نظام سازه‌ای گنبدخانه مسجد جامع ارومیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدة معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه

2 کارشناس معماری، دانشگده معماری و شهرسازی، دانشگاه ارومیه

3 کارشناس معماری، دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه ارومیه

چکیده

مسجد جامع ارومیه از جمله آثار ارزشمند معماری است که بسیاری از خصوصیات معماری ایرانی از صدر اسلام تا قاجار در آن ذخیره شده است؛ اما از این مجموعه غفلت شده و در مورد آن مطالعات دقیق و دامنه­داری صورت نگرفته است. بررسی­های اولیه، بر مبنای مطالعات، مستندات، و شواهد موجود، نشان­ می­دهد که گنبدخانة مسجد از آثار دوره سلجوقی است و شباهت­های شکلی و فرمی بسیاری با نمونه­های هم­عصر خود دارد. در همین خصوص تفاوت­های ساختاری قابل ملاحظه­ای نیز وجود دارد که هدف اصلی این پژوهش پرداختن به این مهم و شناخت جزئیات آن است و سعی شده است که، با یافتن پاسخ­های مناسب به پرسش­های این پژوهش، رسیدن به هدف ممکن شود. در این نوشتار ابتدا از روش توصیفی­ـ تحلیلی و در مرحلة مطالعة تطبیقی از روش بررسی قیاسی بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که این گنبدخانه از بسیاری جهات مانند سایر گنبدخانه­های دورة سلجوقی است، اما در بخش چپیره­سازی شاهد سازمان­دهی جدیدی از پتکانه ایم که در معماری ایرانی کمتر دیده شده است و نمونه­های موجود در برخی کشورهای اسلامی دیگر هم شباهت کاملی به این گنبدخانه ندارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Urmia Jameh Mosque’s Dome Chamber Structural Order

نویسندگان [English]

  • Mozaffar Abaszadeh 1
  • Soroor Tarighi 2
  • Aram Alizadegan 3
1 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Urmia University
2 BA, Faculty of Architecture and Urban Planning, Urmia University
3 BA, Faculty of Architecture and Urban Planning, Urmia University
چکیده [English]

Urmia Jameh mosque is one of the valuable architectural monuments that contains many features of Persian architecture from early Islam until Qajar. Nevertheless, this collection has been neglected and not studied comprehensively until now. Rudimentary analyses based on documentation, evidence, and studies show that the dome chamber of the mosque is related to Seljuk architecture and has a lot of geometrical similarities with other Seljuk examples, but there are noticeable differences which are at the heart of this research. The research attempts to answer questions such as ‘what is the most remarkable characteristic of the structural organisation of Urmia Jameh mosque dome chamber?’, and ‘what are the substantial differences between the structural organisation of this dome chamber and the same contemporaneous structures around Iran?’ In this article, we start with a descriptive-analytical method, and then move on to an adaptive study phase, using deductive analysis method. The results of this research indicate that this dome chamber is similar to other Seljuk ones in many ways, but in its transitional zone we witnessed a new Patkâné organisation, which is rarely seen in Iranian architecture, with examples from other Islamic countries not being exactly the same.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urmia Jameh Mosque
  • Dome Chamber
  • Seljuk Architecture
  • Patkâné (squinch)
  • Transitional Zone
اتینگهاوزن، ریچارد و الگ گرابار. هنر و معماری اسلامی (1)، ترجمة یعقوب آژند، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعة علوم انسانی، 1387.
پوپ، آرتور. معماری ایران، ترجمة غلامحسین صدری افشار، تهران: اختران، 1382.
پیرنیا، محمدکریم. «گنبد در معماری ایران»، تنظیم و تدوین زهره بزرگمهری، در اثر، ش 20 (زمستان 1370)، ص 5-139.
ــــــــ . سبک­شناسی معماری ایرانی، چ 5، تدوین غلامحسین معماریان، تهران: سروش دانش، 1386.
حیدری، ابراهیم. گزارش طرح مرمت مسجد جامع ارومیه، آرشیو اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان غربی، 1354.
زمرشیدی، حسین. طاق و قوس در معماری ایران، تهران: شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، 1387.
عباس­زاده، مظفر. طرح پژوهشی مطالعة فنی و آسیب­شناسی و ارائة طرح حفاظت و مرمت مسجد جامع ارومیه است (شمارة 10/831­ مورخ 15/7/1391: دانشگاه ارومیه و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان غربی)
کارگر، بهمن. طرح مرمت مسجد جامع ارومیه، گزارشات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان غربی، 1375.
گدار، آندره و دیگران. آثار ایران، جلد 3، ترجمة ابوالحسن سرو مقدم، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی، 1375.
معماریان، غلامحسین. معماری ایرانی: نیارش، تدوین هادی صفایی­پور، تهران: نغمة نواندیش، 1391.
ویلبر، دونالد نیوتون. معماری ایران در دورة ایلخانان، ترجمة عبدالله فریار، تهران: علمی و فرهنگی، 1365.
هیلن­برند، روبرت. معماری اسلامی: شکل کارکرد و معنی، ترجمة باقر آیت­الله­زاده شیرازی، تهران: روزبه، 1391.
Pope, Arthur Upham & Phyllis Ackerman. A Survey of Persian Art: from Prehistoric Times to the Present, Tehran: Asia Institute and Pahlavi University, 1967.
https://archnet.org
https://madamasr.com/en/2017/03/07/feature/culture/megawra-making-sure-heritage-is-a-resource-not-a-burden/
https://en.wikipedia.org
https://www.alamy.com
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:ایوان_جنوبی_مسجد_جامع_اصفهان.jpg
kare1.ir/84_معرفی-مقبره-بابا-قاسم-اصفهان-و-عکس/