از تولد تا بلوغ طراحی شهری

مروری بر ادبیات طراحی شهری تفاوت برداشت ها و تنوع تعاریفی که متخصصین از این رشته و حرفه ارائه نموده اند را آشکار می شازد.چنین به نظر می رسد که نبود اجماع در خصوص مفهوم طراحی شهری به میزان قابل ملاحظه ای از عدم توجه به ماهیت پویا و تحول یابنده این حوزه معرفتی سرچشمه میگیرد. هدف این نوشتار بررسی تحولات تاریخی مفهوم طراحی شهری بازشناسی مراحل عمده تکامل آن، جستجوی پارادایم (الگوی) غالب در هردوره و تدوین یک مدل مفهومی جهت تبیین فرایند تحول طراحی شهری به مثابه کلیتی واحد است.این نوشتار از سه بخش تشکیل شده است: نخست مناقشاتنظری در مورد تعریف طراحی شهری طرح گردیده و با استفاده از نظریه " شباهت خانوادگی" لودویک ویتگنشتاین تلاشی در جهت تبیین موضوع به عمل آمده است سپس فرایند تحول طراحی شهری ارائه شده و در نهایت نتایج مطالعه مورد بحث قرار گرفته اند. یافته های این مطالعه بر این امر دلالت دارد که طراحی شهری به مثابه یک حوزه معرفتی از لحظه تولد تا مرحله بلوغ خود میزان قابل توجهی از تکامل نظری و پیشرفتهای روش شناختی را تجربه نموده است.تطور طراحی شهری در پنج الگوی متمایز و از نظر زمانی متوالی، تحت عناوین 1- پیش طراحی شهری 2- طراحی شهری آرایشی 3- طراحی شهری عملکردگرا 4 - طراحی شهری ادراکی و 5 – طراحی شهری پایدار تجلی می یابد. در این نوشتار استدلال شده است که بخشی از عدم توافق آرا در خصوص ماهیت طراحی شهری، نتیجه وقوع"خطای زمان پریشی" (آناکرونیزم) در ارایه تعاریف می باشد. تکامل مفهومی طراحی شهری دو جانبه بوده و جنبه های "ماهوی" و "رویه ای" این رشته را در بر میگیرد. از دیدگاه تکامل ماهوی مولفه های بیشتر و جدیدتری از کیفیت طراحی شهری توسط دانش پژوهانبازشناسی شده است.به بیان دیگر، در حالی که مفهوم" کیفیت" در مرحله جنینی طراحی شهری، به عنوان مقوله ای صرفا بصری تصور می گردید، اینک به عنوان پدیده ای پیچیده و چندجانبه متشکل از چهارمولفه" زیباشناختی(عینی)، " زیبا شناختی(ذهنی ادراکی)،"عملکردی" و زیست محیطی فهم میگردد. همچنین از دیدگاه "تکامل رویه ای" جهت گیری طراحی شهری از بعد فراورده به بعد فرایند فعالیت ها تغییر یافته است. در نتیجه این تحولات موضوع نظامهای جامع هدایت و کنترل طراحی شهری مورد تاکید قرار گرفته و جعبه ابزار طراحی شهری نیز به میزان قابل توجهی غنی تر گردیده و در کنار پروژه های سنتی ابزارهای نوینی همچون دستورکارطراحی شهری سیاست طراحی شهری و برنامه طراحی شهری را در بر گرفته است.