بازخوانی مفهوم آستانگی در معماری و تبیین مراتب معنایی آن بر اساس ریشه‌شناسی واژه و آرای اندیشمندان حوزۀ معماری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه یزد

2 استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر

3 استاد دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

موضوع این مقاله «آستانگی» است، این واژه به معنای «در گذار بودن» یا «در میان بودن» و در مقابل یک‌مرتبگی است. در معماری «آستانگی»، که اسم مصدرِ آستانه است، اشاره به یک وضعیت میانی و گذار در نواحی انتقالی مکان‌ها دارد، این وضعیت در خصوص تقرّب به یک مقصد طرح می‌شود. نکتۀ مورد توجه در این مقاله تقلیلِ مفهوم آستانگی به «بودن در یک ورودی» و به تبع آن آستانه به معنای یک نقطۀ اتصال صرف و عدم توجه به گسترۀ معنایی این دو واژه است. پژوهش در اینجا با روش کیفی و با استدلال منطقی انجام می‌شود. بعد از تدقیقِ ریشه‌شناسی واژه و همچنین جست‌وجوی آن در متون به منزلۀ نواحی انتقالی، مفهوم آستانه و مفاهیم مرتبط با آن در نظرگاه اندیشمندان حوزۀ معماری همچون کریستیان نوربرگ‌ـ شولتز، کریستوفر الکساندر، و لویی کان به طور دقیق بررسی می‌شود، هرچند ایشان از منظرهای مختلفی به این مفهوم واحد نظر افکنده‌اند، وجوه مشترکی نیز از میان سخنانشان یافت می‌شود که بعد از تعمّق در آرا روشن می‌شود که «آستانگی» از جمله مفاهیمی است که علاوه بر داشتن دامنۀ وسیع معنایی، دارای مراتبی است که از مصادیق عینی تا ذهنی قابل تفکیک است و در چهار ساحت، کالبدی، عملکردی، معنایی، و جوهری می‌توان آن را دسته‌بندی کرد. در ادامه همچنین نسبت مفاهیمی همچون مرز، مرکز، و آستانه با مفهوم آستانگی مشخص می‌شود و سپس ساحت جوهری، به مثابۀ مرتبه‌ای از مراتب آستانگی، بررسی و نسبت آن با سایر ساحات تحلیل می‌شود. نتایج تحقیق بیانگر آن است که نواحی انتقالی از طریق همگرایی به سوی نیروی حاصل از مرکز، دارای تعیناتی کالبدی به نام آستانه است. در ساحت عملکرد، این تعینات در محدودۀ آستانگی منجر به تعیین حدّ نیروهای حاصل از مرکز مجاور آن (مقصد مد نظر) می‌شوند. بررسی شخصیت دو وجودی آستانه‌ و نمادین بودن آنْ وجود مرتبۀ معنایی آستانگی را اثبات می‌کند، درنهایت در مرتبه‌ای اعلی، پس از تعریف جوهرۀ این مفهوم، خواست وجودی و حقیقی آستانگی در نسبت با مقصد و مقصود مخاطب تبیین می‌شود. نتیجه آنکه آستانگی به مثابۀ یک پدیده در عالم معماری ذومراتب قلمداد می‌شود و پرداختن به سطوح مختلف معنایی آن موجبات درک عمیق‌تر این مفهوم در حوزۀ معماری را فراهم می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Rereading of the Concept of Liminality in Architecture and the Explanation of its Denotational Hierarchies based on the Etymology of the Term and Architectural Thinkers’ Views

نویسندگان [English]

  • Ayoob Aliniay Motlagh 1
  • Reza Shakoori 2
  • Alireza Eynifar 3
1 PhD Candidate in Architecture, Faculty of Art and Architecture, Yazd University
2 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Pallning, University of Art, Tehran
3 Professor, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran
چکیده [English]

Liminality indicates a state of transition or being in between, as opposed to being at one. In architecture, it refers to a transition between two places on the way to arrive at a destination. The starting point of the present paper is tackling the reduction of the concept of liminality to ‘being at a threshold’, and thereby the threshold itself as a mere connection point and the neglect of is denotational range. The adopted method is qualitative accompanied with logical reasoning. After accurately defining the etymology of the term, and also a search for transitional zones in the literature, the views of significant architectural thinkers in this field such as Christian Norberg Schulz, Christopher Alexander, and Louis Kahn are further scrutinised. Although these thinkers have different perspectives towards the matter, they still share some common views. An investigation into their views shows that on top of wide-ranging meanings to ‘liminality’, there is also hierarchies in terms of objectivity-subjectivity. Liminality is also classifiable, it is shown, into four categories of the physical, the functional, the denotational, and the substantial. The paper then moves on to investigate concepts such as boundary, centre, and threshold in order to analyse the substantial and its relation with other realms. The results show that transitional zones tend to converge into the centre, which materialise in thresholds. These liminal materialisations set the limits for the adjoining centre. The investigation of the bi-existential characteristics of thresholds and their emblematic state proves the denotational stance of liminality, with its existential demand explained in relation with the audience after defining the substance of the concept at a more subliminal stage. To conclude, architectural liminality is hierarchical, and paying attention to its various denotational levels yields a deeper understanding of the concept.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Threshold
  • Liminality
  • Centre
  • Boundary
  • Presence
  • Inside and outside

مراجع

آرنهایم، رودولف. پویه‌شناسی صور معماری، ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1382.
ابن سینا، حسین. حدود یا تعریفات، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تهران: انتشارات انجمن فلسفۀ ایران، 1358.
الکساندر، کریستوفر. سرشت نظم: ساختارهای زنده در معماری؛ گزیدۀ جلد اول، ترجمۀ رضا سیروس صبری و علی اکبری، تهران: پرهام نقش، 1390.
باشلار، گاستون. بوطیقای فضا، ترجمۀ مریم کمالی و محمد شیربچه، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، 1392.
بشّاش کنزق، رسول. «گسترۀ سخن دربارۀ کلمۀ هشتگ یا هشتی به معنی قبر یا آرامگاه»، در مجموعه مقالات کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران؛ ارگ بم‌ـ کرمان؛ جلد دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1374. ص: 337-344.
پورمهدی قائم‌مقامی، حسین. در جستجوی زبان مادری معماری، رسالۀ دکتری معماری، دانشگاه شهید بهشتی، 1387.
پیرنیا محمدکریم. سبک‌شناسی معماری ایرانی، تدوین و گردآوری دکتر غلامحسین معماریان، تهران: نشر سروش دانش، 1390.
تومبلی، رابرت. لویی کان (متون اصلی)، ترجمۀ محمدرضا رحیم‌زاده و مهنام نجفی و سیده‌میترا هاشمی، (زیر نظر دکتر مهدی حجت)، تهران: انتشارات علمی، 1396.
حاجی‌قاسمی، کامبیز و دیگران. گنج‌نامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر اول خانه‌های کاشان، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1375.
ــــــــ . گنج‌نامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر دوم مساجد اصفهان، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1375.
حجت، مهدی. حضور و ظهور، شرحی بر سکوت و نور لویی کان، تهران: انتشارات علمی، 1394.
خاکی قصر، آزاده. منظومۀ معماری درون، رسالۀ دکتری، دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
دانشمند، سارا و عبدالحمید نقره‌کار. «چگونگی طراحی ورودی بنا با توجه به اصول شکل‌گیری معماری آستانگی»، در نشریۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش 11 (1392)، ‌ص 79-90.
دکی‌چینگ، فرانسیس. معماری: فرم، فضا، نظم، ترجمۀ محمدرضا افضلی، تهران: انتشارات یزدا، 1388.
سیاح، احمد. فرهنگ دانشگاهی عربی به فارسی اَلمُنجَدُ الاَبجَدی، تهران: انتشارات اسلام، 1375.
شار، آدام. هایدگر برای معماران: تأملی بر سنت معماری مدرن، ترجمۀ روزبه احمدی‌نژاد، تهران: انتشارات هله، 1391.
رضاخانی، ژیلا. مفهومِ مفصل، رسالۀ دکتری معماری، دانشگاه تهران، 1392.
عینی‌فر، علیرضا و ایوب علی‌نیای مطلق. «تبیین مفهوم بیرون‌ و درون در فضاهای مابین مسکن آپارتمانی»، در نشریۀ هنرهای زیبا، دوره 19 ش 2 (تابستان 1393)، ص 55-66.
فون مایس، پی‌یر. نگاهی به مبانی معماری: از فرم تا مکان، ترجمۀ سیمون آیوازیان، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1383.
گروتر، یورگ کورت. زیبایی‌شناسی در معماری، ترجمۀ جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
ندیمی، هادی. «درس‌هایی از معماری سنتی ایران»، در مجموعه گفتارهای اولین و دومین هم‌اندیشی مباحث معماری، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1386، ص 97-108.
ندیمی، ضحی و همکاران. «بازخوانی مفهوم مرکز در معماری» در صفه، ش 63 (زمستان 1392)، ص 21-34.
ندیمی، ضحی و همکاران. «اطوار مرکز، تحلیلی بر مراتب مفهوم مرکز در معماری»، در مطالعات معماری ایران، دورۀ 3، ش 5 (بهار و تابستان 1393)، ص 115-129.
نزبیت، کیت. تئوری معماری پست مدرن از 1965-1995، ترجمۀ پویان روحی، مشهد: کتابکدۀ کسری، 1396.
نوایی، کامبیز و کامبیز حاجی‌قاسمی. خشت و خیال، تهران: سروش، 1391.
نوربرگ‌ـ شولتز، کریستیان. معماری: حضور، زبان و مکان، ترجمۀ علیرضا سیداحمدیان، تهران: مؤسسه معمار نشر، 1391.
ــــــــ . معماری: معنا و مکان، ترجمۀ ویدا نوروز برازجانی، تهران: پرهام نقش، 1393.
ــــــــ . وجود، فضا و معماری، ترجمۀ ویدا نوروز برازجانی، تهران: پرهام نقش، 1393.
Alexander, Christopher, “Systems Generating Systems”, Architectural Design, Vol. 38 (1968), reproduced by Nikos A.  Salingaros, The Meaning of Architecture: New Scientific Foundations, 2014.
Alexander, Christopher. The Nature of Order, Vol1. 4, Oxford: Oxford University Press. 2002.
Arnheim, Rudolf. The Power of the Center: A Study of Composition in the Visual Arts, Berkeley, CA:University of California Press, 1982.
Arnheim, Rudolf & M. Zucker Wolfgang & Joseph Watterson.”Inside and Outside in Architecture: A Symposium”, in Journal of Aesthetics and Art Criticism, Vol. 25, No. 1 (1966), pp. 3-15.
Boettger, Till. Threshold Spaces: Transitions in Architecture, Analysis and Design Tools, Department of Design and Interior Design of the Bauhaus-University Weimar, Publisher: Birkhäuser, 2014.
Myerhoff, Barbara. “Rites of Passage: Process and Paradox”, in Victor Turner (ed.), Celebration: Studies in Festivity and Ritual, Washington D.C.: Smithsonian Institution Press, 1982, pp. 109-135.
Norberg-Sculz, Christian, “The Phenomena of Place”, in Kate Nesbitt (ed.), Theorizing a New Agenda for Architecture: An Anthology of Architectural Theory 1965-1995, New York: Princeton Architectural Press.1976, 1996.
Nourai,Ali. An Etymological Dictionary of Persian, English and other Indo-European Languages, in URL.
Sharr, Adam. Heidegger for Architects, UK, Cardiff University Press,2007.
Thomassen, Bjørn, “The Uses and Meanings of Liminality “, in International Political Anthropology, Vol. 2, No. 1 (2009), pp. 5-28.
Turner, Victor. “Religious Celebrations”, in Victor Turner (ed.), Celebration: Studies in Festivity and Rituals, Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1982, pp. 200-219.
Van Eyck, Aldo. “Doorstep, in Otterlo Meeting”, in Congress Team 10 in Otterlo, edited by alison Smithson, studio, published by vista London, 1968
Van Gennep, Arnold. The Rites of Passage, University of Chicago Press, 1961.
Veturi, Robert. Complexity and Contradiction in Architecture, New York: Museum of Modern Art, 1966.
Url1: http://www.merriam-webster.com/dictionary/liminal-
Url2: https://www.ahdictionary.com/word/-
Url3: https://coinweek.com/ancient-coins/coinweek-ancient-coin-series-janus-god-of-january
Url4: https://www.mcescher.com/ https:/ gallery/transformation-prints/sky and water.1936
Url5: www.kojaro.com
https://ganjoor.net/hafez/ghazal/

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 07 دی 1398
  • تاریخ بازنگری: 05 بهمن 1399
  • تاریخ پذیرش: 11 دی 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار