مساجد معاصر و احیاى هویت قدسى

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

مربی دانشکدة معمارى دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

مسجد از دیرباز در معماری اسلامی نقش قابل توجهی ایفا کرده است. به گونه ای که میتوان آنرا عصاره و چکیده معماری هر نقطه از جهان اسلام دانست. چنین نقشی فقط از این امر ناشی نمی شود که مساجد بیوت ا.. یا خانه های خدا ی مسلمانان است؛ بلکه به همان میزان از جایگاه اجتماعی و سیاسی مسجد در جوامع اسلامی و نقش آن در تکوین حیات اجتماعی مسلمانان نیز نشأت میگیرد.با این وصف دیرگاهی است که معماری مسجد خاصه در ایران- که همواره شکوهمندترین نمونه های مساجد جهان اسلام در آن برپا شده است- دچار بحران و نقیصه های جدی است. این وضعیت که امروزه هویت مسجد را تا حد بنایی گنبد دار آکنده از ناراستی های شکلی و تنگناهای فضایی فروکاسته تمام گروه های اجتماعی درگیر با مسجد از جمله نمازگزاران و هیئت امنا تا معماران و طراحان شهری را به واکنش واداشته اشت. در بسیاری از این واکنشها احیای هویت مسجد تابعی از تقویت جایگاه اجتماعی آن فرض شده است. چنین انگاره ای خصوصا با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران قوت روز افزون یافت زیرا همواره از مساجد به عنوان پایگاههای شکل گیری انقلاب یاد شده است. طراحی مصلی ها و مساجد بزرگ مقیاس با چندین عملکرد را می توان از پیامدهای رویکرد اجتماعی به مساجد دانست.اما این رویکرد به دلایلی نتوانسته است معضلات هویتی مساجد از جمله نابسامانی کالبدی و معماری آن را سامان دهد. در این مقاله بر آن هستیم تا بدون نفی یا اثبات رویکرد فوق یکی از دلایل ناکامی آنرا که به زعم نویسندگان مینواند اصلی ترین علت نیز باشد بررسی کنیم.برای این منظور به جای پایگاه اجتماعی جایگاه امر قدسی در مساجد که پایگاه اجتماعی نیز خود تابعی از ان است بررسی شده و کیفیت نمود این امر در مساجد معاصر کاویده شده است بر این اساس ابتدا با بررسی مفهوم امر قدسی در هنر اسلامی به نحوه تجلی آن در مساجد و زندگانی مردم جوامع سنتی پرداخته شده و سپس بررسی تغییرات و تحولات درک این مفهوم در جامعه امروز نظر خود را درباره چگونگی امکان نمود برجسته تر از ان در مساجد امروز بیان کرده ایم. این تحلیل از رهگذر بررسی سه نمونه از مساجد معاصر که نمونه هایی موفق محسوب میشوند ارائه و تکمیل شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Contemporary Mosques and Recreating Sacred Identity

نویسندگان [English]

  • Roohollah Mojtahedzadeh
  • Zahra Namavar
Lecturer, Faculty of Architecture, Shahid Chamran University, Ahwaz
چکیده [English]

The Mosque has played a central role in sociopolitical and cultural life of Islamic communities through the ages, but in Modern times, new domed mosques are built with no spatial integrity nor cultural identity. After the Islamic Revolution, reviving the mosque identity was considered as key to revival of Islamic social identity. This paper considers sacredness as the main source of social veneration. It is hypothesized that lack of social acceptance of newly built mosques is due to neglect of this aspect in architectural design of mosques. The evolution of the sacredness concept is thus discussed. Three contemporary mosques are then analyzed on this basis.

  1. الیاده، میرچا. مقدس و نامقدس. ترجمة نصرالله زنگویى. تهران: سروش، 1376.
  2. رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستارى. چ 3. تهران: سروش،1385.
  3. بورکهات، تیتوس. هنر اسلامى: زبان و بیان. ترجمة مسعود رج بنیا. تهران: سروش، 1365.
  4. بورکهارت، تیتوس. هنر مقدس (اصول و رو شها) .ترجمة جلال ستارى.چ 2. تهران: سروش، 1376.
  5. رحمتى، انشاءالله. هنر و معنویت (مجموعه مقالاتى در زمینه حکمت هنر).چ 1. تهران: فرهنگستان هنر، پاییز 1383.
  6. شایگان، داریوش. زیر آسمانهاى جهان (گفتگو با رامین جهانبگلو). ترجمة ناز ى عظیما. چ 3. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، 1376.
  7. السعید، عصام و عایشه پارمان. نقش هاى هندسى در هنر اسلامى. ترجمة مسعود رجب نیا. تهران: سروش، 1377.
  8. شیمل، آنه مارى. تبیین آیات خداوند (نگاه پدیدارشناسانه به اسلام). ترجمة عبدالرحیم گواهى. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1377.
  9. نصر، سیدحسین. علم و تمدن در اسلام. ترجمة احمد آرام. تهران: نشر اندیشه، 1350.
  10. نصر، سیدحسین. معرفت و امر قدسى. ترجمة فرهاد حاجى میرزایى. چ 2 تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، 1383.
  11. نوبهار، رحیم. « معمارى مسجد از دیدگاه متون دینى». در معمارى مسجد؛ گذشته، حال، آینده . (مجموعة مقالات نخستین همایش معمارى مسجد:اصفهان، 1376 ) چ 1. جلد دوم. تهران: دانشگا ه هنر، 1378. ص. 241-286.
  12. www.archnet.org/library/documents/one-document.jsp?document_id=6046