تبیین ارتباط الگوهای مکانی و رویدادی در معماری خانه های تاریخی روستای وانشان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، ایران

2 کارشناسی ارشد مرمت بناهاو بافت‌های تاریخی، دانشکدۀ حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، ایران

3 استادیار گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه فنی و حرفه ای، تهران، ایران

چکیده

در میان روش‌های شناخت ارزش‌های معماری بومی، معرفی الگوهای ساخت و معماری بیش از گذشته مورد توجه است. این روش به مستندسازی دقیق میراث معماری ‌می‌انجامد و در هنگام برنامه‌ریزی در زمینة احیا و مرمت، این داده‌ها کارکردی درخور می‌یابند. آنچه نتیجة این روند را متمایز می‌کند تا یک روستا همچون موزه‌ و روستای دیگر دارای حیات پویا باشد،‌ نوع نگرش به کیفیت الگوهاست. معماری بومی، از یک‌سو، متأثر از ویژگی‌های محیط طبیعی و از سوی دیگر، از نگرش‌های فرهنگی و رویدادهای تکرارشوندة رخ‌داده در آن مکان تأثیر می‌پذیرد. در این پژوهش هدف مطالعة الگوهای مکانی و رویدادی در معماری بومی یک روستا بر اساس الگویی روش‌مند و تکرارپذیر است. در این پژوهش کیفی با انتخاب روستای تاریخی وانشان از توابع شهرستان گلپایگان در استان اصفهان، به مطالعة کیفیت الگوهای معماری پرداخته می‌شود. بر این اساس، با روندی توصیفی، داده‌هایی، که از طریق مشاهدات میدانی، کتابخانه‌ای، مصاحبه، و بررسی‌های دقیق کالبدی به‌دست آمده است، به شیوة تحلیل منطقی مطالعه می‌شود. به این منظور، ابتدا به ویژگی‌های طبیعی مؤثر بر شکل‌گیری معماری بومی روستای یادشده پرداخته و در ادامه عناصر کالبدی در مقیاس خانه‌ها و رویدادهای مرتبط با هریک شناسایی و ارتباط میان آنها سنجیده می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد، تمایل اهالی وانشان به بهره‌مندی هرچه بیشتر از طبیعت سبب ایجاد فضاهایی شده که کیفیت نیمه‌باز دارند تا ضمن ایجاد آسایش محیطی در فصول مختلف، پاسخ‌گوی بیشتر فعالیت‌های روزمره‌ باشند. حیاط، عنصر اتصال‌دهندة عناصر داخلی خانه،‌ نقشی پراهمیت دارد و الگوی سکون و حرکت را در آن می‌توان دید. ایوان‌ها، این فضاهای واسطه، سه نقش مختلف با الگوی رویدادهای مختص خود در خانه‌های روستا دارند. فضای کِبَس و خونه نونوایی (آشپزخانه) و طویله دارای دو بخش تفکیک‌شده هستند که، برای امور مختلف در فصول سرد و گرم، شرایط محیطی مناسبی را فراهم می‌کنند. به‌طور معمول اشکوب اول دربرگیرندة فضاهای خدماتی و اشکوب دوم ویژة سکونت است. این تقسیم‌بندیِ کارکردی سبب ایجاد حریم خصوصی‌تر در اشکوب بالا و هم‌زمان پاسخ مناسبی به تأمین گرمایش اتاق‌های مسکونی در فصول سرد است.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explaining the Relation between Spatial and Event Patterns in the Architecture of Historical Houses in Vaneshan Village

نویسندگان [English]

  • Shahriar Nasekhian 1
  • Delaram Takbiri 2
  • Mehdi Sadegh-Ahmadi 3
1 Assistant Professor, Faculty of Conservation and Restoration, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 MA, Faculty of Conservation and Restoration, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran Iran
3 Assistant Professor, Department of Architecture and Urban planing, Technical and Vocational University (TVU), Tehran, Iran
چکیده [English]

In research on vernacular architecture’s values, identifying architectural and construction patterns is increasingly attracting attention. It leads to documentation of the architectural heritage, which in turn helps in revitalisation and restoration planning. It renders one village as an ancient museum, and another as enjoying a dynamic life. Vernacular architecture is influenced by natural environment, as well as local culture and daily life. This research aims to study the patterns of spaces and events in a village to unveil its recurring features: a qualitative research which studies the architectural patterns in the historical village of Vaneshan, near Golpaygan, a town in Isfahan province. The data obtained through observations, library, interviews, and detailed surveys, is studied in a logical-analytic manner. To do so, the natural features affecting the formation of the village's domestic architecture is discussed, followed by the study of architectural elements of houses and the events related to each element.
The results show that the desirability of nature has resulted in semi-open spaces: spaces corresponding to most daily activities and provide environmental comfort in different seasons. The yard plays a connecting role for other elements, significantly contributing informingpause and movement patterns. Porches play three different roles. The 'Kebas', the 'Khune nunva-e' (twotypes of kitchens), and the stableconsist of two separate spaces for cold and hot seasons. Normally, the first floor includes service spaces and the second floor is used for living. This functional division, creates more privacy on the second floor, and at the same time, provides suitable answers to heating requirements in liveable rooms in cold conditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Patterns of space
  • Patterns of events
  • Historical houses of Vanshan village
  • Vernacular architecture
آزاد، میترا و سیداحسان میرهاشمی روته.«توسعه و حفاظت در بافت‌های ارزشمند روستایی با رویکرد به فرهنگ بومی». مسکن و محیط روستا، ش. 154 (تابستان 1395): 89-106.
ابویی، رضا،‌ هادی ندیمی، و مهدی صادق احمدی. «ظهور و حضور روستا و میراث روستایی در سیر تطور اسناد بین‌المللی حفاظت». مسکن و محیط روستا، ش. 157 (بهار 1396): 3-20.
اشراقی، فیروز. گلپایگان در آیینه تاریخ. اصفهان: چهارباغ، 1382.
اشرفی، مهناز. «طراحی معماری در محوطه میراث روستایی؛ بررسی موردی: طراحی‌های انجام‌شده در روستای تاریخی میمند». نامه معماری و شهرسازی، ش. 32 (پاییز 1400): 5-29.
اکبری، حسن، مهدی بابازاده و حجت‌الله رشید کلویر. «گونه‌شناسی ساختار کالبدی ـ فضایی معماری مسکن روستایی دره شاهرود، شهرستان خلخال». علوم و تکنولوژی محیط زیست، ش. 10 (زمستان 1399): 147-158.
اکبری، غلامرضا و رضا سامه. تأملاتی بر بافت و معماری روستایی. قزوین: جهاد دانشگاهی قزوین، 1394.
اکبری، غلامرضا. «رازهای معماری روستایی». مسکن و محیط روستا، ش. 131 (پاییز 1389): 27-50.
الکساندر، کریستوفر. معماری و راز جاودانگی. ترجمة مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: روزنه، 1389.
پرونده ثبتی امامزاده ابوالفتوح وانشان. آرشیو میراث فرهنگی گلپایگان (تاریخ رجوع آذرماه 1400).
پیرنیا، محمدکریم. سبکشناسی معماری ایرانی. تهران: گنجینه، 1389.
تابان، محسن، عبدالرحمن دیناروند، و الناز بهبهانی. «بازخوانی بارزه‌های معماری بومی در مسکن روستاهای ساحلی بوشهر». مسکن و محیط روستا، ش. 176 (زمستان 1400): 3-16.
تکبیری، دلارام. طرح باززنده‌سازی روستای تاریخی وانشان. پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی ـ فرهنگی. اصفهان: دانشگاه هنر اصفهان، 1401.
حسینی‌کیا، سیدمحمدمهدی، پریسا‌ هاشم‌پور، لیلا مدقالچی، و آیدا ملکی. «تبیین نقش الگوهای رویدادِ برگرفته از عوامل فرهنگی و طبیعی در شکل‌گیری الگوهای فضایی معماری بومی؛ مطالعه موردی: روستای سرآقاسید». مسکن و محیط روستا، ش. 177 (بهار 1401): 15-28.
حناچی، پیروز و مهرداد مهران. «سیاست‌ها، الگوها و نمونه‌های احیا در بافت روستای میمند». هنرهای زیبا، ش. 30 (تابستان 1386): 53-62.
خدادادی، ‌الهام، ‌محمدرضا رحیم‌زاده، و مهدی محمودی کامل‌آباد. «بازخوانی ارتباط متقابل معماری بومی و سرآغاز معماری». صفه، ش. 32 (زمستان 1400): 5-17.
خراباتی، ساجده و پروانه شیرازی. «دستیابی به الگوی طراحی مسکن روستایی؛ مطالعة موردی: روستای طزره دامغان». مسکن و محیط روستا، ش. 175 (پاییز 1400): 3-18.
راپاپورت، آموس. انسانشناسی مسکن. ترجمة خسرو افضلیان. مشهد: کتابکده کسری، 1398.
زرگر، اکبر. درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1390.
سازمان بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. طرح هادی روستای وانشان 1382و 1394.
سعیدی، عباس. نقش مدیریت سنتی در تولید فضای پایدار روستایی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1384.
سلطانی، مهرداد، سیدامیر منصوری، و احمدعلی فرزین. «تطبیق نقش الگو و مفاهیم مبتنی بر تجربه در فضای معماری». باغ نظر، ش. 21 (تابستان 1391): 14-3.
شریفیان، محمدامین و پدرام جهانیان. «بررسی ضرورت توجه به مؤلفه فرهنگی در طراحی معماری زمینه‌گرا بر مبنای رویکرد انسان‌شناسی آموس راپاپورت». در مجموعه مقالات همایش ملی معماری و شهرسازی انسانگرا، قزوین: دانشگاه آزاد اسلامی قزوین، 1392، 1- 12.
صادق احمدی، مهدی. تداوم حیات روستا، تدوین اصول و مبانی منشور حفاظت از ارزشهای روستایی. اصفهان: دانشگاه هنر اصفهان، 1396.
صفی‌نژاد، جواد. جامعهشناسی ایلات و عشایر ایران. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت)، 1395.
فرهادی، مرتضی. واره: درآمدی به مردمشناسی و جامعهشناسی تعاون. تهران: شرکت سهامی انتشار، 1386.
قره‌بگلو، مینو ، قاسم مطلبی، و سامان صبا. «بازشناسی مفهوم ارزش در رابطه انسان و محیط در فضاهای باز سکونتی در معماری سنتی ایران». هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، ش. 24 (بهار 1398): 101-114.
مرزبان، پرویز و حبیب معروف. فرهنگ مصور هنرهای تجسمی. تهران: سروش، 1371.
مظفر، فرهنگ، باقر حسینی، و امین عبدمجیری. «فرهنگ در معماری بومی». مسکن و محیط روستا، ش. 138 (تابستان 1391): 29-38.
مهدوی، مسعود. مقدمهای بر جغرافیای روستایی ایران. ج 1. تهران: سمت، 1378.
مؤذن، سجاد و شینا ص برنجی. «شناخت و تحلیل کالبدی معماری بومی روستای لیوس». نشریه علمی معماری و شهرسازی ایران، ش. 12 (پاییز و زمستان 1400): 153-169.
مؤمنی، مهدی و حمیدرضا قیومی. «بررسی پتانسیل‌های گردشگری و ارتباط آن با توسعه پایدار در شهرستان گلپایگان؛ نمونه موردی: روستای وانشان». در اولین همایش ملی جغرافیا و گردشگری در هزاره سوم، اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، 1391، 1-11.
ندیمی، ‌هادی، رضا ابویی، و مهدی صادق احمدی. «هفت مفهوم مؤثر در اسناد بین‌المللی حفاظت پس از منشور ونیز بر حفاظت از میراث روستایی». مرمت و معماری ایران (مرمت آثار و بافتهای تاریخی، فرهنگی)، ش. 13 (بهار و تابستان 1396): 49-61.
سازمان هواشناسی استان اصفهان،‌ نمایه اقلیمی شهرستان گلپایگان، ‌1395.
http://esfahanmet.ir/Dorsapax/Data/Sub_44/File/golpaygan.pdf
Burden, Ernest. Illustrated Dictionary of Architectural Preservation. New York: McGraw-Hill, 2003.
Davies , Nikolas and Erkki Jokiniemi. Dictionary of Architecture and Building Construction. Oxford: Jordan Hill, 2008.
Harris, Cyril M. Dictionary of Architecture and Construction. New york: McGraw-Hill, 2006.
ICOMOS. Xi’an Declaration on the Conservation of the Setting of Heritage Structures, Sites and Areas. Adopted in Xi’an, China by the 15th General Assembly of ICOMOS,www.icomos.org
Oliver, Paul. Encyclopedia of Vernacular Architecture of the World, Vol. 3. Cambridge: Cambridge University Pres, 1997.
Ward, William. Dictionary of Building Preservation. New York: John Wiley and sons inc, 1996.