سیر تحول اندام های اصلی خانه‌های تبریز از دوره‌ی قاجار تا اواخر دوره‌ی پهلوی دوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قزوین

2 دانشیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز

3 دانشیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

4 استاد دانشکدۀ معماری، دانشگاه تهران

چکیده

خانه­های مسکونی یکی از مهم­ترین گونه­های معماری ایرانی همواره مورد توجه بوده­اند و بخش مهمی از تحولات اجتماعی و فرهنگی جامعه را می­توان در آن­ها مشاهده کرد. در دوره­ی قاجار و پهلوی، معماری خانه­ها تحت تاثیر تغییر رویکردهای اجتماعی ناشی از نفوذ هنر غربی بوده که خود حاصل مبادلات اجتماعی ایران و اروپا می­باشد. این دوران یکی از حلقه­های گسست معماری سنتی ایران بوده که تا آن زمان طبق الگوهایی مشخص و در چارچوب شکل می­گرفت که مبنای آن سنت و ایده­آل­های سنتی جامعه آن روز بود. بررسی اجمالی خانه­های سنتی شهر تبریز به خوبی سیرتحول این تغییر را نشان می­دهد. این تغییرات نه تنها در فرم کلی ساختمان­ها صورت گرفته است، بلکه اولویت­بندی فضایی ناشی از تغییرات پلان خانه­ها تاثیر مستقیم بر روی نمای آنها گذارده است. به نحوی که برخی عناصر که تا قبل از آن در فضاهای داخلی جانمایی می­شد به تدریج وارد نمای ساختمان­ها می­شود. در این مطالعه، بررسی ساختار تزئینات و عناصر موجود در اندام­های اصلی خانه­ها، نما و اهمیتی که این عناصر در این پروسه به دست می­آورد، موردنظر است. روشن است که سیر تحول خانه­های مسکونی در تبریز، به­عنوان یکی از مهم­ترین عناصر پیشگام مدرنیته؛ نقش مهمی در چهره­ی کالبدی شهر داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Development of Essential Elements of Tabriz Houses from Qajar to Early Pahlavi Periods

نویسندگان [English]

  • amir haqjoo 1
  • Hossein Soltanzadeh 2
  • farhad Tehrani 3
  • Simon Aivazian 4
1 PhD Candidate, Faculty of Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University, Qazvin
2 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University, Central Tehran Branch
3 Professor Emeritus, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
4 Professor Emeritus, Faculty of Architecture, Collage of Fine Arts, University of Tehran
چکیده [English]

The house has always represented one of the most important types in Iranian architecture, reflecting the country’s social and cultural developments. During the Qajar and the first two decades of the Pahlavi periods, architecture of houses underwent major changes: more obvious in some elements and less so in others. A variety of local approaches and factors have influenced these developments, and hence the nuances throughout the country. An overview of the main elements of the traditional houses of Tabriz illustrates such developments very well. Not only the overall configuration of the house has undergone transformations, there has also been changes in spatial priorities in plans and thereby in façades. Thus, some of the elements previously located deep inside the building were gradually made visible in the exteriors. The focus of the current study is on the spatial structure and elements in the main organs of the houses and the façades along with the importance these elements gain in the process. Clearly, the evolution of the organs of residential houses in Tabriz has played a formative role in the physical appearance of the city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tabriz houses
  • the Qajar architecture
  • the Pahlavi architecture
  • house main elements
  • Typology
اسمعیلی، حسین و بهروز عمرانی. تاریخ و معماری خانههای تبریز قدیم، تبریز: فروزش، 1393.
اسمعیلی، حسین و تراب محمدی. معماری سردربهای تاریخی تبریز، تبریز: ستوده، 1387.
بانی مسعود، امیر. «تأملی بر تداوم دوگانگی (اندرونیـ بیرونی) فضا در معماری مسکونی مدرن ایران»، در معماری و فرهنگ، ش 8 (1380).
جوادی، شفیع. تبریز و پیرامون تبریز، آذربایجان خاوری: بنیاد فرهنگی رضا پهلوی، 1350.
خاماچی، بهروز. محلات تاریخی و قدیمی تبریز، تبریز: روابط عمومی شهرداری منطقۀ 3، 1381.
راپاپورت، ایموس. انسانشناسی مسکن، ترجمۀ خسرو افضلیان، مشهد: آستان قدس رضوی، 1388.
سردارینیا، صمد. تبریز شهر اولینها، تبریز: کانون فرهنگ و هنر آذربایجان، 1381.
سلطانزاده، حسین. تبریز خشتی استوار در معماری ایران، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1376.
طباطبایی، سیدجواد. تأملی دربارۀ ایران؛ مکتب تبریز و مبانی تجددگرایی، ج2، بخش اول، تهران: ستوده، 1385.
فرمانفرمائیان، عبدالعزیز. «تحول معماری ایران در سال­های 1320-1357(1940-1978م)»، در معمار، ش 25 (تیر 1383)، ص 129-134.
فوران، جان. مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی تا انقلاب، ترجمۀ احمد تدین، تهران: رسا، 1377.
کینژاد، محمدعلی و محمدرضا شیرازی. خانههای قدیمی تبریز، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری، 1389.
نادرمیرزا قاجار. تاریخ و جغرافی دار السلطنۀ تبریز، تصحیح غلامرضا طباطبایی، تبریز: ستوده، 1374.