تدوین چارچوبی برای اندازه گیری تاب آوری یک محله شهری در برابر زلزله نمونه موردی : محله هرزه ویل ، منجیل ، گیلان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده معماری شهرسازی - دانشگاه شهید بهشتی

2 استادیار دانشکدة معمارى و شهرسازى دانشگاه شهید بهشتى

3 دانشجوى دکترى معمارى، دانشگاه شهید بهشتى

چکیده

ابعاد رو به گسترش آسیب پذیری شهرها، ناشی از وقوع سوانح در دهه های گذشته، سبب شده است که اقداماتی که برای کاهش خسارات و تلفات ناشی از وقوع سوانح در شهرها و سکونتگاههای زیستی انجام شده، از مقاوم سازی تک بناها به رویکردهایی جامع و در راستای پایدار سازی همه جانبه حیات جوامع شهری در جنبه های کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تبدیل گردند. رویکرد جوامع مقاوم در برابر سوانح یکی از این رویکردها است و به نظر می رسد که قابلیت توسعه و رسیدن به یک مدل مناسب برای بررسی میزان تاب آوری و یا عدم آسیب پذیری شهرها در برابر سوانح احتمالی آتی گردد.در این مقاله تلاش شده است از طریق تلفیق برخی رویکردهای جدید و جامع (با تاکید بیشتر بر رویکرد  جوامع مقاوم در برابر سوانح و توجه به نقش یکپارچه اجزاء کالبدی شهرها و فرم آنها ) به تدوین چارچوبی یرای بررسی آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله پرداخته شود و در نهایت معیارهایی در سه دسته کلی(کالبدی، اجتماعی، و اقتصادی) برای ارزیابی میزان تاب آوری شهرها در برابر زلزله های احتمالی در آینده تهیه گردد. سپس بر اساس معیارهای حاصل شده به طور نمونه، به بررسی وضعیت تاب آوری یک محله شهری در برابر زلزله پرداخته شده است. نمونه موردی برگزیده شده ، محله هرزویل در منجیل می باشد که سابقه سکونت طولانی مدت دارد و در زلزله 1369 رودبار-منجیل به علت قرار گیری بر روی یکی از گسل های فعال منطقه، بیش از 90 درصد تخریب شد.روش این تحقیق ترکیبی از روش های کمی و کیفی است، که بر پایه بررسی اسناد و مدارک، جمع آوری اطلاعات از طریق پیمایش میدانی و تکمیل پرسش نامه به کمک نمونه گیری ساده اتفاقی صورت پذیرفته است. علاوه بر این برای تکمیل داده های مورد نیاز از مصاحبه های عمیق با ساکنین محله و برخی مسئولین مرتبط نیز بهره گیری شده است.نتایج این تحقیق نشانگر میزان بالایی از تاب آوری اجتماعی-اقتصادی با وجود آسیب پذیری نسبی ویژگی های کالبدی محله هرزه ویل است. با اینحال با توجه به سطوح بسیار مطلوب تاب آوری اجتماعی محله، که از نقاط قوت اساسی آن محسوب می شود، در مجموع محله هرزه ویل تاب آوری نسبتا مناسبی دارد، هر چند ضرورت برنامه ریزی برای بهبود تاب آوری کالبدی محله با توجه به ظرفیت های مناسب اجتماعی و اقتصادی آن امری انکار ناپذیر به نظر می رسد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessing Resilience of an Urban Neighborhood

نویسندگان [English]

  • Akbar Zargar 1
  • Zahra Ahari 2
  • Fatima Razeghi 3
1 Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
2 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
3 PhD Candidate, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Vulnerability of cities has drastically increased over the recent decades. Disaster mitigation has also evolved to include a more holistic approach. The emphasis on strengthening single buildings has now shifted towards creating sustainable resilient cities, which incorporates physical, economic and social aspects.
One such approach is the Disaster-Resistant Communities (DRC) Model. This Model has the potential to be used as the basis for assessing the resilience of cities and/or their vulnerability. This paper attempts to further develop the DRC Model, in combination with other existing models such as the three-dimensional city vulnerability matrices, to develop a framework for assessing neighborhood resilience. The resulting model is applied to Harzevil Neighborhood, Manjil, which was razed to the ground in Gilan and Zanjan Earthquake of 1990. This model assesses the resilience of this neighborhood in case of another hypothetical seismic jolt.
The results indicate that despite its significant physical vulnerability, currently this neighborhood has substantial socioeconomic resilience. This means that its social capital has to be drawn upon to reduce its physical vulnerability.

  1. فریادی، شهرزاد، (1375) طراحی شهری در مناطق زلزله خیز(طراحی شهر رستم آباد)، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
  2. مسائلی، صدیقه، (1375) برنامه ریزی کاربری زمین در مناطق زلزله خیز نمونه شهرهای منجیل ،لوشان،رودبار بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
  3. حبیب، فرح، (1372) نقش فرم شهر در کاهش خطرات ناشی از زلزله، رساله کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه تهران.
  4. جعفری، بهروز، (1384) نقش فرم شهری در تحلیل خطر زلزله(نمونه موردی منطقه 14 تهران)، رساله کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه تهران.
  5. حمیدی، ملیحه، (1372) ارزیابی فرم شهری رودبار (زلزله 1369)ارائه ایده های کلی طراحی شهری برای کاهش آسیب پذیری و افزایش کارایی، رساله کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه تهران.
  6. کاظمی، مصطفی، (1373) طراحی شهری ناحیه مرکزی شهر رشت با هدف کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله(جلد دوم)ش 48.
  7. کاظمی، مصطفی و مجیدی، حسین، (1373) طراحی شهری ناحیه مرکزی شهر رشت با هدف کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله(جلد اول)ش 47.
  8. بحرینی، سید حسین و جدلی، هلن، (1373) ایمنی مراکز زیستی در برابر خطرات زلزله ،ش 55، بنیاد مسکن وundp.
  9. کاظمی، مصطفی، (1373) برنامه ریزی و طراحی شبکه ارتباطی شهر رشت با هدف کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله ،ش 51، بنیاد مسکن وundp.
  10. زرگر، اکبر و میری،سید حسن و آقایی، مسعود، (1372) گونه شناسی ابنیه غیر مهندسی شهر های لوشان ،منجیل،رودبار ،ش 18، بنیاد مسکن وundp.
  11. اورنگ، ملاحت، (1386) سنجش کیفیت محیط در بازسازی های پس از سانحه ،مطالعه موردی :فضاهای عمومی شهر بم، رساله کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه تهران.
  12. بحرینی، سید حسین، (1377) فرآیند طراحی شهری، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  13. فرزین معتمد، ارغوان، (1381) گزارش مربوط به سفر گروه بازسازی به مناطق زلزله زده استان گیلان و زنجان، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
  14. علیزاده، محمد، (1375) خسارات اقتصادی زلزله سال 1369 شمال ایران، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
  15. کاظمی، مصطفی و زارعی، بهروز، (1373) بهینه سازی شبکه های گاز درون شهری جهت کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله ،ش 32، بنیاد مسکن وundp.
  16. نباتی، علی آقا و قریشی، منوچهر و یانچسفسکی، (1372) زمین شناسی عمومی و تکتونیک منطقه گیلان و زنجان ،ش 17، بنیاد مسکن وundp.
  17. حائری، سید محسن و ستاری، محمد حسین، (1373) لغزشهای بزرگ بوقوع پیوسته بر اثر زلزله 31 خرداد ماه 1369 منجیل، ش1، بنیاد مسکن وundp.
  18. کتمیری، بهروز و خدابنده، چنگیز و داودی راد، محمد رضا، (1372) اثر مشخصات آبرفت در نحوه انتشار امواج و پهنه بندی مقدماتی بزرگنمایی شهرهای لوشان _منجیل_رودبار ،ش 24، بنیاد مسکن وundp.
  19. علیزاده، محمد و ارجمند نیا، اصغر و حسینی، غفار و قدرت نما، قهرمان، (1373) بررسی خسارات اقتصادی وارده به بخش مسکن ،مراکز آموزشی ،منابع تامین آب و سیستم فاضلاب و امکانات بهداشتی _درمانی در زلزله منجیل ،ش 36، بنیاد مسکن وundp.
  20. علیزاده، محمد و مهاجر ایروانی، محمد و خلیل زاده، قاسم، (1373) بررسی خسارات اقتصادی وارده به اماکن مذهبی و ساختمانهای دولتی و بخش صنعت در زلزله منجیل ،ش 35، بنیاد مسکن وundp.
  21. (1369) کنفرانس آزاد زلزله 31 خردادماه 1369 منجیل(منطقه گیلان و زنجان)، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، ش 133.
  22. (1370) زلزله منجیل_رودبار(ایران)31 خرداد1369،
  23. معین فر، علی اکبر و نادر زاده، احمد، (1369) گزارش فنی و فوری زلزله 31 خرداد ماه 1369 منجیل(منطقه گیلان و زنجان)، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
  24. (1369) گزارش زلزله منجیل 31 خردادماه 1369، سازمان برنامه و بودجه ،معاونت فنی دفتر تحقیقات و معیارهای فنی.
  25. حمیدی، ملیحه، (1373) نقش فرم الگو واندازه سکونتگاهها در کاهش خطرات ناشی ازوقوع زلزله،جلد اول:مفاهیم ،دیدگاهها و روش برخورد ،ش 41، بنیاد مسکن وundp.
  26. حمیدی، ملیحه، (1373) نقش فرم الگو واندازه سکونتگاهها در کاهش خطرات ناشی ازوقوع زلزله،جلد دوم:شناخت و تحلیل منطقه شهری فرم شهر رودبار در آسیب پذیری و کارایی هنگام وقوع زلزله ،ش 42، بنیاد مسکن وundp.
  27. حمیدی، ملیحه، (1373) نقش فرم الگو واندازه سکونتگاهها در کاهش خطرات ناشی ازوقوع زلزله،جلد سوم:شناخت و تحلیل فرم شهر منجیل در آسیب پذیری و کارایی هنگام وقوع زلزله ،ش 43، بنیاد مسکن وundp.
  28. حمیدی، ملیحه، (1373) نقش فرم الگو واندازه سکونتگاهها در کاهش خطرات ناشی ازوقوع زلزله،جلد چهارم:شناخت و تحلیل فرم شهر لوشان در آسیب پذیری و کارایی هنگام وقوع زلزله،ش 44، بنیاد مسکن وundp.
  29. حمیدی، ملیحه، (1373) نقش فرم الگو واندازه سکونتگاهها در کاهش خطرات ناشی ازوقوع زلزله،جلد پنجم:نتیجه گیریهای مقایسه ای و ارائه ایده های کلی طراحی قانونمندیهای آسیب پذیری و کارایی فرم شهر در هنگام وقوع زلزله و ضوابط طراحی،ش 45، بنیاد مسکن وundp.
  30. حمیدی، ملیحه، (1373) نقش فرم ،الگو و اندازه سکونتگاهها در کاهش خطرات ناشی از وقوع زلزله، مرکز مطالعات سوانح طبیعی ایران،طرح بسیج توان فنی کشور در بازسازی مناطق زلزله زده.
  31. فریادی، شهرزاد، (1373) طرح ساماندهی منطقه رودبار رستم آباد،ش 31، بنیاد مسکن وundp.
  32. نیک نژاد،(1384) برنامه ریزی فضاهای شهری در بم، رساله کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه تهران.
  33. شادی طلب، ژاله، (1372) جامعه شناسی فاجعه ،تجربه زلزله رودبار _منجیل ،ایران_خرداد 1369، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
  34. مهندسین مشاور ایران آمایش، (1374)کلیاتی از وضعیت نقاط شهری و روستایی شهرستان رودبار، دفتر فنی وزارت کشور.
  35. مهندسین مشاور ایران آمایش، (1376) طرح هادی منجیل، دفتر فنی وزارت کشور.
  36. خوئی، الهام، (1387) امکان سنجی کاربرد رویکرد برنامه ریزی طراحی در بهبود برنامه های ارتقائ کیفیت محیط شهری ،مورد مطالعه:میدان بهارستان، کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران.
  37. حسینیون، سولماز، (1385) راهنمای طراحی شهری مقاوم در برابر زلزله، رساله کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه شهید بهشتی.
  38. مرادی مسیحی، واراز (1383) دستیابی به شکل پایدار شهری شکل پایداری و حمل و نقل 1، انتشارات پردازش و برنامه ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران).
  39. مدنی پور، علی، (1378) طراحی فضای شهری نگرشی بر فرآیندی اجتماعی و مکانی، انتشارات پردازش و برنامه ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران).
  40. صرافی، مظفر، شهر پایدار چیست؟، نشریه مدیریت شهری 4.
  41. ارجمند نیا، اصغر، بوم شهر تبلور پایدار شهری، نشریه مدیریت شهری 4.
  42. اBahrainy, Hossein. (2003) Natural Disaster Management in Iran during the 1990s-Need for a New Structure, Journal of Urban Planning and Development vol 129-no.3.
  43. Bahrainy, Hossein. (1998) Urban Planning and Design in a Seismic- Prone Region(The Case of Rasht in Northern Iran), Journal of Urban Planning and Development Vol s124-no.4.
  44. William G.Ramroth Jr. (2007) Planning For Disaster :How Natural and man-made Disasters Shape the Built Environment, Planning For Disaster :How Natural and man-made Disasters Shape the Built Environment.
  45. American planning Association, (2006) Planning and Urban Design Standards, Planning and Urban Design Standards.
  46. Tae-Sun, (1994) Sustainable Housing :An Integrated Method Toward Housing ,Planning, Design, and construction, PHD Tez.
  47. Philip R. Berke and Thomas J. Campanella, (2006) Planning for Post disaster Resiliency, The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science 2006; 604; 192.
  48. Philip R. Berke, Yan Song and Mark Stevens, (2009) Integrating Hazard Mitigation into New Urban and Conventional Developments, Journal of Planning Education and Research 2009; 28; 441 originally published online Apr 24, 2009.
  49. Philip R. Berke, (1998) Reducing Natural Hazard Risks Through State Growth Management, Online Publication Date: 31 March 1998.
  50. RISK, SOCIETY AND POLICY SERIES, (2004) Facility Siting: Risk, Power and Identity in Land Use Planning, RISK, SOCIETY AND POLICY SERIES Edited by Ragnar E Löfstedt.
  51. Burby, Raymond J, (1998) Cooperating With Nature : Confronting Natural Hazards With Land Use Planning for Sustainable Communities Natural Hazards and Disasters.
  52. APA National Charrette Institue, (2006) Charrette Handbook The Essential Guide for Accelerated,Collaborative Community Planning, APA /USA.
  53. William G.Ramroth,JR.,AIA, (2007) Planning for Disaster How Natural and Manmade Disasters Shape the built Environment, AIA/New York.
  54. Donald Watson,Alan Plattos,Robert Shibley, (2003) Time-Saver Standards For Urban Design, USA/MassaChusette.
  55. Edward J.Jepson,Jr. (2009) Sustainability and Planning :Divers Concepts and Associations Close, Journal of Planning Literature 1 Nov 2009, P499-510.
  56. FEMA Risk managment seris, (2006) Designing for Earthquakes,a manual for Architects, FEMA 454.
  57. Gregory D.Mitchell, (2003) Disaster Resistant New Urbanist Communities, Tez of Queen’s University Kingston,Ontario, Canada.
  58. Haruo Hayashi, (2007) Long Term Recovery from Recent Disasters in Japan and the United States, Disasters Prevention ResearchInstitute (DPRI), Kyoto Uni, Japan.
  59. Yoshiteru Murosaki, (2007) Lessons on Reconstruction Strategies from the Great Hanshin-Awaji Earthquake, National Research Institute of Fire and Disaster,Tokyo,Japan.
  60. Norio Maki, Hai-Li Chen and Shingo Suuki, (2009) Response to Possible Earthquake Disasters in the Tokai,Tonankai,and Their Restoration/Reconstruction Strategies, Disasters Prevention ResearchInstitute (DPRI), Kyoto Uni, Japan.
  61. Tsuneo Katayama, (2006) Earthquake Disaster Mitigation and Earthquake Engineering in Japan-A Review With a Emphasis on the Kobe Earthquake and its Impact, Department of Architecture,School of Engineering, Tokyo Denki Uni, Japan.
  62. Commission for Architecure & the Built Environment, By Design Urban Design the Planning System.Towards Better Practice.
  63. Lynch, Kevin, (1996) A Theory of Good City Form