بازار نراق، میراث‌دارِ محیط طبیعی، راه تاریخی و شهر قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدة معماری و هنر، دانشگاه کاشان

2 کارشناس ارشد مرمت بناها و بافت‌های تاریخی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

چکیده

نراق شهری با سابقة تاریخی است که از حدود یک سدة پیش به­مرور رونق و جایگاه خود را از دست داده است. بازار مهم­ترین ساختار تاریخی باقی­مانده از دوران رونق و شکوه نراق است. با وجود ثبت بازار در فهرست آثار ملی، کم­توجهی و نبود رونق تجاری به فرسودگی و تخریب بخش­هایی از آن دامن زده است؛ چنان­که هم­اکنون حفظ این ساختار تاریخی نیازمند برنامه­ها و طرح­های احیا و تعمیر است. چنین مداخلاتی نیازمند آگاهی ما از مهم­ترین خصوصیات بازار است که متأسفانه، تاکنون آن­گونه که شایسته بوده است، مطالعه نشده­اند. مطالعه در زمینه­هایی از این قبیل که بازار در ارتباط با چه عناصر پیرامونی شکل گرفته، چه ارتباطی با بستر کالبدی پیرامونش دارد، و خودش از نظر کالبدی­­ـ فضایی چگونه جایی است، می­تواند راهی برای شناخت مهم­ترین خصوصیات بازار نراق باشد. بر این اساس در این مقاله مستندسازی و شناخت خصوصیات کالبدی­ـ­ فضایی بازار و همچنین پژوهش در باب زمان و چگونگی شکل­گیری این ساختار مهم شهری مطالعه و بررسی می­شود، تا از طریق آن، علاوه بر روشن شدن جایگاه بازار، نسبت میان آن با سایر محدوده­های شهری نراق، همچون محلات پایین و بالا و مراکز آن­ها و دیگر عناصر شهری و محیطی همچون خیابان و رود‍ـ­ درة واقع در سوی شمالی شهر، تبیین شود. روش تحقیق در این مقاله تفسیری­ـ تاریخی و بخش وسیعی از آن بر مطالعات میدانی و پیمایش محدودة مورد مطالعه استوار است. برای انجام تحقیق، اندک منابع و اسناد مکتوب مربوط به منطقه بررسی و تلاش شده است تا اسناد مهم­تری همچون وقف­نامه، برای فهم بخش­هایی از بازار که به آن ارتباط دارند، مطالعه و علاوه بر این، محیط طبیعی و بستر شهری بازار نیز تفسیر شوند. نتایج مطالعه ضمن روشن کردن ابعاد کالبدی فضایی بازار نشان می­دهد که وضعیت فعلی و باقی­ماندة بازار نراق در نیمة دوم سدة سیزدهم و خارج از دو هستة محلة پایین و بالای نراق و بر سر راه تاریخی شکل گرفته است؛ به طوری­که بخشی از راه به گذر بازار تبدیل شده است. در عین حال مطالعات مزبور نشان از آن دارد که مجموعة بازار طوری در حاشیة شمالی شهر شکل گرفته که با رود­ـ­ دره و راه تاریخی کاشان به دلیجان ارتباط مناسب داشته باشد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Naraq Bazaar: The Holder of Natural Environment, Historic Routes and the Qajar City Heritage

نویسندگان [English]

  • Ali Omrani Pour 1
  • Hamid Reza Jayhani 1
  • Baabak Alemi 1
  • Fatemeh Rajabi 2
1 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan
2 MA, Restoration of Historic buildings and fabrics, Islamic Azad University, Tehran Central Branch
چکیده [English]

Naraq is a town with a long history, which has been in decline since almost a century ago. The town’s bazaar is the most important remaining structure from its glorious past. Despite its Listing, the bazaar has been deteriorating because of the lack of attention and the economic decline; so much that there is now a need for restoration and refurbishment plans to preserve it. Such interventions need an awareness of the structure’s features and characteristics, which, regrettably is yet to be deservedly done. Studies on matters such as how it was formed in connection with its surrounding elements, how it is connected with its context, and what type it is, would help understand its position among other areas of the town such as Upper and Lower districts and their centres, and the northern street and river-valley. The method used is interpretative-historical, and largely based on field studies. Scarce written resources have also been studied. More important documents such as letters of devotion (vaqf nameh) have also been studied to help understand relevant parts of the bazaar and its associated natural and built contexts. Whilst casting light on its physical aspects, the results show that the present remainder of the bazaar was formed in the second half of the 13th (Hijri) century outside the nuclei of the two Upper and Lower districts, along an historic route, turning the transit route into the bazaar’s passageway. The studies also show that the bazaar complex is formed on the town’s northern borders in a way to have suitable connections with the river-valley and the historic Kashan-Dilijan route.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Naraq
  • Historic Bazaar
  • Shams-o-Saltaneh
  • haj Mehdi Caravanserai
اشرفی، محمد. گفتگوی شخصی با نگارندگان، نراق: کاروان­سرای شمس­السلطنه، شهریور 1397.
اعتماد­السلطنه، محمدحسن­خان. مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، انتشارات دانشگاه تهران، 1367.
اعظام قدسی، حسن. خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صدساله، ج 1، تهران: چاپخانه حیدری، 1342.
امامیان، ناصرالدین. گزارش ضمیمة پروندة ثبت بازار نراق، 1362.
امینیان، سعید. گفتگوی شخصی با نگارندگان، نراق: خانة احمدخان امینیان، آبان 1397.
پاپلی یزدی، حسین. فرهنگ آبادی­ها و مکان­های مذهبی کشور، انتشارات آستان قدس رضوی، 1367.
پروندة ثبت امامزاده شاه یحیی در فهرست آثار ملی ایران به شمارة 3530 و تاریخ 28 اسفند 1379.
پروندة ثبت بقعه شاه سلیمان در فهرست آثار ملی ایران به شمارة 3536 و تاریخ 28 اسفند 1379.
پروندة ثبت مجموعة بازار نراق در فهرست آثار ملی ایران به شمارة 1645 و تاریخ
22 آبان 1362.
پروندة ثبت مسجد امام حسن در فهرست اثار ملی ایران به شمارة 3534 و تاریخ 26 بهمن 1379.
توسلی، محمود. ساخت شهر در اقلیم گرم و خشک، تهران: پیام، 1391.
جوادی، غلامرضا. دلیجان در آینة تاریخ، مشهد: شرکت به­نشر، 1377.
حاجی­قاسمی، کامبیز و همکاران. گنج­نامه: بناهای بازار، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1378.
حبیب­آبادی، محمدعلی. مکارم الاثار در احوال رجال دورة قاجار، اصفهان: انتشارات انجمن کتابخانه­های اصفهان، 1337.
خسروی، محمدرضا. نراق در آیینة تاریخ، تهران: مؤسسة فرهنگی آفرینه، 1375.
رمضانی، سونات. گفتگوی شخصی با نگارندگان، نراق: میدانچه نخل، آذر 1396.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایی آبادی­های کشور جمهوری اسلامی ایران، قم­ـ اراک، ج 48، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1374.
سازمان نقشه­برداری ایران. نقشه­ها و تصاویر هوایی.
سلطان محمد، سیف­الدوله. سفرنامه سیف­الدوله معروف به سفرنامة مکه، به تصحیح و تحشیه علی­اکبر خداپرست، تهران: نشر نی، 1364.
سیاح، محمدعلی بن محمدرضا. خاطرات حاج سیاح یا دورة خوف و وحشت، به تصحیح سیف­الله گلکار، تهران: امیرکبیر، 1346.
سیرو، ماکسیم. راه­های باستانی ناحیة اصفهان، ترجمة مهدی مشایخی، تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، 1353.
شیخان، احمد و همکار. فرهنگ جغرافیایی ایران، جلد نخست، استان مرکزی، انتشارات دایرة جغرافیایی ستاد ارتش، 1328.
شیروانی، زین­العابدین بن اسکندر. بستان السیاحه، تهران: نسخه خطی (کتابخانه سنایی).
صفری، حسین. تاریخ و فرهنگ دلیجان. تهران: نشر بلخ، 1342.
طالبی، یوسف. گفتگوی شخصی با نگارندگان، 1396.
عظیمی نراقی، علی. تاریخ نراق، تهران: جامعه­نگر، 1386.
فروغی، عزیز. گفتگوی شخصی با نگارندگان، نراق: خانة ملا ابوالحسن­خان، آبان 1397.
فضلی، قاسم. گمانه­زنی در شهر نراق (گزارش منتشرنشده). ادارة کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی، 1389.
قمی، حسن بن محمد بن حسن. تاریخ قم، ترجمة حسن بن علی بن حسن عبدالملک قمی. تصحیح و تحشیه سیدجلال­الدین تهرانی، تهران: انتشارات توس، 1361.
کسروی، احمد. تاریخ مشروطة ایران. ج 2. تهران: امیرکبیر، 1346.
ــــــــ . تاریخ مشروطة ایران، ج 2، تهران: امیرکبیر، 1340.
کلانتر ضرابی، حسین. تاریخ کاشان، به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر، 1378.
گرکانی دشته، شاهین. ساماندهی محور تاریخی بازار تاریخی نراق در جهت پویاسازی شهر با تأکید بر مرمت و احیای کاروان­سرای حاج مهدی، پایان­نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران، 1393.
مجابی، سیدمهدی. طرح راهبردی بافت تاریخی نراق، شهرداری نراق، 1383-1384.
مرادی، محمود. «سرمایه­های اجتماعی در حفاظت شهری شهر تاریخی نراق»، در مجلة مطالعات معماری ایران. ش 11 (بهار و تابستان 1396)، ص 207-210.
ــــــــ . گفتگوی شخصی با نگارندگان، نراق: باغ شخصی ایشان، 1397.
مهندسین مشاور آمود. طرح جامع ویژه نراق، تهران: وزارت راه و شهرسازی، 92-1395.
مهندسین مشاور هفت شهر آریا، طرح جامع نراق، تهران: وزارت راه و شهرسازی، 1378.
نراقی، حسن. تاریخ اجتماعی کاشان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1365.
وزارت راه و شهرسازی (سفارش­دهنده). طراحی شهری خیابان امام خمینی شهر نراق، شامل محدودة بازار تاریخی نراق، مصوب 1397.