شناسایی و کاربست معیارهای زیبایی‌شناسانه برای طراحی خیابان‌های محلی مطالعة موردی: محور شرقی خیابان شهید انصاری قزوین

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری و کارشناس ارشد طراحی شهری، دانشکدة معماری، دانشگاه پیام نور واحد شرق

2 استادیار دانشکدة معماری، دانشگاه پیام نور، واحد تهران شرق

3 استادیار دانشکدة هنر، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

غالب فضاهای پیاده در شهرهای ما فاقد جذابیت بصری، شادابی، و کیفیت مناسب طراحی منظر برای ایجاد حس رضایت بصری در پیادگان هستند. از آنجایی که زیبایی یک مفهوم کیفی و قابل تفسیر است، در مورد ابعاد نظری و فلسفی آن به کفایت صحبت شده است. اما چالش­های اصلی این مفهوم، نحوة سنجش، ارزیابی، و به­کارگیری آن است. خیابان­های محلی یکی از فضاهای پرمواجهه از نظر بصری است. بازآفرینی طراحی مبنا یکی از رویکردهای اخیر در طراحی فضاهای شهری است. هستة اصلی این رویکردْ توجه کاربردی به مؤلفة زیبایی است. مردمْ این نوع فضا را غالباً از فاصلة نزدیک و با سرعت حرکت پایین و تبعاً با ضریب دقت بالا درک می­کنند. بنا بر این در توجه به کیفیت زیبایی در طراحی خیابان­های محلی و تبیین معیارهای آن باید از حداکثر مشارکت عمومی برای بومی­سازی این مفهوم استفاده شود تا ارزش­های اصیل و هویت­های بومی و محله­گرایانه در میان سلیقه­گرایی نخبه­مآبانه مغفول نماند. در این پژوهش ابتدا مبانی نظری تبیین و معیارهای کاربردی مفهوم زیبایی­شناسی در پنج دستة کلی استخراج شد. سپس در نمونة موردی این پژوهش با تبیین ویژگی­های خاص خیابان شهید انصاری در متن بافت تاریخی شهر قزوین به بررسی چگونگی کاربست مفهوم زیبایی­شناسی در قالب زیرمعیارهای این پنج دسته اصلی پرداختیم. در این مرحله از روش پیمایشی با ابزار مشاهده و پرسش­نامه به جمع­آوری داده پرداخته شد. برای اولویت­سنجی این پنج معیار از نظر مردم، آن­ها را در قالب گویه­های ساده تبدیل به 25 کیفیت کاربردی در قالب پرسش­نامه تبدیل شدند. سپس با تحلیل پرسش­نامه­ها به اولویت­سنجی معیارها از دیدگاه مردم پرداخته شد. بر اساس اولویت­های سنجش­شده از طرف مردم، 15 شاخص معنادار ارزیابی شدند (بالای 50% ارزشیابی)، که از این میان، شاخص­های توجه به کیفیت ابنیة تاریخی (6/93%) و توجه به فرهنگ بومی (8/85%) در طراحی خیابان محلی مورد نظر ارزش بالاتری داشتند. همچنین شاخص­های تعادل در ارتفاع (6/56%) و سازگاری میان اجزای ساختمان (2/55%) از درجة اهمیت کمتری نسبت به سایر شاخص­ها برخوردار بودند و یا از نظر مفهومی مردم ارتباط کمتری با آن برقرار کردند.

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک. حقیقت و زیبایی، تهران: نشر مرکز، 1378.
بهزادفر، مصطفی و فریبرز قربانی­پور و ماه­فرید منصوریان و رضا یوسفی. ساختارها؛ استانداردهای برنامه­ریزی و طراحی شهری انجمن شهرسازی امریکا، تهران: آذرخش، 1390.
پاکزاد، جهانشاه. راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، 1384.
ــــــــ . مبانی نظری و فرایند طراحی شهری، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، 1391.
سلیمانی، بهزاد و محمدحسین حلیمی. «رهیافت­های زیبایی­شناسی به مثابة طراحی و توسعة محصول»، در باغ نظر، ش 16 (بهار1390)، ص 79-92.
شاملو، شبنم و فرح حبیب. «تبیین مفهوم شناختی معیارهای زیباشناسی در منظر شهر»، در هویت شهر، ش 16 (زمستان 1392)، ص 5-14.
شیعه، اسماعیل. مقدمه­ای بر مبانی برنامه­ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، 1371.
صفوی، سیدعلی. زمینه­های تحقق برنامه­های طراحی شهری در ایران، تهران: انتشارات راه­دان، 1391
کارمونا، متیو و همکاران. مکان­های عمومی، فضاهای شهری، ابعاد گوناگون طراحی شهری، ترجمة فریبا قرائی و همکاران، تهران: دانشگاه هنر تهران، 1391.
کالن، گوردون. گزیدة منظر شهری، ترجمة منوچهر طبیبیان، دانشگاه تهران، 1382.
گروتر، یورگ کورت. زیبایی­شناسی در معماری، ترجمة جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، دانشگاه شهید بهشتی، 1388.
گلکار، کوروش. «محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار»، در علوم محیطی، ش 20 (تابستان 1387)، ص 95- 114.
لیت، کالین، «تجربة زیبایی­شناختی»، ترجمة فرزانه علیا، در خیال، ش 7 (پاییز 1382)، ص 34-49.
مطهری، مرتضی. فلسفة اخلاق، تهران: انتشارات صدرا، 1390.
نقی­زاده، محمد و عمیدالاسلام ثقة­الاسلامی و سعید بشیری. «فرایند طراحی فضای شهری بر مبنای اصول زیبایی­شناختی ایرانی­ـ اسلامی»، در مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش 11 (بهار 1392)، ص 41-52.
نقی­زاده، محمد. «زیبایی­شناسی، فرم و فضای معماری شهر»، در مجموعه مقالات گردهمایی زیبایی­شناسی کاربردی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنر وزارت ارشاد اسلامی، 1381.
ــــــــ . «مبانی فلسفی زیبایی­شناسی طراحی محیط و منظر ایرانی»، در فصلنامة محیط­شتاسی، ویژه­نامة طراحی محیط، ش 31 (بهار 1382)، ص 61-80.
ــــــــ . اصول طراحی شهری، تهیه و تنظیم معاونت آموزشی پژوهشکدة مدیریت شهری و روستایی سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور، تهران: پژوهشکدة فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی، 1389.
وزارت مسکن و شهرسازی، آیین­نامة طراحی راه­های شهری، بخش 8، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، 1375.
Carmona, M., et al. “Visual Dimension”, in Public Places, Urban Spaces, Boston, MA: Architectural Press, 2003, pp. 146-147.
Cullen, G. The Concise Townscape, Routledge, 1961.
Galdindo, M.P. & M.C. Hidalgo. “Aesthetic Preferences and the Attribution of Meaning”, in International Journal of Psychology, 40 (1) (Feb. 2005), p. 19-27.
Safavi, A. “Iranian Public Culture, an Opportunity to Promote Quality of Urban Design Projects’ implementation”, in Journal of Naghsh-e- Jahan, 7(4) (winter 2018), pp. 61-72.
“Ministry of Roads & Urban Development” in Urban Roads Design Regulations, 1996, 1, pp. 8-11.