بیمارستان صحرایی ضد انفجار در ایران (تجلی یاریگری دانش طب و مهندسی نظامی در پشتیبانی درمانی مجروحان)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکدة معمارى دانشگاه شهید بهشتى

2 کارشناسى ارشد جامعه شناسى، دانشگاه الزهرا

چکیده

در جنگ تحمیلى عل ىرغم محدودی تهاى فراوان، بخصوص در ترابرى و امکانات، پشتیبانى درمانى موفقى شکل گرفت و درنهایت یکى از پیچیده ترین و ناشناخته ترین جنبه هاى مدیریت و برنامه ریزى، یعنى بیمارستان صحرایى » مدیریت امداد به مجروحان، در طراحى و ساخت تجلى یافت، بیمارستانى در تیررس دشمن، با داشتن امکان « ضد انفجار عمل هاى جراحى حساس در آن. با توجه به سوابق درخشان پشتیبانى درمانى در ایران از یک سو و انقطاع از اندوختة تاریخى به دلیل پی ریزى بسترهاى وابستگى در مهندسى و طب نظامى در دوران پیش از انقلاب اسلامى از سوى دیگر، این موفقیت اهمیت ویژه اى مى یابد. پشتیبانى از مجروحین نبرد در آن زمان حداقل نیازمند همکارى دو تخصص مهم طب نظامى و مهندسى نظامى با یکدیگر در فضاى اجتماعى دفاع در ایران بود. این همکارى به خوبى و در بیمارستان هاى صحرایى با عرضة بهترین خدمات ممکن صورت گرفت. روش تحقیق در این پژوهش در درجة اول مبتنى بر مشارکت مستقیم و کار میدانى گستردة نویسندة مسئول در ساخت بیمارستان صحرایى در زمان جنگ تحمیلى است. پس از آن نیز به بررسى و مطالعة کتابخانه اى در زمینة موضوع و مراجعه به اسناد دست اول پرداخته شده است.در این مقاله ابتدا پیشینة امر پشتیبانى درمانى و بسترهاى وابستگى در مهندسى و طب نظامى در دوران پیش از انقلاب اسلامى، و سپس سطوح پشتیبانى درمانى و سیر اقدامات مهندسى نظامى متناسب با آن، از آغاز تا فرجام جنگ تحمیلى بررسى شده است. بر اساس یافته ها پاسخگویى به مسئلة « مجروحیت » در فضاى اجتماعى دفاع سبب شد که خلاقیتى بى نظیر در طب و مهندسى نظامى، یعنى طراحى و ساخت بیمارستان صحرایى ضد انفجار در خطوط اول جبهه شکل گیرد که در جنگ هاى مدرن دنیا سابقه نداشت. روند بهبود مستمر در همة مراحل پشتیبانى درمانى، بخصوص در رشد مهندسى نظامى مرتبط با طب نظامى، قابل مشاهده است. تجارب متعدد اولیه در زمینة پشتیبانى درمانى، از برپایى چادر گرفته تا نصب کانکس صحرایى ، مقدمات بیمارستان صحرایى ضد انفجار» لازم را براى ارتقاى پشتیبانى درمانى و طراحى و ساخت که نیازى حیاتى در جنگ تحمیلى بود، فراهم کردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Safe Field Hospitals Iranian Military Medical Care System

نویسندگان [English]

  • Ahmad Asgharian Jeddi 1
  • Mahnaz Ghobadi 2
1 Associate Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
2 Msc. Faculty of Social Sciences and Economics, Alzahra University
چکیده [English]

This paper recounts the results of a medico-technical study of the successful experience of Iran during the Iran-Iraq war. It draws mainly on the first-hand experiences of the first author in design and construction of military medical care buildings during the war. To this end, it explains five levels of military medical care system that include: (i) Medical officers equipped with medical care kits at corporal level; (ii) Battalion medical care units; (iii)Regiment field emergency units; (iv)Safe field hospital (SFH) serving two to three legions; and (v)Urban hospitals and recuperation centers. The crucial role of the SFHs in the efficiency of the entire military care system, especially during military operations, is emphasized. It is further explained that in the initial stages of the war, to provide military medical care at legion level existing buildings and urban hospitals were converted into SFHs. This policy was followed by establishing such hospitals in tents and/or prefabricated units. SFHs were then built using portal frames. Finally, special SFHs were designed and built based on the following principles: use of reinforced concrete structures covered by earth and equipped with concrete blast shields; application of camouflage, concealment and deception (CCD) techniques; proper site selection; structural isolation of diverse units; use of special anti-blast fortifications; loop entrances; modularity of compartments; use of independent and movable installations; special interior design; efficient site design; and use of multifunctional spaces.

ادیب‌زاده، بهمن. بیمارستان‌های صحرایی (کتاب ثبت)، واحد تحقیق معاونت مهندسی نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1369.
اصغریان جدی، احمد. «رابطۀ ترس و معماری»، در صفه، ش 39 (پاییز و زمستان 1383)، ص 1۲۵-1۳۹.
ــــــــ . الزامات معمارانه در دفاع غیرعامل پایدار، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1386.
ــــــــ . آموزش معماری در جنگ، تهران: دفتر فنی، آموزشی، و پژوهشی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، 1377.
ــــــــ . رمز و راز جنگ، کتاب اول، ویراست دوم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1387.
اعتمادیان، مسعود. «روش‌های مدیریت ساخت و طراحی بیمارستان‌های ایران و سایر کشورها، مقالۀ مروری»، در مرکزتحقیقات مدیریت بیمارستانی دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، بی‌تا.
اکبری، اسماعیل. «برشی از گفتنی‌های پزشکی و امداد در جنگ تحمیلی»، در صاحب نیوز، 23/5/1393.
تاج‌بخش، حسن. تاریخ بیمارستان‌های ایران از آغاز تا عصر حاضر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1379.
ــــــــ . تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران، جلد اول، ایران باستان، تهران: انتشارات سازمان دامپزشکی کشور با همکاری انتشارات دانشگاه تهران،1372.
تاجیک، احمدرضا. طبیبان نبرد، تهران: سوره سبز، 1392.
توفیقی، شهرام و همکاران. «عوامل مؤثر بر انتخاب محل مناسب مرکز درمانی در مناطق عملیاتی»، در طب نظامی، ش 2، (تابستان 1389)، ص 1۰۷-1۱۰.
حسینی، سیدبهشید. طراحی در بحران (مراکز درمانی صحرایی)، رسالۀ کارشناسی ارشد معماری و شهرسازی، دانشگاه تهران، 1372.
حیدرپور، عیوض. «نقش سازه‌های بیمارستانی در کاهش تلفات»، در مجموعه مقالات اولین همایش مهندسی رزمی سپاه، مهندسی جنگ، 1376، ص ۴۹-۶۶.
ذکائی، سعید. «نظریه و روش در تحقیقات کیفی»، در فصلنامه علوم اجتماعی، ش 17 (بهار 1381)، ص ۴۱-۶۹.
روستایی، محسن. تاریخ طب و طبابت در ایران (از عهد قاجار تا پایان عصر رضاشاه) به روایت اسناد، ج1، قوانین و نظامنامه‌های طبی، گزارشات صحّی و بهداشتی، ایجاد مدارس عالی طب و مراکز صحّی و درمانی، تهران: مرکز اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1382.
زالی، علیرضا. مصاحبۀ فارس نیوز با زالی، رئیس سازمان نظام پزشکی، در http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13950703000061
ــــــــ . سخنرانی زالی در همایش تکریم سپیدپوشان عاشورایی.
ساعی، علی. روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی (با رهیافت عقلانیت انتقادی)، تهران: سمت، 1387.
سانبرو، دیانا. «زنان در جنگ»، ترجمۀ امیر میرزاعطاری، در مطالعات فرهنگی‌ـ دفاعی زنان، سال چهارم، ش 12 (بهار 1387).
شیرعلی‌نیا، جعفر. دایرة ‌المعارف مصور تاریخ جنگ ایران و عراق، تهران: انتشارات سایان، 1392.
صفوی، سیدمحمدمهدی. «مدرسۀ جنگ»، در اسوه، ویژه‌نامۀ کنگرۀ مهندسین شهید، (پاییز 1389)، ص 5۲-5۳.
طهماسبی‌پور، امیرهوشنگ. «سیر تحول بیمارستان صحرایی در جنگ تحمیلی»، در مطالعات دفاع مقدس، ش 45 (تابستان1392).
عامریون، احمد و همکاران. «نیازهای آموزشی امدادگران در فرایند امداد و انتقال مجروحین جنگی با جراحات شکمی در جنگ‌های زمینی»، در پرستاری مراقبت‌های ویژه، ش 1 (زمستان 1387).
غنجال، علی و همکاران، «بیمارستان‌های صحرایی دوران جنگ عراق علیه ایران»، در طب نظامی، ش 6، (تابستان1383)، ص 1۴۳-1۵۲.
فارابی، مهدی. بیمارستانی برای شرایط عادی و بحرانی، رسالۀ کارشناسی ارشد معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، 1385.
فرهادی، مرتضی. انسان‌شناسی یاریگری، تهران: نشر ثالث، 1388.
ــــــــ . واره درآمدی به مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1387.
فیروزکوهی، محمدرضا و همکاران. «تأثیرات جنگ تحمیلی بر پرستاری در ایران: یک مطالعۀ تاریخی»، در طب نظامی، ش 3 (پاییز 1394)، ص 1۲۷-1۳۶.
فیلیپ، آدام و کلوین هرتسلیک، جامعه‌شناسی بیماری و پزشکی، ترجمۀ دنیا کتبی، تهران: نی، 1385.
کریگ، لیزابت. تاریخ پرستاری، ترجمۀ فاطمه شاداب، تهران: ققنوس، 1395.
گیدنز، آنتونی. جامعه‌شناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: نی، 1374.
مبینی، سیف‌الله. مصاحبۀ خبرگزاری دفاع مقدس با مبینی، مسئول مرکز امداد پزشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 5/3/1393.
محمدپور، احمد. ضد روش، منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی، جلد اول، تهران: جامعه‌شناسان، 1389.
معروفی، یحیی و محمدرضا یوسف‌زاده. تحلیل محتوا در علوم انسانی (راهنمای عملی تحلیل کتاب‌های درسی)، همدان: سپهر دانش، ۱۳۸۸.
میرزایی، غلامرضا. «شناخت و طراحی معماری بیمارستان‌های صحرایی با الزامات پدافند غیر عامل»، در فصلنامه فرهنگ و دانش (پدافند غیر عامل)، ش 1 (بهار 1393).
نامجوی‌نیک، خسرو. تاریخچۀ طب نظامی از دوران ایران باستان تا پایان هشت سال دفاع مقدس، تهران: انتشارات ایران سبز، 1389.
نویفرت، ارنست و پیتر نویفرت. اطلاعات معماری، ترجمۀ حسین مظفری ترشیزی، تهران: آزاده، 1388.
هارمز، د . «طب نظامی آلمان»، ترجمۀ مهدی خوبدل و فائزه ساده‌وندی، در طب نظامی، ش 1بهار و تابستان (1380)، ص ۶۵-۷۲.
Bryman, Alan. Social Research Methods, New York, Oxford university press, 2008.
Firouzkouhi, Mohammadreza. “Experiences of the Civilian Iranian Operating Room Nurses: A Historical Survey of the Iran-Iraq War”, in Journal of Nursing and Midwifery Sciences, (2016), pp. 41-51.
www.history.com- 2016