ارزیابی یکپارچه عدالت بالفعل فضایی در دسترسی به تسهیلات پایه شهری به روش ارزیابی چندمعیاره فضایی؛ موردپژوهی: شهر اردبیل

ندایی طوسی, سحر; نوری, علیرضا

ارزیابی یکپارچه عدالت بالفعل فضایی در دسترسی به تسهیلات پایه شهری به روش ارزیابی چندمعیاره فضایی؛ موردپژوهی: شهر اردبیل

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

² کارشناس ارشد برنامهریزی شهری، دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهیدبهشتی

چکیده

در برنامه‌ریزی توسعة فضایی از طریق توجه به موضوع عدالت توزیعی در فضاهای شهری سازوکار تحقق عدالت اجتماعی فراهم‌‌ می‌شود. اساس عدالت فضایی توجه به توزیع عادلانة تسهیلات پایه در سطوح شهری است که مبتنی بر توجه هم‌زمان به معیارهای فضایی و غیر فضایی در‌‌ دسترسی، یا به بیانی توجه به «دسترسی بالفعل» مبتنی بر نیاز واقعی، علاوه بر دسترسی‌ بالقوه مبتنی بر معیارهای تراکم و تجمع است. هدف اصلی در پژوهش پیش ‌‌رو،‌ با تأکید بر مفهوم عدالت فضایی در توزیع انواع تسهیلات پایه، یافتن راهکاری برای تحلیل وضعیت عدالت فضایی شهر اردبیل از طریق عرضة چارچوب یکپارچة ارزیابی است. علاوه بر این، با هدف لحاظ کردن تقاضاهای بالفعل، هم‌زمان با تقاضای بالقوه در ارزیابی وضعیت عدالت فضایی، سازوکاری برای تلفیق تقاضا و نیازِ گروه‌‌های مختلف تقاضا (سنی و تحصیلی) با معیار دسترسی تعریف‌‌ شده است. با این نیت در ارزیابی وضعیت در سطح موردپژوهی منتخبِ «مناطق چهارگانة شهر اردبیل» از روش‌های نوین تحلیل ‌جغرافیایی شامل روش حوزة ‌نفوذ شناور دومرحله‌ای بهبودیافته برای سنجش بالقوة دسترسی فضایی حمل‌و‌نقل عمومی و روش حوزة نفوذ شناور سه‌مرحله‌ای برای اندازه‌گیری دسترسی بالقوة فضایی به تسهیلات آموزشی، درمانی، و فرهنگی و نیز روش‌های ارزیابی چند‌معیارة فضایی و تحلیل‌های آماری فضایی استفاده شده است. یافته‌های پژوهش مؤید آن است که، به لحاظ عدالت یکپارچة فضایی، منطقة‌ یک اردبیل هم به لحاظ تقاضای بالقوه و هم تقاضای بالفعل محرومیت نسبی بالاتری در قیاس با سایر مناطق دارد. خروجی این مدل یکپارچه در پشتیبانی از تصمیم‌گیری‌های برنامه‌ریزان شهری به‌راحتی قابل نمایش و تفسیر است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.1683870.1396.27.3.6.0

عنوان مقاله [English]

The Integrated Assessment of Actual Spatial Equality in Access to Essential Urban Facilities Using Multi-Criterion Spatial Assessment (the Case of Ardebil)

نویسندگان [English]

Sahar Nedai Tousi ¹
Alireza Nouri ²

¹ Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University

² MSc Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University

چکیده [English]

The planning of spatial development through distributional equality in urban spaces provides realisation mechanisms for social equality. At the core of spatial equality is an attention to equal distribution of essential urban facilities, which in turn requires simultaneous attention to both spatial and non-spatial access criteria; in other words to ‘actual access’ based on real needs, on top of potential access based on density and conglomeration criteria. The aim of this research is to find analysis methods for spatial equality in Ardebil through an integrated assessment framework, with an emphasis on the concept of spatial equality. Furthermore, and in order to also taking actual demands into account, a mechanism is defined to combine demands by various age and educational groups using the access criterion. In order to do so, the four districts of Ardebil are assessed using new geographical analysis methods including improved two-stage influence domain method to assess potential spatial access to public transport, and three-stage influence domain method to assess potential access to educational, healthcare and cultural facilities, as well as multi-criterion spatial assessment methods and statistical analysis. The findings confirm that in terms of integrated spatial equality, the city’s District 1 is of higher deprivation rate—both in potential and actual demand. The output of this integrated model can easily be demonstrated and interpreted to support the decision-makings of urban planners.

کلیدواژه‌ها [English]

actual spatial equality
potential spatial access
essential facilities
floating influence domain
Ardebil’s four districts

مراجع

حبیبی، سیدمحسن و صدیقه مسایلی. سرانة کاربریهای شهری، تهران: سازمان ملی زمین و مسکن، 1378.

حکمتنیا، حسن و میرنجف موسوی. کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامهریزی شهری و ناحیهای، تهران: انتشارات علم نوین، 1390.

داداشپور، هاشم و فرامرز رستمی و بهرام علیزاده. «بررسی و تحلیل توزیع عادلانة خدمات شهری و الگوی پراکنش فضایی آنها در شهر همدان»، در فصلنامه مطالعات شهری، ش 12 (پاییز 1393)، ص 5-18.

ریاضی، سیدابوالحسن. «شهر؛ پدیدهای میانرشتهای»، در فصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، سال ششم، ش 1 (زمستان 1392)، ص 101-115، قابل دسترسی در http://dx.doi.org/10.7508/isih.2014.21.005.

سن، آمارتبا. اندیشة عدالت، ترجمة وحید محمودی و هرمز همایونپور، تهران: نشر کندوکاو، 1390.

مرکز آمار ایران. سرشماری نفوس و مسکن، اردببل، 1390.

مهندسین طرح و کاوش. طرح جامع شهر اردبیل، وزارت مسکن و شهرسازی، 1386.

میرویسی نیک، صادق. «توسعة انسانی و عدالت جنسیتی در رویکرد قابلیتی آمارتیا سن»، در فصلنامه مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی، سال هفتم، ش 4 (پاییز 1394)، ص 47-70، قابل دسترسی در http://dx.doi.org/10.7508/isih.2015.28.003.

نوری، علیرضا، ارزیابی نابرابری فضایی در برنامهریزی شهری با تأکید بر تسهیلات شهری پایه به روش ارزیابی چندمعیارة فضایی. پایاننامة کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری، استاد راهنما: محمدحسین شریفزادگان و سحر ندایی طوسی، تهران: دانشگاه شهیدبهشتی، دانشکدة معماری و شهرسازی، 15 شهریور 1395.

Amer, S. Towards Spatial Justice in Urban Health Services Planning: A Spatial-analytic GIS-based Approach Using Dar es Salaam, Tanzania as a Case Study, Doctoral dissertation, Vol. 140. Utrecht University, 2007.

Bai, J. Accessibility to Essential Services and Facilities by Aged Population in the Local Government Area of Monash: A GIS-based Case Study, Master’s thesis, RMIT University, 2013.

Cho, C. Study on Effects of Resident-perceived Neighborhood Boundaries on Public Services Accessibility & its Relation to Utilization: Using Geographic Information System, Focusing on the Case of Public Parks in Austin, Texas, Doctoral dissertation, Texas: A&M University, 2003.

Cohen, B. “Urbanization in Developing Countries: Current Trends, Future Projections, and Key Challenges for Sustainability”, in Technology in Society, 28(1) (2006), pp. 63-80, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/j.techsoc.2005.10.005.

Dai, D. “Racial/ Ethnic and Socioeconomic Disparities in Urban Green Space Accessibility: Where to Intervene?”, in Landscape and Urban Planning, 102(4) (2011), pp. 234-244, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/j.landurbplan.2011.05.002.

Delgado, M.E. & F. Canters. “Measuring the Accessibility of Different Household Income Groups to Basic Community Services in Upland Misamis Oriental, Northern Mindanao, Philippines”. in Singapore Journal of Tropical Geography, 32(2) (2011), pp. 168-184, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1111/j.1467-9493.2011.00427.x.

Dworkin, R. “What is Equality? Part 1: Equality of Welfare”, in Philosophy & Public Affairs, 1981, pp. 185-246, Accessed at: http://www.jstor.org/stable/2264894.

Geertman, S. C. & J.R. Ritsema Van Eck. “GIS and Models of Accessibility Potential: An Application in Planning”, in International Journal of Geographical Information Systems, 9(1) (1995), pp. 67-80, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1080/02693799508902025.

Getis, A. & J. Ord, “The Analysis of Spatial Association by Use of Distance Statistics”, in Geographical Analysis, 24(3) (1992), pp. 189-206, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1111/j.1538-4632.1992.tb00261.x.

Geurs, K.T. & B. Van Wee. “Accessibility Evaluation of Land-use and Transport Strategies: Review and Research Directions”, in Journal of Transport Geography, 12(2) (2004), pp. 127-140, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2003.10.005.

Gould, P.R. Spatial Diffusion, Commission on College Geopraphy Association of American Geographers, Washington, D. C, 1969.

Guagliardo, M.F. “Spatial Accessibility of Primary Care: Concepts, Methods and Challenges”, in International Journal of Health Geographics, 3(1) (2004), pp. 1-13, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1186/1476-072X-3-3.

Hay, A.M. “Concepts of Equity, Fairness and Justice in Geographical Studies”, in Transactions of the Institute of British Geographers, 20(4) (1995), pp. 500-508, Accessed at: http://www.jstor.org/stable/622979.

Ikram, S.Z. & Y. Hu & F..Wang. “Disparities in Spatial Accessibility of Pharmacies in Baton Rouge, Louisiana”, in Geographical Review, 105(4) (2015), pp. 492-510, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1111/j.1931-0846.2015.12087.x.

Ingram, D.R. “The Concept of Accessibility: A Search for an Operational Form”, in Regional Studies, 5(2) (1971), pp. 101-107, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1080/09595237100185131.

Joseph, A.E. & D.R. Phillips. Accessibility and Utilization: Geographical Perspectives on Health Care Delivery, Sage, 1984.

Khan, A. “An Integrated Approach to Measuring Potential Spatial Access to Health Care Services”, in Socio-economic Planning Sciences, 26(4) (1992), pp. 275-287, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/0038-0121(92)90004-O.

Langford, M. & G. Higgs & R. Fry. “Using Floating Catchment Analysis (FCA) Techniques to Examine Intra-urban Variations in Accessibility to Public Transport Opportunities: The Example of Cardiff, Wales”, in Journal of Transport Geography, 25 (2012), pp. 1–14, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2012.06.014.

Le Grand, J. Equity and Choice: An Essay in. Economics and Applied Philosophy, London: Harper Collins, 1991.

Liu, S. & X. Zhu. “An Integrated GIS Approach to Accessibility Analysis”, in Transactions in GIS, 2004, pp. 45-62, Accessed at: https://doi.org/10.1111/j.1467-9671.2004.00167.x.

Lotfi, S. & M.J. Koohsari. “Measuring Objective Accessibility to Neighborhood Facilities in the City (A case study: Zone 6 in Tehran, Iran)”, in Cities, 2009, pp. 133–140.

Lou, W. “Using a GIS-based Floating Catchment Method to Assess Areas with Shortage of Physicians”, in Health & Place, 10(1) (2004), pp. 1-11, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/S1353-8292(02)00067-9.

Lucy, W.”Equity and Planning for Local Services”, in Journal of the American Planning Association, 47(4) (1981), pp. 447-457, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1080/01944368108976526.

Luo, W. & Y. Qi. “An Enhanced two-step Floating Catchment Area (E2SFCA) Method for Measuring Spatial Accessibility to Primary Care Physicians”, in Health & Place, 15(4) (2009), pp. 1100–1107, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/j.healthplace.2009.06.002.

Luo, W. & F. Wang. “Measures of Spatial Accessibility to Health Care in a GIS Environment: Synthesis and a Case Study in the Chicago Region”, in Environment and Planning B: Planning and Design, 30(6) (2003), pp. 865-884, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1068/b29120.

Malczewski, J. “On the Use of Weighted Linear Combination Method in GIS: Common and Best Practice Approaches”, in Transactions in GIS, 4(1) (2000), pp. 5-22, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1111/1467-9671.00035.

Marsh, M.T. & D.A. Schilling. “Equity Measurement in Facility Location Analysis: A Review and Framework”, in European Journal of Operational Research, 74(1) (1994), pp. 1-17, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/0377-2217(94)90200-3.

Musgrave, R.A. Theory of Public Finance; A Study in Public Economy, New York: McGraw-Hill Book Company, 1959.

Nicholls, S. “Measuring the Accessibility and Equity of Public Parks: A Case Study Using GIS”, in Managing Leisure, 6(4) (2001), pp. 201-219, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1080/13606710110084651.

Omer, I. “Evaluating Accessibility Using House-level Data: A Spatial Equity Perspective”, in Computers, Environment and Urban Systems, 30(3) (2006), pp. 254-274, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2005.06.004.

Ord, J. & A. Getis. “Local Spatial Autocorrelation Statistics: Distributional Issues and an Application”, in Geographical Analysis, 1995, pp. 86-306, Accessed at: https://doi.org/10.1111/j.1538-4632.1995.tb00912.x.

Park, S.J. “Measuring Public Library Accessibility: A Case Study Using GIS”, in Library & Information Science Research, 34(1) (2012), pp. 13-21, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/j.lisr.2011.07.007.

Penchansky, R. & J.W. Thomas. “The Concept of Access: Definition and Relationship to Consumer Satisfaction”, in Medical Care, 19(2) (1981), pp. 127-140, Accessed at: http://www.jstor.org/stable/3764310.

Prange, J. Spatial Justice: A New Frontier in Planning for Just, Sustainable Communities, Doctoral dissertation, TUFTS UNIVERSITY, 2009.

Radke, J. & L. Mu. “Spatial Decompositions, Modeling and Mapping Service Regions to Predict Access to Social Programs”, in Geographic Information Sciences, 6(2) (2000), pp. 105-112, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1080/10824000009480538.

Rawls, J. A theory of Justice, Harvard university press, 1971.

Rescher, N. Distributive Justice: A Constructive Critique of the Utilitarian Theory of Distribution, Indianapolis: The Bobbs-Merrill Company, 1966.

Saaty, T. The Analytic Hierarchy Process, New York: McGraw- Hill, 1980.

Smith, D.M. Geography and Social Justice, TPB, 2004.

________ . Human Geography: A Welfare Approach, London: Edward Arnold, 1977.

Smoyer‐Tomic, K.E. & J.N. Hewko. “Spatial Accessibility and Equity of Playgrounds in Edmonton, Canada”, in The Canadian Geographer/ Le Géographe Canadien, 48(3) (2004), pp. 287-302, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1111/j.0008-3658.2004.00061.x.

Taleai, M. & R. Sliuzas & J. Flacke. “An Integrated Framework to Evaluate the Equity of Urban Public Facilities Using Spatial Multi-criteria Analysis”, in Cities, 40 (2014), pp. 56-69, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/j.cities.2014.04.006.

Talen, E. “Visualizing Fairness: Equity Maps for Planners”, in Journal of the American Planning Association, 64(1) (1998), pp. 22-38, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1080/01944369808975954.

Taylor, Z. “Accessibility of Urban Transport Systems, The Case of Poznan City”, in Geographia Polonica, 33(2) (1976), pp. 121-142, Accessed at: http://rcin.org.pl/Content/4224#page=123.

Tsou, K-W. & Y-T. Hung & Y-L. Chang. “An Accessibility-based Integrated Measure of Relative Spatial Equity in Urban Public Facilities”, in Cities, 22(6) (2005), pp. 424-435, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/j.cities.2005.07.004.

Wan, N. & F. Zhan & B. Zou & E. Chow. “A Relative Spatial Access Assessment Approach for Analyzing Potential Spatial Access to Colorectal Cancer Services in Texas”, in Applied Geography, 32(2) (2012), pp. 291-299, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1016/j.apgeog.2011.05.001.

Wan, N. & B. Zou & T. Sternberg. “A Three-step Floating Catchment Area Method for Analyzing Spatial Access to Health Services”, in International Journal of Geographical Information Science, 26(6) (2012b), pp. 1073-1089, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1080/13658816.2011.624987.

Wang, F. Quantitative Methods and Socio-economic Applications in GIS, CRC Press, 2014.

Wicks, B.E. & J.L. Crompton. “Citizen and Administrator Perspectives of Equity in the Delivery of Park Services”, in Leisure Sciences, 8(4) (1986), pp. 341-365, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1080/01490408609513080.

Williams, S. & F. Wang. “Disparities in Accessibility of Public Highschools, in Metropolitan Baton Rouge, Louisiana 1990–2010”, in Urban Geography, 35(7) (2014), pp. 1066-1083, Accessed at: http://dx.doi.org/10.1080/02723638.2014.936668.