سنجش تأثیر مؤلفه های ادراکی زائران در تشرف به حرمهای زیارتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد طراحی شهری، دانشگاه هنر اصفهان، ایران

2 دانشیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران

3 استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، ایران

چکیده

توجه به بُعد ادراکی زائران در قلمروهای زیارتی و مؤلفه‌های مؤثر بر حالات روحی، معنوی، و تصویر ذهنی آنها، یکی از عوامل حائز اهمیت زمینه‌‌ساز آمادگی ذهنی در تشرف به یک مکان قدسی است. این پژوهش با هدف سنجش و تحلیل میزان تأثیر مؤلفه‌‌های ادراکی زائران در تشرف به حرم‌های زیارتی و بررسی آن در عرصه‌‌های تشرف به حرم مطهر حضرت معصومه(س) صورت گرفته است. پژوهش حاضر به روش کاربردی و با نظام پژوهش ترکیبی (کمی و کیفی) و روش‌‌ تحقیق توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. ابزارهای گردآوری داده‌‌ها مطالعات کتابخانه‌‌ای و میدانی (پرسش‌نامه) است که در بستری پیمایشی با جامعة آماری 172 نفر و با استفاده از روش نمونه‌‌گیری تصادفی از زائرین و مجاورین حرم مطهر حضرت معصومه(س) صورت پذیرفته ‌‌است. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از نرم‌‌افزار SPSS23 و Amos Graphic16 در قالب دو گونه تحلیل توصیفی و استنباطی و مدل‌سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، مدل عاملی تدوین‌شده با برازش مطلوب، رابطة معناداری میان مؤلفه‌‌ها و سنجه‌‌های ادراکی در تشرف زائران به حرم مطهر حضرت معصومه(س) را نشان می‌دهد. همچنین بر اساس یافته‌‌های پژوهش، از میان 6 مؤلفة شناسایی‌شده و 17 سنجة مرتبط با آن، مؤلفه‌‌های حس ادب و خضوع، حس معنویت، حس انتظار، نقش‌‌انگیزی، خوانایی، و حس تعلق به‌ترتیب با بارعاملی بیشتر، وزن بیشتری در ادراک زائران در حین تشرف به این حرم مطهر دارند. بنابر نتایج به‌دست‌آمده، بافت پیرامون حرم مطهر حضرت معصومه(س)، نیازمند توجهات مضاعفی از سوی مدیریت شهری به‌منظور ارتقای کیفیات منظر ادراکی منطبق با هنجارها و ملاحظات ارزشی این قلمرو زیارتی با توجه به سلسله‌مراتب تشرف در زائران است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Evaluation of Holy Shrines Pilgrims' perceptual indicators; the Case of the Surroundings of Her Holiness Masoumeh’s Shrine

نویسندگان [English]

  • Shirin Eslami 1
  • Bahador Zamani 2
  • Homayoon Nooraie 3
1 MA, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Associate Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
3 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Pilgrims' perceptions and how they affect spiritual, mental states and images are important for their mental preparation. The aim of this present study is to measure and analyse the effect of perceptual indicators of pilgrims to holy shrines in their procession towards Her Holiness Masoumeh’s shrine. This study was conducted through a mixed (quantitative-qualitative) approach and a descriptive-analytical research method. For data collection, library and field methods have been used and the sample group of the study, 172 people, was randomly selected from the pilgrims and locals. The data was analysed using the SPSS23 and Amos Graphic26 in the form of two types of descriptive-inferential analysis and structural equation modelling. The factor model compiled with cropper fit shows a significant relationship between the indicators and perceptual measures in the pilgrimage. Furthermore, among six identified indicators and seventeen related measures, the sense of politeness and humility, spirituality, expectation, ingravibility, legibility and belonging, respectively have more weight in the perception of pilgrims. This sheds light on the fact that the surrounding fabric of Her Holiness Masoumeh’s shrine requires more attention by authorities, in order to improve the quality of the perceptual scape, in accordance with normative values hierarchies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Perceptual indicators
  • Pilgrimage hierarchy
  • Pilgrimage shrines
  • Her Holiness Masoumeh’s shrine
  • Qom city

مراجع

ادیب‌زاده، بهمن و سلمی سیادتی فرازمند. «زیارت قبول، نقش نماهای شهری در ارتقاء کیفیت حریم‌های مقدس) با تأکید بر حالت بنا GESTURE)». در مجموعه مقالات کنفرانس دوسالانه جامعه و معماری معاصر، اصفهان، ۱۳۹۵.
امین‌زاده، بهناز. ارزش­ها در طراحی منظر شهری: پایداری، زیبایی، هویت. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1394.
بدیعی، ناهید. «جداره‌ها، حریم وصل». پایان‌نامۀ دکتری معماری. تهران: دانشگاه تهران، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، 1381.
تاج‌بخش، گلناز. «نقش قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد طراحی شهری. تهران: دانشگاه تهران، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، 1381.
تیموتی، دالن جی و دانیل اچ السن. گردشگری دین و سفرهای معنوی. ترجمۀ محمد قلی‌پور و احسان مجیدی‌فرد. تهران: نشر جامعه‌شناسان، 1392.
حیدری، محمدجواد. «تحلیلی بر نقش مکان‌های مذهبی در ایجاد حس مکان در ساکنین محلات شهری؛ مطالعه موردی: محله حسینیه زنجان». جغرافیا و روابط انسانی، ش. 2 (پاییز 1399): 478-496.
خاک زند، مهدی و داوود قربان‌زاده. «نگاهی پدیدارشناسانه به طراحی مناظر مقدس شهری». در پژوهش‌های منظر شهر، ش. 5 (پاییز 1395): 25-34.
رضایی ندوشن، محمد­. «بازتعریف مفهوم دروازه‌ها در مکان شهری، تأثیر دروازه‌های شهری بر ادراک عابران». پایان‌نامۀ دکتری شهرسازی. تهران: دانشگاه علم و صنعت، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، 1398.
شفیعی، سعید. «طراحی مجتمع مسکونی در رشت؛ تأملی پیرامون انطباق قلمرو ذهنی و عینی در مجتمع­های مسکونی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد معماری. گیلان: دانشگاه گیلان، دانشکدۀ معماری و هنر، 1393.
شقاقی، پژمان. کالبد خدایان، مروری بر چگونگی تجسم امر قدسی در معماری تمدن‌ها و فرهنگ‌های گوناگون. تهران: قصیده‌سرا، 1384.
عاشوری، علی. «منظر معنوی شهر، توسعه مکان­‌های مذهبی در شهرهای ایران». منظر، ش. 24 (پاییز 1392): 36-39.
فلاحت، محمدصادق. «مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهنده آن». هنرهای زیبا، ش. 26 (تابستان 1385): 57-66.
محمدی تمنانی، مرضیه. «بررسی آداب ورود به اماکن مقدس در ادیان (هندوئیسم، بوئیسم، یهودیت و اسلام)». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد الهیات و معارف اسلامی. شهرکرد: دانشگاه شهرکرد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، 1394.
محمودی‌نژاد، هادی و محمدرضا پورجعفر و محمدرضا بمانیان و مجتبی انصاری و علی‌اکبر تقوایی. «پدیدارشناسی محیط شهری: تأملی در ارتقای فضا به مکان شهری». علوم و تکنولوژی محیط، ش. 4 (زمستان 1387): 282-297.
مطلبی، قاسم و فرشته اسلامی و ثریا طاهری و سمیه گردی تختی و امین مهدوی. «تغییر ادراک معنا از حرم امام رضا (ع) در نسبت با زمان». فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، ش. 3 (پاییز و زمستان 1395): ۲۵-۱۵.
معماریان، ملیحه و بهادر زمانی. «تدوین چارچوب طراحی شهری برای مرکز شهر قم با رویکرد افزایش خوانایی و تصورپذیری». آرمانشهر، ش. 25 (زمستان 1397): 301-317.
نسر، جک ال. تصویر ذهنی ارزیابانه از شهر. ترجمۀ مسعود اسدی محل‌چالی. تهران: انتشارات آرمانشهر، 1393.
نقی­زاده، محمد. «هویت شهر و کمال‌‌بخشی به بافت تاریخی آن؛ مطالعه موردی: مشهد مقدس». هویت شهر، ش. ۱۹ (پاییز 1393): 1۹-۳۴.
ــــــــ . معماری و شهرسازی اسلامی (مبانی نظری). اصفهان: راهیان، 1385.
وثیق، بهزاد. «تبیین کاربست حس معنوی مکان جایگزین مفهوم حس مکان؛ نمونه بررسی‌شده: حرم امام رضا (ع)». فرهنگ رضوی، ش. 2 (تابستان 1399): 223-245.
تقوایی، ویدا. «کعبه از حصول شکل تا حضور صورت». مطالعات هنر اسلامی، ش. 15 (پاییز و زمستان 1390): 7-20.
مولایی، اصغر و محمدتقی پیربابایی. «بازشناسی فضاهای مذهبی به عنوان عناصر نشانه‌ای بنیادین در ساختار شهرهای ایران؛ نمونه موردی: شهرری». مدیریت شهری، ش. 51 (تابستان 1397): 243-258.
ثقة‌الاسلامی، عمیدالاسلام و زهرا روحی میرآبادی. «تحلیل فضاهای شهری پیرامون مکان­های مقدس در ارتباط با نیازها و الگوهای رفتاری زائران؛ مورد مطالعاتی: خیابان امام رضا )ع (شهر مشهد». آرمانشهر، ش. 32 (پاییز 1399): 205-218.
پورعماد، مژگان، محمد اجزاء شکوهی، محمدرحیم رهنما، و براتعلی خاکپور. «مطالعه محور شیرازی به‌عنوان یک مفصل شهری در دسترسی به بخش مرکزی مشهد». پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، ش. 23 (زمستان 1394): 133-154.
کلانتری خلیل‌آباد، حسین و حسین مبینی و مهدی حقی. «میزان انطباق ساختار اصلی شهر مشهد با تصویر ذهنی زائران». مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش. 17 (پاییز 1393): 35-43.
Ardhiati, Yuke. “The New Architecture of Mosque Design to Express the Modernity of Moslems”. Global Advanced Research Journal of Arts and Humanities (GARJAH), no. 4 (2013): 75-78.
Barrie, Thomas. Spiritual Path, Sacred Place: Myth, Ritual, and Meaning in Architecture. Boston: Shambhala, 1996.
Birch, Robert and Brian R. Sinclair. “Spiritual ity in Place: Building Connections between Architecture, Design, and Spiritual Experience”. in ARCC Conference Repository. University of North Carolina at Charlotte, 2013, 80-87.
Bonnes, Mirilia and Marino Bonaiuto. Environmental Psychology: from Spatial-Physical Environment to Sustainable Development. New York: John Wiley & Sons, Inc, 2002.
Brown, Graham, Thomas B. Lawrence, and Sandra L. Robinson. “Territoriality in Organizations”. Academy of Management Review, no. 3 (2005): 577-594.
Chandan, Shradha and Ashwani Kumar. “Challenges for Urban Conservation of Core Area in Pilgrim Cities of India”. Journal of Urban Management, no. 3 (2019): 1-13.
Edney, Julian J. “Place and Space: The Effects of Experience with a Physical Locule”. Journal of Experimental Social Psychology, no. 2 (1972): 124-135.
Geertz, Clifford. “Religion as a Cultural System”. in The Interpretation of Cultures: Selected Essays, Clifford Geertz, 87-125. Fontana Press, 1993.
Ghahremani, Hooman and Niloofar Hashemi. “A Critical Approach to the Interventions in Historical Urban Fabrics Focusing on City Competitiveness; Case Study: Central Area Surrounding the Holy Shrine, Mashhad, Iran”. Armanshahr Architecture & Urban Development, no. 22 (2018): 51-68.
Gifford, Robert. Environmental Psychology: Principles and Practice. Colville, WA: Optimal books, 2007.
Hassner, Ron E. “’To Halve and to Hold’: Conflicts over Sacred Space and the Problem of Indivisibility”. Security Studies, no. 4 (2003): 1-33.
Herzog, Thomas R., Pierre Ouellette, Jennifer R. Rolens, and Angela M. Koenigs. “Houses of Worship as Restorative Environments”. Environment and Behavior, no. 4 (2010): 395-419.
Huang, Keji and Philip Pearce. “Visitors' Perceptions of Religious Tourism Destinations”. Journal of Destination Marketing & Management, no. 14 (2019): 1-10.
Hussein, Mohammed. “From Courtyard to Monument: Effect of Changing Social Values on Spatial Configuration of ‘the Cities of the Holy Shrines’ in Iraq”. in Ninth International Space Syntax Symposium. Seoul: Sejong University, 2013.
Jackson, Richard H. and Roger Henrie. “Perception of Sacred Space”. Journal of Cultural Geography, no. 2 (1983): 94-107.
Jordan, Thomas. “The Uses of Territories in Conflicts, A Psychological Perspective”. Online Journal of Peace and Conflict Resolution, no. 2 (1998).
Mazloomi, SeyedMaziar, Syed Iskandar Ariffin, and Raja Nafida Raja Shahminan. ”Impact of Architecture on Sense of Place and Public Perceptions in Contemporary Mosques in Malaysia”. Journal of Architectural and Planning Research, 31(3) (2014): 233-253.
Mazumdar, Shampa and Sanjoy Mazumdar. “Sacred Space and Place Attachment”. Journal of Environmental Psychology, no. 3 (1993): 231-242.
Mazumdar, Shampa and Sanjoy Mazumdar. “Religion and Place Attachment: A Study of Sacred Places”. Journal of Environmental Psychology, no. 3 (2004): 385-397.
Nasar, Jack L. “Environmental Psychology and Urban Design”. in Companion to Urban Design, 162-174. Routledge, 2011.
Proshansky, Harold M. Environmental Psychology and the Design Professions. University of Chicago Press, 1974.
Saliba, Robert. “Framing Urban Design on the Margins: Global Paradigms and Regional Implications”. in Urban Design in the Arab World: Reconceptualizing Boundaries, Routledge, 2016.
Scannell, Leila and Robert Gifford. “Defining Place Attachment: A Tripartite Organizing Framework”. Journal of Environmental Psychology, no. 1 (2010): 1-10.
Serageldin, Ismail, Ephim Shluger, and Joan Martin-Brown, eds. Historic Cities and Sacred Sites: Cultural Roots for Urban Futures. World Bank Publications, 2001.
Sheldrake, Philip. “Placing the Sacred: Transcendence and the City”. Literature and Theology, no. 3 (2007): 243-258.
Taylor, Ralph B. and Glenn Ferguson. “Solitude and Intimacy: Linking Territoriality and Privacy Experiences”. Journal of Nonverbal Behavior, no. 4 (1980): 227-239.
Wang, Pi-Fen and Ming-Chyuan Ho. “Constructing a Preliminary Model for Designing Sacred Space”. Bulletin of Japanese Society for the Science of Design, no. 4 (2011): 31-40.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 27 شهریور 1400
  • تاریخ بازنگری: 05 اردیبهشت 1402
  • تاریخ پذیرش: 07 خرداد 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار