حق نظاره و حق جلوه در سیمای شهر اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

هر شهروندی حقوقی دارد و شهروند اسلامی از این حقوق مستثنی نیست. این مقاله، که پیش‌درآمدی برای روشن کردن «حقوق جوارح» به‌ منزلة یکی از «حقوق فطری» شهروند اسلامی است، به استناد رسالة حقوق امام سجاد(ع) نگارش شده است. به دلیل وسعت ابعاد حقوق جوارح، در این مقاله تمرکز بر روی «حق چشم»، به منزلة یکی از جوارح، با هدف کاربردی کردن آن در نظام معماری و شهرسازی کشور است. سیمای شهر اسلامی نه‌تنها باید پاسخ‌گوی حق دیدن یا نظاره باشد؛ بلکه باید بستری برای جلوه باشد. آنچه از شهر با حق چشم در تماس است، سیمای شهری است، و سیمای شهر مخلوق رابطه‌ای نظام‌مند میان «حق جلوه» و «حق نظاره» است و از این رو آموزه‌های اسلامی، در رعایت حق جلوه و نظاره، که بنیان اصلی در تدوین احکام و حقوق ناظر بر سیمای شهر اسلامی است، در این نگارش مورد نظر خواهد بود.اینکه حق جلوه و نظاره چگونه، در کجا، و به چه میزان بروز و ظهور کند از تعریف حدود و صغور آن بر اساس حق استیفا و حق تمتع به دست می‌آید، می‌توان گفت سیمای شهر اسلامی مطلوب از تعادل و ارتباط منطقی میان جلوه و نظاره با رعایت حق استیفا و حق تمتع به دست خواهد آمد. و اگر در ایجاد این نظام حقوق شهری موفق عمل شود، نه‌تنها بر کالبد شهر، بلکه بر روابط اجتماعی و فرهنگی و... نیز تأثیر مثبت خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Right to Observe and the Right to Resplendence in the Islamic City Image

نویسنده [English]

  • Bahman Adibzadeh
Associate Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Any citizen has rights, and the Islamic city citizen is no exception. The present paper is written as a prologue to ‘limbs’ rights’, which is part of the Islamic city citizen’s ‘natural rights’, with reference to Imam Sajad’s  (p.b.u.h) Rights Prescript. Due to the wide scope of ‘limbs’ rights’, the present paper focuses on ‘ ‘eye’s right’ as one of the limbs, to seek its practicability in the country’s architectural and urban systems.  The image of the Islamic city should not only be responsive to the right to see or observe, but also a ground for resplendence. The contribution of the city to the eye’s right is through urban image, and this image is in turn created through an orderly relation between ‘the right to resplendence’ and ‘the right to observe’. Islamic teachings on respecting the right to resplendence and observe are, therefore, the basis for mandates and rights regarding the image of the Islamic city in the present text.
It should be mentioned that acquiring the right to resplendence and observe will not be possible without paying due attention to the right to full reclaim (‘estifa’, or taking maximal advantage of someone or something) and full enjoyment (‘tamatoe’, or taking maximal advantage of someone or something based on certain limits and conditions) (Katouzian 2002).
How, where, and to what extent the right to resplendence and observe arises and manifests itself depends on its limits as defined based on the right to ‘estifa’ and ‘tamatoe’. Success in creating such urban rights will have positive effects not only on the city’s physicality, but also on its social, cultural … relations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : the right to resplendence
  • the right to observe
  • the right to full reclaim (estifa)
  • the right to full enjoyment (tamatoe)
ادیب‌زاده، بهمن. مطالعات تدوین ضوابط و مقررات نمای ساختمان‌های شهر تهران: انضباط نما. تهران: معاونت معماری و شهرسازی شهرداری تهران (کارفرما) و هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی (مشاور)، 1391.
جوادى آملى، عبدالله. حق و تکلیف در اسلام، قم: مرکز بین‌المللی نشر اسراء، 1385.
حافظ شیرازی، دیوان، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران: نیلوفر، 1375.
حیدری نراقی، محمدعلی. رسالة حقوق امام سجاد(ع)، قم: انتشارات مهدی نراقی، 1388.
رازاندیشان عمران. انضباط نما: ضوابط و مقررات نماهای شهری ساختمانی، تهران: معاونت معماری و شهرسازی شهرداری تهران، 1393.
ــــــــ . نظم نما: ضوابط و مقررات نماهای شهری ساختمانی، تهران: معاونت معماری و شهرسازی شهرداری تهران، 1395.
علی بن ابی‌طالب. نهج‌البلاغه، گردآوری سیدرضی، ترجمة محمد دشتی، تهران: انتشارات پارسیان، 1383.
علی بن حسین. رسالة سجادیه، ترجمة مهدی فولادوند، مشهد: انتشارات هاتف، 1388.
قرآن کریم، ترجمة مهدی فولادوند، مشهد: انتشارات هاتف، 1388.
کاتوزیان‌، ناصر. کلیات حقوق‌/ نظریة عمومی، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1379.
ــــــــ . مقدمة علم‌ حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1381.
مجلسی، محمدباقر. بحار الأنوار، ج 84، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1404.
یثربی، سیدمحمد. سیری در رسالة حقوق امام سجاد(ع)، جلد سوم، قم: انتشارات انصاریان، 1383.
 
منابع برای مطالعة بیشتر
ادیب‌زاده، بهمن. «تصویر شهر مطلوب اسلامی در دیدگاه امام علی(ع) به روایت نهج‌ البلاغه»، در همایش الگوی معماری و شهرسازی اسلامی‌ـ ایرانی. 1392.
ــــــــ . «نما، منظر و مظهر دوست، پیمایش موضوع نمای ساختمان در ادبیات و معارف»، در همایش ملی معماری، عمران، و توسعة شهری، 1393.
ــــــــ . بلد الامین شهر پایدار در متون اسلامی، چاپ نشده. 1396.
الکساندر، کریستوفر. معماری و راز جاودانگی (راه بی‌زمان ساختن)، ترجمة مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1386.
ندیمی، هادی. «آیین ﺟﻮاﻧﻤﺮدان و طریقت ﻣﻌﻤﺎران، سیری در ﻓﺘﻮت‌نامه‌های ﻣﻌﻤﺎران و بنایان و ﺣﺮف واﺑﺴﺘﻪ»، در صفه، ش 21 و 22 (بهار و تابستان 1375)، ص 6-21.