چارچوب معیشت پایدار: راهبردى براى بقا و ارتقاى خانوار در سکونتگا ههاى غیررسمى

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدة علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری از دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

اسکان غیررسمى از جمله چالش هاى اساسى مدیریت شهرى در سطح جهان، به ویژه در جوامع در حال توسعه است. خصوصیات و علل تکوین و گسترش این پدیده از یک کشور به کشور دیگر و حتى در درون یک کشور از یک مکان جغرافیایى به مکان دیگر متفاوت است. رویکردهاى مواجهه با این پدیده از نادیده گرفتن تا ریشه کن کردن و نهایتاً ارتقا و توانمندسازى متفاوت است. تقریباً از دهة 1320 ش کشور و مدیریت شهرى در ایران، با این پدیده به شکل جدید مواجه بوده و به فراخور درک مسئولین شهرى از آن، نوع برخورد از تخریب تا بهسازى و توانمندسازى ساکنان متفاوت بوده است. تصویب سند ملى توانمندسازى و سامان دهى اسکان غیررسمى در اوایل دهة 1380 نقطة عطفى در رویکرد سازنده نسبت به این مسئله بوده و پس از آن اقدامات بهسازى، سامان دهى کالبدى به روند رو به رشدى رسیده و دستاوردهاى مثبتى داشته است؛ لیکن رویکردهاى حاضر در برخورد با اسکان غیررسمى در زمینه هاى مختلف اجتماعى و اقتصادى کاستى هایى دارد. چارچوب معیشت پایدار، با نگاه همه جانبه به چگونگى بقا و معیشت ساکنان سکونتگاه هاى فقرزده، رویکردى مناسب براى پوشش این کاستى ها، به منظور توانمندسازى و ارتقاى اجتماعى و اقتصادى خانوارها، است. روش این تحقیق توصیفى  تحلیلى و براى گردآورى اطلاعات مورد نیاز از روش کتابخانه اى و میدانى بهره گرفته شده است. در روش میدانى علاوه بر تکمیل پرسش نامه (با استفاده از نمونه گیرى سیستماتیک یا منظم)، به منظور عمق بخشى به اطلاعات به دست آمده با 20 نفر از سرپرست خانوارها براى ترسیم حقایقى از داستان هاى زندگى آن ها مصاحبة عمیق صورت گرفته است. در مقالة حاضر، بر اساس چارچوب معیشت پایدار، دارایی هاى ساکنان محله اسلا م آباد (نمونة مورد بررسى) سنجش شد که نتایج حاصله بیانگر آن بود که میزان دارایى و سرمایة ساکنان این محله در زمین ههاى مختلف انسانى، مالى، فیزیکى، طبیعى، اجتماعى، و سیاسى برابر نیست و به دلیل آسیب پذیرى در زمینه هاى مختلف (قانونى، فرایندى، ضعف مدیریت شهرى، آگاهى و اطلاع کم ساکنین) از میزان این دارایی ها نیزکاسته شده است. نگارندگان در این نوشتار با نگاه چندجانبه به زندگى ساکنین این محله به این نتیجه رسیدند که براى خروج ساکنین از چرخة فقر و توانمندسازى آنها، تنها نمی توان با توجه به یک بعد از زندگى موفق بود و باید به دارایى و آسیب پذیرى آ نها از زوایاى مختلف انسانى، مالى، فیزیکى، وتوجه شود و در پایان براى کاهش زمینه هاى آسیب پذیرى و افزایش سرمایه ها و دارایی هاى ساکنان این محله، به منظور توانمندسازى ایشان، پیشنهاداتى در ابعاد مختلف بیان شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sustainable Livelihoods Framework A Strategy for Household Empowerment in an Informal Settlement, Islamabad Neighborhood, Tehran

نویسندگان [English]

  • Mozaffar Sarrafi 1
  • Mostafa Shamsaei 2
1 Assistant Professor, Faculty of Earth Science, Shahid Beheshti University
2 Faculty of Earth Science, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Informal settlements are among serious challenges of urban management, especially in developing countries. The origins and characteristics of each informal settlement vary in different parts of a country—even in different parts of a city. Similarly, the approaches to this problem also vary from neglect, demolition and eviction to upgrading and empowerment. Since mid 1940s, facing this phenomenon, urban management in Iran has also followed these approaches in dealing with informal settlements. The adoption of the National Policy Document on Enabling and Regularizing Informal Settlements in early 2000s, has significantly contributed to establishing a constructive approach to this problem and stimulating upgrading initiatives across the country. Nevertheless, in many cases these initiatives concentrate on the physical aspect rather than addressing socioeconomic issues.
With a comprehensive view to the lives of the inhabitants of such poor settlements, the Sustainable Livelihoods Framework [SLF] provides a more appropriate approach towards empowerment and socioeconomic improvement of these households.
Employing the SLF approach, this paper attempts to assess the assets of the residents of Islamabad Neighborhood in Tehran. All assets including human, financial, physical, natural, and sociopolitical capital are considered. The results of the field survey indicate the inequity in these assets as well as their decrease due to the vulnerability of the resident households. On the same basis, recommendations are proposed for reducing vulnerability and increasing the capital of the residents.

  1. منابع و مآخذ
  2. ایراندوست، کیومرث. سکونتگا ههاى غیررسمى و اسطورة حاشی هنشینى،
  3. . تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزى شهرى، 1388
  4. ،« از اسکان غیررسمى تا اسکان نایابى: درجستجوى راه حل » . پیران، پرویز
  5. .29 - در فصلنامه هفت شهر، ش 23 و 24 (بهار وتابستان 1387 )، ص 14
  6. داداش پور، هاشم و بهرام علیزاده. اسکان غیررسمى و امنیت تصرف زمین،
  7. . تهران: انتشارات آذرخش، 1390
  8. سندملى » . دبیرخانه ستاد ملى توانمندسازى و ساماندهى اسکان غیررسمى
  9. مصوب 1381 هیئت ،« توانمندسازى و سامان دهى اسکان غیررسمى
  10. . وزیران، تهران: شرکت مادر تخصصى عمران و بهسازى شهرى، 1382
  11. شمسایى، مصطفى. عوامل مؤثر بر شک لگیرى سکونتگا ههاى غیررسمى
  12. شهرى و راهبردهاى بقاى خانوار، مورد پژوهى: محلة اسلا مآباد (منطقه 2
  13. شهردارى تهران)، پایان نامه کارشناسى ارشد جغرافیا و برنامه ریزى شهرى،
  14. . دانشگاه شهید بهشتى، 1391
  15. راهکارهاى پیش گیرى از گسترش » . صادقى، احمد و مجید روستا
  16. در همایش ملى سکونتگاه هاى ،« سکونتگاه هاى غیررسمى در ایران
  17. غیررسمى (چالش ها، راهبردها با محوریت منطقة کلان شهرى تهران)،
  18. . دانشگاه آزاد واحد شهررى، 1388
  19. از حاشیه نشینى تا متن شهرنشینى به سوى نظریه اى براى » . صرافى، مظفر
  20. در فصلنامه هفت شهر، ش 8 (تابستان ،« سامان دهى اسکان غیررسمى
  21. .11 - 1381 )، ص 5
  22. سامان دهى سکونتگاه هاى غیررسمى کشور در پرتو حکمروایى » .
  23. ،( در فصلنامه هفت شهر، ش 23 و 24 (بهار و تابستان 1387 « خوب شهرى
  24. .13 - ص 4
  25. DFID. Sustainable Livelihoods Guidance Sheet, London:
  26. Department for International Development, 1999.
  27. Helen Jarvis, Jonathan Cloke & Paula Kantor . Cities and
  28. Gender, London: Taylor & Francis, 2009.
  29. Kabeer, N. Mainstreaming Gender in Social Protection for the
  30. Informal Economy, London: Commonwealth Secretariat, 2008.
  31. Majale, Mike. “Towards Pro-Poor Regulatory Guidelines for
  32. Urban Upgrading”, 2002.
  33. Perlman, Janice. Favela, Oxford: Oxford University Press,
  34. Rakodi, C. and T.Loyd-Jones (eds). Urban Livelihoods: A
  35. People-Centred Approach to Reducing Poverty, London:
  36. Earthscan, 2002.
  37. UN-HABITAT. Slums of the World: The Face of Urban Poverty
  38. in the New Millennium, Nairobi: Habitat, 2003.
  39. ________ . State of the World’s Cities 2010/ 2011, Nairobi:
  40. Habitat, 2011.
  41. ________ . The Challenge of Slums– Global Report on
  42. Human Settlements, London: Earthscan, 2003.
  43. http://www.ifad.org/sla/index.htm: Accessed at
  44. /03/01