportunities for a variety of events to take place: from trading as a quotidian activity, to special ceremonies and important annual festivals attended by rulers to demonstrate their power. It has been a container providing the possibility for performing as well as watching the performers and the audience. The history if the maidan is one of evolution from that of people as mere spectators into that of people as role-players in the public domain.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maidan (square)
  • Semantics
  • Persian language
  • Conceptual network
  • History of concept
 
آذرنوش، آذرتاش. تاریخ چوگان، در ایران و سرزمین­های عربی، تهران: نشر ماهی، 1392.
 
داعی­الاسلام، محمدعلی. فرهنگ نظام، حیدرآباد دکن: دولت علیۀ دکن، [قرن 14].
 
اسدی طوسی، ابومنصور علی بن احمد. گرشاسب­نامه، به کوشش حبیب یغمایی، تهران: بروخیم، 1317.
 
امیرمعزی، امیرالشعراء محمد بن عبدالملک نیشابوری. دیوان امیرالشعراء، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران: کتاب­فروشی اسلامیه، 1318.
 
ایران­شاه بن ابی­الخیر. بهمن­نامه، به کوشش رحیم عفیفی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1370.
 
بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد. تاریخ بلعمی، به کوشش محمدتقی بهار و محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات ادارۀ کل نگارش وزارت فرهنگ، 1341.
 
بهار، محمدتقی. دیوان اشعار، تهران: نشر علم، 1381.
 
پیرنیا، محمدکریم. آشنایی با معماری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه علم و صنعت، 1378.
 
توکلی، نازآفرین. تعامل رویدادهای مشروطه و تحولات فضایی تهران، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، تهران: دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، 1395.
 
جمالی یزدی، ابوبکر مطهر. فرخ­نامه، به کوشش ایرج افشار، تهران: فرهنگ ایران­زمین و امیرکبیر، 1346.
 
دولتشاه سمرقندی، امیر دولتشاه بن علاءالدوله بختیشاه غازی. تذکرة الشعرا، به کوشش ادوارد براون، تهران: اساطیر، 1382.
 
صفای اصفهانی. دیوان اشعار حکیم صفای اصفهانی، به کوشش احمد سهیلی خوانساری. تهران: اقبال و شرکا، 1337.
 
صفوی، کوروش. «نگاهی به نظریۀ حوزه­های معنایی از منظر نظام واژگان زبان فارسی»، در مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش 40 (بهار 1383)، ص 1-11.
 
ــــــــ . آشنایی با معنی­شناسی، تهران: پژواک کیهان، 1385.
 
ــــــــ . استعاره، تهران: نشر علمی، 1396.
 
طرسوسی، ابوطاهر محمد بن حسن بن علی بن موسی. داراب­نامۀ طرسوسی، به کوشش ذبیح­الله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344.
 
سعدی، مصلح بن عبدالله. غزلیات، تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: اقبال، نامعلوم.
 
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. دیوان سنایی غزنوی، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران: ابن­سینا، 1341.
 
شاه نعمت­الله ولی، نعمةالله بن عبدالله. کلیات اشعار شاه نعمت­الله ولی، به کوشش جواد نوربخش، تهران: انتشارات خانقاه نعمت­اللهی، 2535.
 
شمیسا، سیروس. نگاهی تازه به بدیع، تهران: میترا، 1386.
 
فرخی یزدی، محمد. دیوان فرخی یزدی، به کوشش حسین مکی، تهران: امیرکبیر، 1341.
 
فردوسی، ابوالقاسم منصور بن حسن. شاهنامۀ فردوسی، 7 ج، به کوشش ژول مول، تهران: سخن و نشر علم، 1378.
 
قائم­مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم. منشآت قائم­مقام، به کوشش جهانگیر قائم­مقامی، تهران: ابن­سینا، 1337.
 
گرگانی، فخرالدین­اسعد. ویس و رامین، به کوشش ماگالی تودوا و الکساندر گواخاریا، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1349.
 
لیکاف، جرج و مارک جانسون. استعاره­هایی که با آنها زندگی می­کنیم، ترجمۀ هاجر آقاابراهیمی، تهران: نشر علم، 1394.
 
مسعود سعد سلمان. دیوان اشعار، ج1، به کوشش مهدی نوریان، اصفهان: کمال، 1364.
 
معین، محمد. «فرهنگ­های فارسی»، در هنر و مردم، ش 52 (بهمن 1345)، ص 2-5.
 
مولوی بلخی، جلال­الدین محمد. کلیات شمس یا دیوان کبیر، به کوشش بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر، 2536.
 
ناشناس. تاریخ عالم­آرای صفوی، به کوشش یدالله شکری، تهران: اطلاعات، 1363.
 
یغمای جندقی، ابوالحسن بن ابراهیم­قلی. مجموعۀ آثار یغمای جندقی، ج2، به کوشش علی آل­داوود، تهران: توس، 1362.
 
 
 
Diem, Carl. Asiatische Reiterspiele, Hildesheim: Olms Press, 1982.