مطالعۀ تطبیقی تفاوت ادراک عدالت در فضاهای جغرافیایی متفاوت در محلات برخوردار و غیربرخوردار شهر تهران نمونۀ مطالعاتی: محلۀ الهیه و شهرک ولی‌عصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه علم وصنعت ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشگاه علم و صنعت ایران

چکیده

شهر تهران، پایتخت ایران، از دهه­های گذشته دچار نوعی نابرابری در نظام توزیع خدمات و جدایی گزینی اقشار و طبقات مختلف اقتصادی شده است. بر این اساس ساکنان شمال تهران عمدتاً پردرآمد هستند و دسترسی بیشتری به بسیاری از خدمات و تجهیزات شهری دارند. این در حالی است که ساکنان جنوب تهران عمدتاً درآمد کمتری دارند و از نظر دسترسی به خدمات نیز محروم­تر محسوب می­شوند. این نابرابری و نظام دوقطبی در قیمت زمین­های شمال و جنوب تهران نیز قابل­مقایسه است. بااین­حال به نظر نمی­رسد که تفاوت شاخص­های عینی نظیر خدمات، فضای سبز، و درآمد بیشتر منجر به تفاوت در شاخص­های ذهنی شده باشد. به بیان دیگر فرضیۀ این مقاله این است که «ساکنان محلات برخوردار شهر تهران از نظر ذهنی بیشتر از ساکنان محلات کمتر برخوردار احساس عدالت نمی­کنند». بنا بر این مطالعۀ حاضر بیشتر متوجه سنجش ادراک ذهنی شهروندان تهرانی از عدالت است. به منظور اثبات این فرضیه، در این مقاله در ابتدا، با استناد به مبانی نظری و پیمایش­های انجام­شده، مفهوم و معیارهای مورد ادراک شهروندان تهرانی از عدالت تبیین می­شود و سپس پاسخ این پرسش پیگیری می­شود: از نظر شهروندان ساکن در مناطق مختلف تهران شاخص­های عدالت در شهر تهران به ترتیب چیستند؟ به بیان دیگر، هدف این تحقیق، تبیین دیدگاه شهروندان ساکن در شهر تهران در خصوص وضعیت شاخص­های عدالت است.بر اساس مطالعات، شهروندان تهرانی عدالت را از طریق چهار معیار کاهش فاصلۀ فقیر و غنی، کمک دولت به فقرا، اجرای قانون، و نبود فساد می­سنجند. بر این مبنا، در مقالۀ حاضر، با استناد به پیمایش­های انجام­شده، این معیارها در دو محلۀ الهیه و شهرک ولی­عصر بررسی می­شود. بررسی نشان می­دهد که این دو محله از نظر برخورداری از خدمات شهری، قیمت زمین، و شاخص­های عینی تفاوت محسوس و معناداری دارند. محلۀ الهیه وضعیت به­مراتب مطلوب­تری از شهرک ولی­عصر دارد. بااین­حال، از نظر ادراک عدالت، تفاوت معناداری میان دو منطقه نیست؛ به بیان دیگر حتی در محله­ای، با امکانات فیزیکی زیاد، احساس عدالت بیشتر از مناطق کمتر برخوردار نیست، همچنین شهروندان ساکن شهر تهران (در هر دو محلۀ مورد بررسی) از وضعیت همۀ معیارهای این پیمایش ناراضی هستند. بیشترین میزان نارضایتی از معیار فاصلۀ فقیر و غنی در شهر تهران است. سطح رضایت از هر یک از معیارها در دو محلۀ یادشده عموماً بین نسبتاً مخالف و کاملاً مخالف است. درنهایت نتیجه­گیری می­شود که برای ارتقای احساس عدالت در میان شهروندان راهکارهای کالبدی صرف و اتکا به افزایش خدمات شهری نتوانسته پاسخ­گو باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on the Difference between the Perception of Justice in High-income and Low-income Neighbourhoods of Tehran (Cases of Study: Neighbourhoods of Elahieh and Vali-e Asr Township)

نویسندگان [English]

  • Mohammadsaleh Shokouhibidhendi 1
  • Mohammad Abbaspour Kalmarzi 2
1 Assistant professor, School of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology
2 M.Sc. Student, Regional Planning, Faculty of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology
چکیده [English]

The Iranian capital has suffered from inequalities in the distribution of services and the economic class segregation for decades. The residents of north Tehran are mostly affluent enjoying much better access to urban amenities and infrastructures, whilst those of south Tehran mostly have less incomes with poorer access to services. This inequality is reflected in property prices of northern and southern neighbourhoods. However, the difference between objective indicators such as services, green space and higher income does not seem to be reflected in their respective residents’ satisfaction levels. The focus of this study is mainly on measuring the subjective indicators of justice perceived by Tehran citizens.
Based on theoretical foundations and previous surveys, the present paper starts with setting out the justice criteria according to Tehran citizens. It then deals with the question of what differences there are in the perception of justice between the inhabitants of the different neighbourhoods of Tehran. In other words, the purpose of this study is to explain the views of citizens living in Tehran on the indicators of justice.
According to studies, the people of Tehran measure justice through four criteria: the distance between the rich and the poor, state aid for the poor, law enforcement and lack of corruption. On this basis, the present article is based data collected through questionnaires, followed by the examination of these criteria in Elahieh (north of Tehran) and Vali-e-Asr township (south of Tehran) neighbourhoods. The survey shows that the two neighbourhoods have significant differences in terms of urban services, land prices and objective indicators, with Elahieh enjoying much better status than Vali-e-Asr. However, there is no meaningful difference between these neighbourhoods in terms of the perception of justice. In other words, even in a neighbourhood with suitable physical conditions, there is higher sense of justice compared to a physically poor neighbourhood. Finally, the paper shows that physical improvements in the urban environment have failed improve a sense of spatial justice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justice
  • Spatial
  • Perception
  • Evaluation
  • Subjective
  • Tehran
خیرالدین، رضا. «پویشی در ترجمان فضایی­ کالبدی مفهوم اسلامی عدالت با تحلیل کارتوگرافیک تعادل فضایی در نواحی 112گانۀ کلان­شهر تهران»، در پژوهش­های معماری اسلامی، ش 1 (زمستان 1392)، ص 43-58.
راولز، جان. عدالت به مثابه انصاف؛ یک بازگویی، ترجمۀ عرفان ثابتی، تهران: ققنوس، 1385.
رضاپور، اکبر. درک عدالت در میان جوانان، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهیدبهشتی، 1375.
شکوهی بیدهندی، محمدصالح. «تحولات مفهوم عدالت در جامعۀ هند و نمود فضایی آن»، در فصلنامۀ هنر و تمدن شرق، دورۀ دوم، ش 6 (زمستان 1393)، ص 30-41.
شکویی، حسین. اندیشه­های نو در فلسفۀ جغرافیا: فلسفه­های محیطی و مکتب­های جغرافیایی، ج 2، تهران: مؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، 1385.
شهرداری تهران، اطلس کلان­شهر تهران، تاریخ دسترسی 20/08/1397، www.atlas.tehran.ir
صدیق سروستانی، رحمت­الله و عقیل دغاقله. «مقایسۀ نگرش شهروندان معمولی و نخبگان جامعه در مورد عدالت اجتماعی»، در نامۀ علوم اجتماعی، ش 34 (پاییز 1387)، ص 23-47.
طبیبیان، منوچهر و محمدصالح شکوهی و پارسا ارباب. سنجش عدالت اجتماعی در طرح منظر شهری محلۀ خوب بخت، طرح پژوهشی، پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، 1387.
مدنی­پور، علی. تهران، ظهور یک کلان­شهر، ترجمۀ حمید زرآزوند، تهران: شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری، 1381.
میرسندسی، محمد. عوامل مؤثر بر درک مردم از عدالت و رابطۀ آن با برابری (نابرابری)، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد جامعه­شناسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1375.
نهاد تهیۀ طرح­های جامع و تفصیلی شهر تهران. طرح راهبردی­ ساختاری توسعه و عمران شهر تهران (طرح جامع تهران)، تهران: شورای عالی شهرسازی و معماری، 1386.
هاروی، دیوید. عدالت اجتماعی و شهر، ترجمۀ فرخ حسامیان و دیگران، شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران)، 1376.
هورکاد، برنارد. تهران البرز، ترجمۀ سیروس سهامی، مشهد: انتشارات تحقق، 1388.
یعقوبی، داریوش. درک ایرانیان از عدالت، تهران: انتشارات جامعه­شناسان، 1388.
 
Campbell, Heather & Robert Marshall. “Towards Justice in Planning: A Reappraisal”, in European Planning Studies, 14:2 (2006), pp. 239-252.
Fainstein, Susan S. The Just City, New York: Cornell University Press, 2010.
Gillette, Howard. Between Justice & Beauty: Race, Planning, and the Failure of Urban Policy in Washington, D.C., University of Pennsylvania Press, 1995.
Marcuse, Peter, et al. Searching for the Just City: Debates in Urban Theory and Practice, Routledge, 2009.
Pirie, G.H. “On Spatial Justice”, in Environment and Planning, Vol. 15(4) (1983), pp. 465-473.
Soja, Edward W. Seeking Spatial Justice (Globalization and Community), University of Minnesota Press, 2010.