برنامه ریزی بخشی ملی در برابر برنامه ریزی فضایی بزرگ شهری در تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

2 استاد دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

در این مقاله به ضرورت برنامه‌ریزی فضایی بزرگ‌شهری از راه پاسخ به مشکلات ناشی از چندپارگی سیاست‌گذاری بخشی پرداخته می‌شود. تحلیل اثراتی که شیوة سیاست‌گذاری بخشی بر چگونگی ادارة شهرها وارد می‌آورد، به کوشش‌هایی در یکپارچه‌سازی و درنتیجه دگرگونی نگرش و سازوکار برنامه‌ریزی از «برنامه‌ریزی کاربرد زمین شهری» به «برنامه‌ریزی فضایی شهری» منجر شده است. برنامه‌ریزی فضایی با رویکردی یکپارچه و کلیت‌نگر به مدیریت روابط میان فعالیت‌های اثرگذار بر فضای کالبدی می‌پردازد تا بتوان مشکل‌های پیچیده و بین‌بخشی را حل کرد. در کشور ایران، با وجود اینکه شهرها در نظام تقسیمات کشوری یک واحد یا سطح اداری قلمداد شده‌اند، تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در قلمرو برنامه‌ریزی شهری برای آن‌ها از سوی عوامل تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری چندگانة بخش عمومی، که در یک ساختار سیاست‌گذاری بخشی فعالیت‌ می‌کنند، انجام می‌شود. کوشش در زمینه‌های گوناگونی که از سوی بخش عمومی به طور صریح و یا ضمنی با هدف پایه‌گذاری برنامه‌ریزی یکپارچة فضایی در سطح محلی (بزرگ‌شهری) و ارتقای سازمان‌یابی افقی در شهرها، به‌ویژه تهران، انجام شده نیز به تغییر در ساختارهای سازمانی ادارة امور در شهری مثل تهران نیانجامیده است. در این مقاله هدف پاسخ به این پرسش است که با وجود فرصت‌هایی که در چارچوب‌های قانونی برای پایه‌گذاری سطح محلی برنامه‌ریزی‌ــ که بتواند نقش هماهنگ‌کنندة سیاست‌های بخشی در شهر تهران را بر عهده بگیردــ قابل ردیابی است، چرا این سطح شکل نگرفته و برنامه‌ریزی بخشی در این بزرگ‌شهر چیره است؟ در پاسخ به پرسش پژوهش و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی منابع اطلاعاتی چند دوگانگی و چندگانگی شناسایی شد که می‌توان آن‌ها را مهم‌ترین بازدارنده‌های بهره‌گیری از فرصت‌های قانونی و بالقوة پایه‌گذاری برنامه‌ریزی فضایی بزرگ‌شهری در تهران دانست. دوگانگی مربوط به «تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری برای شهرها از سوی نهادهای انتخابی» در برابر «تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری از سوی نهادهای انتصابی بخش عمومی»، دوگانگی مربوط به «پذیرفتن جایگاه مدیریت و برنامه‌ریزی شهری» در برابر «چیرگی مدیریت و برنامه‌ریزی ملی برای شهرها» از سوی بخش عمومی، دوگانگی میان «پژوهش» و «سیاست‌گذاری» دربارة ارتقای ظرفیت یکپارچگی در سیاست‌گذاری در برنامه‌ریزی بزرگ‌شهر تهران، دوگانگی مربوط به ارتباط میان «زمینه‌های روندکاری» و «زمینه‌های محتوایی» برنامه‌ریزی شهری در بزرگ‌شهر تهران، و چندگانگی در برداشت از انگاشت «برنامه‌ریزی فضایی یکپارچه».

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sectoral Versus Metropolitan Spatial Planning in Tehran

نویسندگان [English]

  • Vahide Ebrahimnia 1
  • Zohreh Abdi Daneshpour 2
1 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
2 Professor Emeritus, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

This paper discusses the necessity of spatial metropolitan planning to address the problems of fragmented policy-making. The analysis of sectoral urban policy-making has resulted in attempts towards integration and transformation of planning approach from “land-use” to ‘” spatial” planning. An integrated, spatial planning suitable to resolve complicated, inter-sectoral issues focuses on affecting urban areas, and resolving complex and interrelated socio-economic and environmental problems. Despite the recognition of cities as self-governing entities in Iran, decisions are made by a divided public sector representing competing interests. Various attempts, implicit or explicit, to initiate an integrated and spatial metropolitan planning system have factually failed to change planning and management approaches in Tehran.
The purpose of this paper is to answer the question of why, despite the opportunities traceable in legal frameworks for establishing a more integrated and comprehensive policy-making and planning system and mechanism capable of coordinating sectoral policies at the metropolitan level, has failed to replace sectoral attitudes. Using qualitative content analysis to the official document prepared for Tehran, a series of conflicting issues are exposed. These are, those between policy-making and planning by the elected as against appointed authorities, those between the acceptance of the status of urban as against national management and planning, those between “research” and “policy-making” on promoting integration amongst policies, those between “procedural” versus “substantive” aspects” of planning, and those that relate to different concepts of integrated spatial planning. These are the most important obstacles in the way of exploiting potential legal opportunities for spatial planning in Tehran.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Metropolitan Spatial
ابراهیم‌نیا، وحیده و زهره عبدی دانشپور. «سیاست‌گذاری در بزرگ‌شهر تهران: روش‌های واکاوی دوگانة یکپارچگی‌ـ غیر یکپارچگی»، در هنرهای زیبا، ش 69 (بهار 1396)، ص 15-28.
احمد آخوندی، عباس و ناصر برک‌پور و ایرج اسدی و میثم بصیرت و حبیب‌الله طاهرخانی. «چشم‌انداز نظام حاکمیت منطقة کلان‌شهری تهران»، در هنرهای زیبا، ش 33 (بهار 1387)، ص 15-26.
ایمانی جاجرمی، حسین و علی نوذرپور و سیدمحمدهادی ایازی و اسماعیل صالحی و نوید سعیدی رضوانی و مجید عبداللهی و غلامرضا کاظمیان. مدیریت شهری؛ جلد دوم مدیریت شهری در ایران، تهران: تیسا، 1392.
ایمانی جاجرمی، حسین. «بررسی جامعه‌شناختی شوراهای اسلامی با رویکرد کیفی نظریة بنیانی»، در شوراها: چالش‌ها و رویکردها، زیر نظر سیدرضا صالحی امیری، تهران: مرکز تحقیقات استراتریک، پژوهشکدة تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، 1387.
پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس. لایحة نظام جامع مدیریت مجموعه‌های شهری کشور، تهران: پژوهشکده شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها، 1378.
سازمان شهرداری‌ها و دهیاری های کشور. پیش‌نویس لایحة مدیریت شهری، تهران: نشر تیسا، 1393.
سعیدی رضوانی، نوید و غلامرضا کاظمیان. امکان‌سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری‌ها، تهران: وزارت کشور، مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری، 1382.
شرکت خدمات مدیریت ایرانیان. بازنگری استراتژیک نظام مدیریت اجرایی کلان‌شهر تهران، تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، 1385.
شورای اسلامی شهر تهران. چشم‌انداز و جهت‌گیری‌های استراتژیک تهران در افق 1404، 1385.
شورای اسلامی شهر تهران. منشور شهر تهران، تهران: دبیرخانة علمی کنگرة منشور شهر تهران، 1380.
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، طرح راهبردی‌ـ ساختاری توسعه و عمران شهر تهران (طرح جامع تهران)، 05/09/ 1386.
عبدی دانشپور، زهره و وحیده ابراهیم‌نیا و ئه‌سرین محمودپور. «تدبیر چارچوب مدیریت دانش برای سیاست‌گذاری یکپارچه در کلان‌شهر تهران»، در هنرهای زیبا، ش 57 (بهار 1393)، ص 57-70.
عبدی دانشپور، زهره و وحیده ابراهیم‌نیا. «فرصت‌ها و موانع به‌کارگیری رهیافت همکارانه در پایه‌گذاری ساختار سیاست‌گذاری یکپارچه در شهر تهران». در صفه، ش 68 (بهار 1394)، ص 85-118.
عسکری، علی و غلامرضا کاظمیان. «شناخت و تحلیل نظام موجود مدیریت مجموعه‌های شهری کشور»، در فصلنامه مدیریت شهری، ش 18 (پاییز 1385)، ص 6-21.
عندلیب، علیرضا. «نهاد برنامه‌ریزی توسعة شهری تهران: گذشته، حال و آینده (قسمت اول)»، تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهری تهران (نهاد توسعة تهران)، بی تا، ص 1، 7-15.
ــــــــ . «نهاد برنامه‌ریزی توسعة شهری تهران: گذشته، حال و آینده (قسمت دوم)»، تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهری تهران (نهاد توسعة تهران)، بی تا، ص 2، 4-10.
غمامی، مجید و اعظم خاتم و کمال اطهاری. شرایط تحقق طرح مجموعه شهری تهران‌ــ مدیریت یکپارچه و حل مسئلة اسکان غیر رسمی، تهران: نشر شهیدی، 1386.
کاظمیان، غلامرضا و زهره میرعابدینی. «آسیب‌شناسی مدیریت یکپارچة شهری در تهران از منظر سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری شهری»، در هنرهای زیبا، ش 46 (تابستان 1390)، ص 27-38.
منصور، جهانگیر. مجموعه قوانین و مقررات مربوط به شهر و شهرداری، چاپ دوازدهم، تهران: نشر دیدار، 1385.
مهندسین مشاور عبد‌العزیز فرمانفرمایان و مؤسسة ویکتور گروئن. طرح جامع تهران، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، 1347.
مؤسسه توسعه بین‌المللی دانشگاه هاروارد، راه حل گروه هاروارد برای طراحی شهر تهران، ترجمة فرضاد نوریان، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، 1381.
هیئت دولت (مصوبه). طرح‌ریزی و مدیریت مجموعه‌شهری تهران و سایر شهرهای بزرگ کشور و شهرهای اطراف آن‌ها، 26/07/ 1374.
ــــــــ . کلیات، مشخصات و شروط تحقق اهداف طرح مجموعه شهری تهران، 1382.
پایگاه اطلاع‌رسانی اتاق اصناف تهران به نشانی: http://www.otagheasnaf.com/ (تاریخ دسترسی: 13/05/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی اداره کل بهرستی استان تهران به نشانی: http://tehran.behzisti.ir/Portal/Home (بازیابی اطلاعات در تاریخ 11/05/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران به نشانی: http://www.tehran-doe.ir/fa (تاریخ دسترسی: 04/07/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی اداره کل راه و شهرسازی استان تهران به نشانی: http://www.tdrt.ir/fa/home (تاریخ دسترسی: 04/07/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تهران، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تهران. بازیابی شرح وظایف معاونت میراث فرهنگی به نشانی: http://portal.ichto.ir/Default.aspx?tabid=4117 (تاریخ دسترسی: 04/07/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی استانداری تهران، اداره کل امور اجتماعی. بازیابی از استانداری تهران به نشانی: http://ostan-th.ir/?pageid=31 (تاریخ دسترسی: 13/05/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان بهزیستی استان تهران به نشانی: http://www.behzistitehran.org.ir (تاریخ دسترسی: 20/09/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران. سند ملی توسعة استان تهران، 1383. قابل دسترسی در: http://www.mpotehran.ir/files/hr/sanad.doc (تاریخ دسترسی: 13/02/1395)
پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران. طرح توسعة استان تهران، 1383. قابل دسترسی در: http://www.mpotehran.ir /dl (تاریخ دسترسی: 13/02/1395)
پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت آب و فاضلاب استان تهران به نشانی: http://billing.tpww.ir/fa/customerguide/addresstell/tehranabfa1 (تاریخ دسترسی: 13/05/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت انبارهای عمومی و خدمات گمرکی ایران به نشانی: http://pwcs.co.ir (تاریخ دسترسی: 13/11/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ به نشانی: http://www.tbtb.co.ir/fa/home/sharh-%D8%B4%D8%B1%D8%AD (تاریخ دسترسی: 13/05/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی گمرک جمهوری اسلامی ایران، بازیابی وظایف و اهداف گمرک جمهوری اسلامی ایران، به نشانی: http://www.irica.gov.ir (تاریخ دسترسی: 07/09/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی مجلس شورای اسلامی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سامانه ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، بازیابی قوانین پنج سالة توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، به نشانی: http://rc.majlis.ir/fa/law (تاریخ دسترسی 15/01/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی مجلس شورای اسلامی (1382)، سامانه ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، بازیابی قانون نظام صنفی کشور، به نشانی: http://dotic.ir (تاریخ دسترسی: 04/07/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز بهداشت شمال به نشانی: http://shomal.sbmu.ac.ir/ (تاریخ دسترسی: 07/09/1396)
پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز سلامت محیط و کار، راهنمای بازرسی بهداشتی مراکز تهیه و توزیع مواد غذایی و اماکن عمومی، ایران: پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران.
Albrechts, Louis. “How to Enhance Creativity, Diversity and Sustainability in Spatial Planning: Strategic Planning Revisited”, in Making Strategies in Spatial Planning (M. Cerreta, G. Concilio, and V. Monno Eds), New York: Springer, 2010.
Atkinson, Rob. ”Spatial Planning, Urban Policy and the Search for Integration: the Example of a Medium-sized City”, in Making Strategies in Spatial Planning (M. Cerreta, G. Concilio, and V. Monno Eds), New York: Springer, 2010.
Elo, Satu & Helvi Kyngäs. “The Qualitative Content Analysis Process”, in Journal of Advanced Nursing, Vol. 62, No. 1 (2008), pp. 107-115.
Briassoulis, Helen. “Policy Integration for Complex Policy Problems: What, Why and How”, in Greening of Policies: Interlinkages and Policy Integration, Berlin, December 3-4, 2004.
Briassoulis, Helen. “Policy Integration for Complex Environmental Problems”, in Policy Integration for Complex Environmental Problems, Briassoulis H. (ed), Aldershot: Asggate, 2005.
Buser, Michael & Stuart Farthing. “Spatial Planning as an Integrative Mechanism: A Study of Sub-regional Planning in South Hampshire, England”, in Planning Practice and Research, Vol 26, No. 3 (Spring 2011), pp. 307-324.
Christensen, Karen Stromme. Cities and Complexity: Making Intergovernmental Decisions, Sage: CA, 1999.
Haughton, Graham & Philip Allmendinger & David Counsell & Geoff Vigar. The New Spatial Planning: Territorial Management with Soft Spaces and Fuzzy Boundaries, Routledge, 2009.
Healey, Patsy. “The Treatment of Space and Place in the New Strategic Spatial Planning in Europe”, in International Journal of Urban and Regional Research, Vol. 28, No. 1 (March, 2004), pp. 45-67.
Kidd, Sue. “Towards a Framework of Integration in Spatial Planning: an Exploration from a Health Perspective”, in Planning Theory & Practice, Vol. 8, No. 2 (Jun 2007), pp. 161-188.
Nadin, Vincent. “The Emergence of the Spatial Planning Approach in England”, in Planning, Practice & Research, Vol. 22, No. 1 (2007), pp. 43-62.
Nadin, Vincent & Kim Seaton. “England: The Integration of Transport, Lans-use and Environmental Policies”, in Policy Integration in Practice (D. Stead, H. Geerlings, & E. Meijers Eds), Delft University Press, 2004, pp. 51-70.
Rickinson, Mark & Helen May. A Comparative Study of Methodological Approaches to Reviewing Literature, York: The Higher Education Academy, 2009.
Sørensen, Cluas Hedegaard. “Denmark: the Integration of Environmental Concerns into Transport Policy”, in Policy Integration in Practice (D. Stead, H. Geerlings, & E. Meijers Eds), Delft University Press, 2004, pp. 35-48.
Stead, Dominic & Evert Meijers. “Spatial Planning and Policy Integration: Concepts, Facilitators and Inhibitors”, in Planning Theory & Practice, Vol. 10, No. 3 (September 2009), pp. 317-332.
Stead, Dominic & Harry Geerlings & Evert Meijers. “Conclusion”, in Policy Integration in Practice (D. Stead, H. Geerlings, & E. Meijers Eds), Delft University Press, 2004 pp. 123-128.
Schlechier-Tappeser, Ruggero & Michael Grief & Marco Schroeder. “Germany: Integrated Transport, Land-use and Environmental Policy-making”, in Policy Integration in Practice (D. Stead, H. Geerlings, & E. Meijers Eds), Delft University Press, 2004, pp. 71-92.
Vigar, Geoff. “Toward an Integrated Spatial Planning?”, in European Planning Studies, Vol. 17, No. 11 (November 2009), pp. 1571-1590.