وضعیت ابنیۀ شهری اصفهان در دورۀ حکومت ظل السلطان

پورنادری, حسین

وضعیت ابنیۀ شهری اصفهان در دورۀ حکومت ظل السلطان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

حسین پورنادری

استادیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

در فتنۀ افغان ها، بسیاری از زیرساخت ها و ابنیۀ ارزشمند اصفهان از بین رفت، از سکنه خالی شد و تا نزدیک دو قرن پوستۀ فرسوده و آثار معماری و شهرسازی آن رها شده و بی اعتنا باقی ماند. دردورۀ قاجاریه حاکمان اصفهان تا حدود سال 1290 ق یکی پس از دیگری روی کار آمدند و به سرعت کنار رفتند. با آمدن مسعودمیرزا ظل السلطان پسر بزرگ ناصرالدین شاه فصلی دیگر گشوده شد. به نظر میرسد، در اوایل این دوره، در اصفهان هم فعالیت های قابل قبول و مثبت رخ داده، به طوری که سرمایه های از دست رفتۀ آن احیا و هم ضدیت با ابنیۀ کهن، تخریب و فروش مصالح آثار، و مصادرۀ اموال مردمانش تجربه شده است. هدف این پژوهش نظر و تأملی بر وضعیت ابنیۀ شهر در این دوره است. دور های که بیش از یک سوم قرن طول کشید. نتایج حاصل از مطالعات نشان میدهد، در طی هفت سال آغاز حکومت او، وجود و عملکردش، با توجه به شرایط زمان، قابل قبول و مؤثربود. اما، از حدود 1298 ق تا پایان حکومت او در دورۀ ناصری، آثار سوء مدیریت و حاکمیتش بر روند زندگی مردم روستایی و شهری غیر قابل جبران بوده است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.1683870.1390.21.2.11.1

عنوان مقاله [English]

Urban Buildings in Isfahan under Zel-os-Soltan

نویسنده [English]

Hossein Poornaderi

Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan

چکیده [English]

Once a prosperous capital in the Safavid period, Isfahan was neglected for almost two centuries after its siege by Afghan invaders. Under the Qajar rule, governors were frequently replaced until 1290 AH (circa 1900 AD) when Prince Zel-os-Soltan was appointed governor. He governed Isfahan for some thirty years. In the first seven years of his reign, he managed the abandoned royal lands, promoted suburban development, restored royal buildings and built new commercial edifices. Nevertheless, the latter years of his reign witnessed adverse impacts of his rule in particular, destruction of Safavid gardens and palaces.

مراجع

آدمیت، فریدون. اندیشۀ ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، تهران: خوارزمی، 2536 .
آدمیت، فریدون و هما ناطق. افکار اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دورۀ قاجاریه در آثار منتشر نشده، تهران: آگاه، 2536 .
آیت الله زاده شیرازی، باقر. « مجموعه تاریخی و فرهنگی باغ عمارت مسعودیه »، در مجموعه مقالات دومین کنگرۀ معماری و شهرسازی بم، ج 5.
اعتمادالسلطنه، میرزامحمدحسن خان. روزنامۀ خاطرات، با مقدمه و فهرست از ایرج افشار، تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۵ .
افضل الملک، غلامحسین. افضل التواریخ، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدونیان، تهران: نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۱ .
-----------------. سفرنامۀ افضل الملک، به کوشش ناصر افشارفر، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1380 .
اقبال، عباس. « سید شفتی »، در مجلۀ یادگار، سال پنجم، ش ۱۰ .
انصاری، هرمز. مقدمه ای بر جامعه شناسی اصفهان، به کوشش احمد جواهری، تهران: انتشارات نقش جهان، 1379 .
ایوری، پیتر. تاریخ معاصر ایران، از تأسیس تا انقراض سلسلۀ قاجاریه، ترجمۀ محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: عطائی، 1373 .
بامداد، مهدی. شرح حال رجال ایران، تهران: زوار، 1371 .
بلانت، ویلفرد. اصفهان، مروارید ایران، ترجمۀ محمدعلی موسوی فریدنی، به کوشش محمد احمد ینژاد، اصفهان: نشر خاک، ۱۳۸۴ .
پورنادری، حسین. « بررسی تحلیلی وضعیت ابنیۀ شهری اصفهان در زمان حکومت ظل السلطان »، طرح پژوهشی، دانشگاه هنر اصفهان، تابستان 1386.
پولاک، ادوارد. «سفرنامه ایران و ایرانیان« ، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی، 1368 .
پیرزاده، محمدعلی. سفرنامۀ حاجی پیرزاده، به کوشش حافظ فرمانفرمائیان، تهران: بابک، 1360 .
تحویلدار اصفهانی، میرزاحسین خان. جغرافیای اصفهان، به کوشش منوچهر ستوده، دانشگاه تهران، 1342 .
تنکابنی، محمد بن سلیمان. قصص العلما، به کوشش محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، 1383.
جابری انصاری، میرزاحسن خان. تاریخ اصفهان، تصحیح و تعلیق جمشید مظاهری، تهران: چاپ امیر، 1378 .
جکسن، ابراهام ویلیامز. سفرنامۀ جکسن، ترجمۀ منوچهر امیری و فریدون بدره ای، تهران: خوارزمی، 1369 .
جناب، میرسیدعلی. الاصفهان، به کوشش محمدرضا ریاضی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1376 .
دروویل، گاسپار. سفر در ایران، ترجمۀ منوچهر اعتماد مقدم، تهران: شباویز،1365 .
رجایی، عبدالمهدی. تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظل السلطان )از نگاه روزنامۀ فرهنگ(، انتشارات دانشگاه اصفهان، 1383 .
سیاح، محمدعلی بن محمدرضا، خاطرات حاج سیاح یا دورۀ خوف و وحشت، تهران: امیرکبیر، 1359 .
قبادیان، وحید، سنت و تجدد در عهد ناصرالدین شاه.
کرزن، جرج ناتانیل. ایران و قضیۀ ایران، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی، ۱۳۸۰ .
محمدمهدی بن محمدرضا الاصفهانی، نصف جهان فی تعریف اصفهان، تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، تهران: امیرکبیر، 1368 .
مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان.
مسعودمیرزا، سرگذشت مسعودی، ج ۱ و 2 و ۳، به اهتمام و تصحیح حسین خدیوجم، 1368 .
--------. تاریخ مسعودی، تهران: یساولی )فرهنگسرا(، 1362 .
معلم حبیب آبادی، میرزامحمدعلی، مکارم الآثار، اصفهان: چاپخانۀ نشاط، 1362.
مهدوی، سیدمصلح الدین، مزارات اصفهان، دانشگاه اصفهان، ۱۳۸۲ .
نوایی، عبدالحسین، ایران و جهان از قاجاریه تا پایان عهد ناصرالدین شاه، تهران: نشر هما، 1377 .
هنرفر، لطف الله، گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان، اصفهان: کتابخانۀ ثقفی، 1350.