پیوندهای معنایی معماری و موسیقی تأملی بر قدر مشترک معماری و موسیقی ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

موسیقی هنری است انتزاعی که می‌تواند در ایجاد رابطه با عالم معنا نقش داشته باشد و معماری هنری کاربردی است که علاوه بر تأمین نیازهای جسمی انسان، می‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای روحی او نیز باشد و معانی متعالی را انتقال دهد. هر دو در وادی هنر دارای اشتراکاتی صوری و معنایی، یا به تعبیر نگارندۀ این مقاله، کمّی و کیفی هستند؛ به گونه‌ای که بسیاری تلاش کرده‌اند پیوند معماری و موسیقی را از طریق شناسایی تناظر ظاهری آثار معماری و موسیقی، عناصر ساختاری، مفاهیم مشترک این دو، و با نسبتی کمتر از طریق بازشنایی اهداف، مقاصد، و معانی پسِ صورت آثار معماری و موسیقی نشان دهند. در این مقاله در حین کوششی که برای معرفی ویژگی‌های مشترک معماری و موسیقی، با رجوع به خصایص معماری و موسیقی ایرانی، شده است، هدف اصلی شناسایی ویژگی‌های قدر مشترک این دو از بعد کیفی است. در کنار مباحث نظری مربوط به اشتراکات و افتراقات معماری و موسیقی، در قالب یک تجربۀ مشترک، احتمالاً بیشتر مخاطبین تجربه‌ای شخصی از دریافت مشابهت‌هایی بین حال‌وهوای فضای تجربه‌شده در معماری ایرانی و فضای حاصل از موسیقی ایرانی داشته‌اند. از این رو، در این نوشتار برای بررسی آن‌ها، در ابتدا ضرورت شناسایی ویژگی‌های معماری و موسیقی و در حالت متمرکزتر معماری و موسیقی اصیل ایران نمایان می‌شود. در ادامه با بررسی دقیق‌تر، به ویژگی‌های کمّی مشترک بین آن دو، که به واسطۀ آن‌ها در این عالم تعین می‌یابند، اشارۀ کوتاهی می‌شود و سپس ویژگی‌های کیفی مشترک که به دلیل وجودشانْ معماری و موسیقی راهی به عالم معنا می‌گشایند، با رویکردی تأویلی، استخراج می‌گردد. در پایان نیز، مؤلفه‌هایی برای شناخت قدر مشترک معنایی معماری و موسیقی ایرانی با این دستاورد معرفی می‌شود که میزان درک این اشتراکات بسته به قدر وجودی هر انسان متفاوت خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Denotational Associations between Architecture and Music: A Reflection on Commonalities of Iranian Architecture and Music

نویسنده [English]

  • Farhad Shariatrad
Asistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Music is an abstract art which tries to make connections with the world of meanings, and architecture is an applied one, which can respond to mental requirements and convey transcendental thoughts on top of responding to physical needs. They share formal denotational aspects, whether qualitative or quantitative, and many have attempted to associate the two by drawing parallels between architectural and musical works, both structurally and conceptually, and to a lesser extent, by finding common purposes between them. Trying to introduce commonalities between architecture and music,with reference to the features of Iranian architecture and music, the present paper tries to focus on their qualitative aspects. Besides theoretical debates regarding commonalities and differences between architecture and music, it seems that many audiences have had personal experiences of finding modal similarities Iranian architecture and music.
The question is, therefore, that of formal and denotational commonalities between the two artforms, namely, which Iranian architecture factors make it coherent with Iranian music in the audience’s mind? To answer, it is necessary to start with recognising the two artforms’ characteristics, particularly in their Iranian versions. This is continued with a closer scrutiny in order to extract common qualities using a hermeneutic approach. In conclusion some factors are introduced, which can be used to understand commonalities between the two, recognising that the appreciation of these commonalities might differ from one person to the other.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architecture
  • Music
  • Iranian architecture
  • Iranian music
  • Quality
  • Denotational commonalities
اعوانی، غلامرضا. حکمت و هنر معنوی (مجموعه مقالات)، تهران: گروس‏‫، 1375.
افلاطون. جمهور، ترجمۀ فؤاد روحانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1386.
ــــــــ . پنج رساله: شجاعت، دوستی، ایون، پروتاغوراس و مهمانی، ترجمۀ محمود صناعی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1351.
الکساندر، کریستوفر. معماری و راز جاودانگی، ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1381.
الیاده، میرچا. مقدمه بر فلسفه‌ای از تاریخ، ترجمۀ بهمن سرکاراتی. تبریز: انتشارات نیما، 1365.
آنتونیادس، آنتونی سی. بوطیقای معماری، آفرینش در معماری، ترجمۀ احمدرضا آی، تهران: سروش، 1383.
صفی‌الدین، عبدالمؤمن. بهجت الروح، مقابله و مقدمه و تعلیقات از هـ. ل. رابینودی برگوماله، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1346.
بورکهارت، تیتوس. «ارزش جاویدان در هنر اسلامی»، در هنر و معنویت (مجموعه مقالاتی در زمینۀ حکمت هنر)، تدوین و ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: فرهنگستان هنر، 1383.
ــــــــ . هنر اسلامی، ترجمۀ مسعود رجب نیا، تهران: سروش، 1365.
ــــــــ . هنر مقدس، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس، 1369.
رید، هربرت. معنی هنر، ترجمۀ نجف دریابندری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1351.
زرین‌کوب، عبدالحسین. پله پله تا ملاقات خدا: دربارۀ زندگی، اندیشه و سلوک مولانا جلال‌الدین رومی، تهران: انتشارات علمی، 1386.
زندباف، حسن. فرم در موسیقی، تهران: پارت، 1364.
سراج، حسام‌الدین. از گذر گل تا دل، تهران: نیستان، 1390.
شریعت راد، فرهاد. «نوا و فضا: تجربه‌ای در فرایند طراحی»، در صفه، ش 52 (بهار 1390)، ص 31-48.
ــــــــ . طراحی دانشکدۀ موسیقی یزد: کنکاشی برای یافتن معماری موسیقایی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه یزد، 1383.
ضیایی ناجی، پژمان و محمد نقی‌زاده و سیدمصطفی مختاباد امرئی. «بررسی امکان استفاده از قطعات موسیقایی به عنوان منبع تولید ایدۀ فرم کالبدی؛ مطالعه موردی: الگوسازی کالبدی قطعه کرشمه از دستگاه چهارگاه»، در فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش 27 (بهار 1396)، ص 67-76.
فلامکی، منصور. ریشه‌ها و گرایش‌های نظری معماری، تهران: نشر فضا، 1381.
فلامکی، منصور و غلامحسین نامی و حسینعلی ملاح [و دیگران]، معماری و موسیقی، تهران: نشر فضا، 1383.
کاشانی، حسن. «کنز التحف»، در تقی بینش (و.)، سه رسالۀ فارسی در موسیقی: موسیقی دانشنامۀ علائی، موسیقی رسایل إخوان الصفا، کنز التحف. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1371.
کوماراسوامی، آننداکی. «دربارۀ آموزۀ سنتی هنر»، در هنر و معنویت (مجموعه مقالاتی در زمینۀ حکمت هنر)، تدوین و ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: فرهنگستان هنر، 1383.
کیانی، مجید. «جایگاه معنوی موسیقی در وضعیت کنونی ایران»، در هنرهای زیبا، ش 14 (تابستان 1382)، ص 93-98.
گنون، رنه. سیطرۀ کمیت و علائم آخر زمان، ترجمۀ علی‌محمد کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی شریف، 1361.
متین، کوروش. «نوای خشت: یادداشت‌هایی پیرامون معماری و موسیقی ایرانی»، در فلامکی [و دیگران]، معماری و موسیقی، تهران: فضا، 1383.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد. «دستور زبان موسیقی پیشرو: بررسی نسبت میان موسیقی معنوی، فرهنگ ایرانی و عرفان اسلامی»، در هنرهای زیبا، ش 17 (بهار 1383)، ص 87-96.
ندیمی،  هادی. کلک دوست، تهران: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری، 1386.
نصر، سیدحسین. معرفت و معنویت، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1380.
ــــــــ . نیاز به علم مقدس، ترجمۀ حسین میانداری، تهران: مؤسسۀ فرهنگی طه، 1379.
ــــــــ . هنر و معنویت اسلامی، ترجمۀ هاشم قاسمیان، تهران: دفتر مطالعات دینی، 1375.
Godwin, Joscelyn. Music and the Occult: French Musical Philosophies 1750-1950, New York: university of Rochester press, 1995.
https://ganjoor.net/hafez/ghazal
https://ganjoor.net/moulavi/masnavi
https://ganjoor.net/moulavi/shams/
https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/                                                                                            
https://ganjoor.net/index.php?s=%D9%82%D9%88%D8%AA%DB%8C+%DA%AF%DB%8C%D8%B1%D8%AF&author=5