بررسى نردة پنجره هاى بناهاى دورة قاجاریه در همدان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

مربی دانشکدة هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

چکیده

 بناهاى دورة قاجارى شهر همدان پنجره هایى با نرده هاى زیبا و متنوع دارد که نشان از هنر نرده سازان همدانى است. این دوره، سرآغاز استفادة فلز به جاى چوب در ساخت نردة پنجره ها است که به «گل نرده» معروفند.بررسى ها نشان داد که ساخت نردة پنجره ها نخست جنبة تزیین، حجاب، و حفاظت داشته، ولى به مرور زمان جنبة تزیینى آن قوت بیشترى یافته است. در آغاز، طرح نرده پنجره هاى بناهاى دورة قاجاریه همدان برگرفته از هنر غیربومى بوده و شکلى شبیه به حرف «S» با پیچش حلزونى داشته است. این شکل تنها طراحى و  ساخت نردة پنجره هایى با ابعاد خاص از مستطیل را میسر مى کرد و استادکاران نمى توانستند سطح پنجره هایى با ابعاد مختلف مستطیل و شکل هاى متفاوت مانند منحنى را کاملاً پوشش دهند. به همین علت آن ها ابعاد شکلى شبیه «S» را تغییر مى دهند و به ابعاد مختلفى  دست مى یابند که سطح کامل پنجره ها را پوشش مى دهند. درنهایت  استادکاران با تجربه اندوزى و لحاظ کردن نیازهاى روز، دست به نوآورى مى زنند و خلاقانه با تغییر عمده در شکل  شبیه «S» نقش مایه هاى جدید و متنوعى ابداع مى کنند که خود به عنصرى نو بدل مى گردد و مى توان با قرینه سازى، ترکیب، و تکثیر آن ها به انواع شکل هاى زیبا با ابعاد متفاوت دست یافت. این نوآورى تا آنجا پیش مى رود که به طرح هایى منحصربه فرد و در نوع خود بى نظیر منتهى مى گردد، طرح هایى با نقوش متفاوت که هریک سرآغازى در ساخت انواع نردة پنجره در دورة پهلوى گشت. این طرح ها در زیرنقش مستطیل و با قرینه سازى اجرا مى شوند. بررسى ها روند تکاملى را در ساخت نردة پنجره ها نشان داد که از تنوع ابعاد و شکل پنجره ها تبعیت مى کند.هدف در این پژوهش، مستندسازى طرح هاى به کاررفته در نرده پنجره و بررسى و شناسایى روش هاى ترسیم و ساخت آن و نیز بومى سازى هنر وارداتى به دست هنرمندان ایرانى است. جمع آورى اطلاعات در این پژوهش توصیفى  تحلیلى، با مطالعة میدانى صورت گرفته است. به این منظور 68 نردة پنجره در بناهاى باقى مانده از دورة قاجاریة شهر همدان شناسایى، مطالعه، و بررسى گردیده و در چهار گروه دسته بندى شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Qajarid Window-Guards in Hamadan

نویسنده [English]

  • Seyyed Hosein Hoseini Siyar
Lecturer, Faculty of Art and Architecture, Hamadan Islamic Azad University
چکیده [English]

Close encounters with the Western culture and art starts under the Qajar rule. In this period, art elements of the West find their way in the Persian art and architecture. This paper reports the results of a survey of window-guards extant form the Qajar period in Hamadan City. Of an initial sample of 68 windows, 26 samples were selected for not being a repetition of other designs. These show a gradual evolution in technique and style of using wrought iron in four phases.
In the first phase, a pattern formed with S-shaped elements covers the rectangular area of a window, while the semicircular area under the spanning arch is usually blocked. In the second phase, by modifying the ‘S’ element, all the window area is covered. In the third phase, the S element is further modified, its tips become convoluted and its proportions are freely changed to fill rectangular areas. In the fourth phase, the window-guard is treated as a decorative architectural element. Therefore, in addition to the S element, other decorative spiral elements are used.

  1. منابع و مآخذ
  2. خاستگاه هاى معمارى پنجره، جُستارى در مفهوم پنجره ». پارسا، محمدعلى
  3. در مجلة مسکن و محیط روستا، ش 134 ،« در زبان فارسى و فرهنگ ایرانى
  4. .94 - (تابستان 1390 )، ص 75
  5. پیرنیا، محمدکریم. آشنایى با معمارى اسلامى ایران، تدوین غلامحسین
  6. . معماریان، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت، 1374
  7. حسینى سیر، سیدحسین. شناسایى و بررسى طرح نرده پنجر ههاى بافت
  8. . تاریخى همدان، دانشگاه آزاد اسلامى واحد همدان، 1391
  9. خزاعى، میثم. پنجره به مثابه نظرگاه در نگارگرى ایرانى (دورة تیمورى و
  10. صفوى)، پایان نامة کارشناسى ارشد، اصفهان: دانشکده هنرهاى تجسمى
  11. . دانشگاه هنر، 1390
  12. زمانى، سپیده. سمبولیسم و کارکرد رنگ در ارس ىهاى تاریخى قاجار در دو
  13. شهر اصفهان و تبریز، پایان نامة کارشناسى ارشد، اصفهان: دانشکده هنر
  14. . ادیان و تمدن ها دانشگاه هنر، 1389
  15. . زمرشیدى، حسین. پیوند و نگاره در آجرکارى، تهران: زمرد، 1380
  16. . . کاش ىکارى ایران (گره معقلى)، جلد 2، تهران: کیهان، 1368
  17. سلطان زاده، حسین. پنجر ههاى قدیمى تهران، دفتر پژوهش هاى فرهنگى،
  18. .1375
  19. شیخ بهایى، محمد بن حسین. کلیات شیخ بهایى، تهران: انتشارات اقبال،
  20. بى تا.
  21. در ،« مطالعة طرح ارسى هاى کاخ هاى قاجارى تهران » . علیپور، نیلوفر
  22. .22 - فصلنامة نگره، ش 18 (تابستان 1390 )، ص 5
  23. غضبانپور، جاسم. زندگى جدید کالبد قدیم، گزید هاى از بناهاى باارزش
  24. . تاریخى، تهران: انتشارات وزارت مسکن و شهرسازى، 1372 فتحى زاده، مجید. بررسى نقوش گر هچینى در پنجرة کا خها و مساجد دورة
  25. صفویه در اصفهان، پایان نامة کارشناسى ارشد، دانشکده هنر، دانشگاه هنر
  26. . اصفهان، 1388
  27. : فرهنگستان هنر. فرهن گنامه معمارى ایران در مراجع فارسى، جلد 1
  28. اصطلاحات و مفاهیم، زیر نظر سیدمحمد بهشتى و مهرداد قیومى بیدهندى،
  29. انتشارات دانشنامة تاریخ معمارى ایرانشهر و مؤسسة تألیف و ترجمه و نشر
  30. . آثار هنرى (متن)، 1388
  31. قاضى حسینى، زهره. بررسى عناصر فضاى داخلى در نگارگرى ایران (مکتب
  32. تبریز دوم) با تأکید بر کارکرد پنجره، عنوان عملى: فضاى داخلى ملهم از
  33. . نگارگرى ایران، پایان نامة کارشناسى ارشد، دانشکده هنر، 1385
  34. پنجرة ارسى چشم معمارى » . گودرزى سروش، محمدمهدى و سارا بابازاده
  35. در همایش ملى سازه، راه، معمارى، دانشگاه آزاد اسلامى چالوس، ،« ایرانى
  36. .1390
  37. . ماهرالنقش، محمود. آجر و نقش، تهران: ناشر مؤلف، 1373
  38. . . معمارى مسجد حکیم، تهران: سروش، 1376
  39. . . میراث آجرکارى ایران، تهران: سروش، 1381
  40. مصطفوى، محمدتقى. هکمتانه آثار تاریخى همدان و فصلى دربارة ابوعلى
  41. . سینا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1381
  42. معین، محمد. فرهنگ فارسى معین (یک جلدى)، تهران: انتشارات معین،
  43. .1382