آسیاب هاى قناتى یزد

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدة معمارى دانشگاه یزد و عضو هیئت علمى پژوهشکدة معمارى گلین یزد

2 دانشجوى دکتراى مرمت ابنیه دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

آسیاب های قناتی سازه هایی احداث شده در زیرزمین هستند و به منظور تامین آرد، یکی از ضروری ترین مایحتاج مردم تلفیقی از دانش ها، فنون و رموز در زمینه های مختلف اعم از معماری، سازه، مهندسی آب، مهندسی مکانیک، زمین شناسی و معدن در آنها به کار رفته است. در این پژوهش به منظور آشنایی و شناخت بیشتر این آثار ارزشمند مغفول پیمایشی در ادبیات مربوطه و تفحص در ابنیه باقی مانده در منطقه یزد و حومه صورت گرفته است.در بخش مطالعات مکتوب، به واژه شناسی و ادبیات مرتبط، تاریخچه ی آسیاب، قنات به مثابه ی نیروی محرکه، و شیوه ی کارکرد آن پرداخته و در ادامه، مبحث شناخت تفصیلی آسیاب در قالب معماری و عناصر کالبدی سازنده ی آسیاب آورده شده است. بخش پایانی، معرفی یک نمونه آسیاب، بررسی و تحلیل وضعیت آسیاب های قناتی یزد، و جمع بندی مجموعه ی مطالب است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Yazd Qanat Watermills

نویسندگان [English]

  • Nariman Farahza 1
  • Mohsen Abbasi Harafteh 2
1 Assistant Professor, Faculty of Art and Architecture, Yazd University
2 PhD Candidate, Isfahan Art University
چکیده [English]

Located on the fringes of desert, Yazd Province has long relied on underground channels or qanats as the main source of water for diverse purposes. To provide flour for the city, watermills were built on the qanat outlets. These watermills demonstrate significant ingenuity in hydraulics, mechanical engineering and subterranean architecture. This paper initially reviews existing literature on qanat watermills in Yazd Province. The architectural elements of watermills typology are then explained. To conclude, a sample watermill is analyzed in detail.

  1. آیتى، عبدالحسین. تاریخ یزد، آتشکدة یزدان. یزد: گلبهار، 1317.
  2. ابن حوقل، محمد. سفرنامة ابن حوقل، ایران در صوره الارض. ترجمة جعفر شعار. تهران: امیرکبیر، 1366.
  3. اصفهانى، محمدحافظ. سه رساله در اختراعات صنعتى. به تصحیح تقى بینش. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1350.
  4. افشار، ایرج. یادگارهاى یزد. چ 2. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى؛ یزد: خانة کتاب، 1374.
  5. -------. ، یزدنامه، فرهنگ ایران زمین، گنجینه، ارمغان محمد طاهرى به شهر یزد. شماره 1. تهران، 1371.
  6. امین الضرب، محمدحسن. یزد در اسناد امین الضرب. به کوشش ایرج افشار و اصغر مهدوى. تهران: طلایه، 1380.
  7. باستانى پاریزى، محمدابراهیم. آسیاى هفت سنگ. چ 2. تهران: نشر علم، 1385.
  8. پاپلى یزدى، محمدحسین و مجید لباف خانیکى. قنوات تفت. تهران: معاونت پژوهشى سازمان میراث فرهنگى کشور، پژوهشکدة مرد م شناسى، 1382.
  9. پاپلى یزدى، محمدحسین. « آسیا بهایى که با آب قنات کار می کنند» در مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانى دانشگاه فردوسى مشهد: سال 1381 ، ش
  10. . 1 (بهار 1364 )، ص 3-30.
  11. پویا، سیدعبدالعظیم. آ بنامة یزد. تهران: آواى نور (به سفارش شرکت سهامى آب منطقه اى یزد)، 1379.
  12. پیگولفسکا، نینا ویکتوروونا و دیگران. شهرهاى ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمة عنای تالله رضا. تهران: علمى و فرهنگى، 1367.
  13. تصدیقى، محمدرضا. یادگار ماندگار مجموعة موقوفات یزد. ج 1. تهران: ستایش (به سفارش اداره کل اوقاف و امور خیریة استان یزد)، 1380.
  14. تفتى، مرتضى. معرفى برخى از ابنیة آبى استان یزد. یزد: روابط عمومى شرکت سهامى آب منطقه اى، 1381.
  15. جعفرى، جعفر بن محمد بن حسن. تاریخ یزد. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1384.
  16. سازمان برنامه و بودجه. فرهنگ آبادی هاى کشور. جلد دهم استان یزد 1355 و 1364.
  17. شهرى، جعفر. تاریخ اجتماعى تهران در قرن سیزدهم زندگى، کسب و کار. ج 1. چ 1. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگى رسا، 1367.
  18. صفى نژاد، جواد. « شگفتی هاى قنات هاى ایران»، در مجموعه مقالات همایش بین المللى قنات: یزد. یزد: شرکت سهامى آب منطقه اى، 1379.
  19. ----------. مبانى جغرافیاى انسانى. تهران: دانشگاه تهران، 1377.
  20. عباسى هرفته، محسن. « پیمایشى در باب معمارى و کارکرد آسیاب هاى سنتى یزد (شناخت و معرفى تفکر زیباى مهندسى و نظام تولید هنرمندانه در این فرایند)» . پذیرفته شده براى چاپ در مجموعه مقالات سومین کنگرة تاریخ معمارى و شهرسازى ایرا ن بم، 1385 ، ص 2(منتشر نشده)
  21. فرح زا، نریمان و محسن عباسى هرفته. شناسایى و معرفى آسیا بهاى سنتى شهرستان یزد و حومه، پیمایشى در باب معمارى و نحوة کارکرد آ نها (1382-1386) طرح پژوهشى. یزد: معاونت پژوهشى دانشگاه یزد.
  22. فرشاد، مهدى. تاریخ مهندسى در ایران. تهران: بنیاد نیشابور، 1362
  23. کاتب، احمد بن حسین بن على. تاریخ جدید یزد. به کوشش ایرج افشار.تهران: امیرکبیر، 1357.
  24. ماهوش محمدى، عبدالرحمن و مانى همدانى. « آسیا بهاى یزد ( گزارش درس آشنایى با هنر و معمارى اسلامى در ایران) »، گزارش مرکز اسناد دانشکده
  25. معمارى وشهرسازى دانشگاه شهید بهشتى. کد گزارش 3446 . زمستان 1369 (منتشر نشده)
  26. مفید مستوفى بافقى، محمد. جامع مفیدى. به کوشش ایرج افشار. ج 3 تهران: کتا بفروشى اسدى، 1340.
  27. همدانى، رشیدالدین فض لالله. وق فنامة ربع رشیدى. چاپ عکسى از روى نسخة اصل. زیر نظر مجتبى مینوى و ایرج افشار. تهران: انجمن آثار ملى، 1350__