نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• امید شمس

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

حرم امامان عسکریین (ع) یکی از چهار زیارتگاه مهم شیعیان در عراق امروز است. طی سده‌های گذشته، ایرانیان در بسط و آبادانی و مرمت این زیارتگاه همواره نقشی مهم داشته‌اند. در دهه‌های اخیر، کالبد این حرم بسیار دگرگون شده و از برخی از ارزش‌های تاریخی و دینی آن، به‌ویژه ارزش‌های مربوط به طرز و آداب زیارت، کاسته شده است. برای حفاظت و مرمت این زیارتگاه تاریخی لازم است وضع (یا وضع‌های) معتبر و اصیل این حرم بازشناسی شود. پرسش مقالۀ حاضر این است که کالبد این حرم پیش از تعمیر اساسی آن در آغاز دورۀ قاجار چگونه بود و چه اجزا و ساختاری داشت. از مهم‌ترین اسناد تصویری در بازشناسی وضع این حرم در دورۀ یادشده سند مصوری است به نام طومار زیارتیِ نیبور. مقالۀ حاضر از طریق مطالعۀ یک‌یک نگاره‌های این طومار، شناخت زبان تصویری کل طومار و نیز با بهره‌گیری از اسناد مکتوب دیگر نگاره‌های مربوط به حرم سامرا را تفسیر می‌کند. مهم‌ترین یافتۀ این تحقیق این است که کالبد حرم عسکریین در سدۀ دوازدهم در عین یکپارچگی متشکل از دو بخش مجزا بود: «مَشهد» عسکریین (ع) و «مَقام» حضرت صاحب (ع). این دو بخش با یکدیگر مجاور و مرتبط بودند. بنای مشهد عسکریین در سدۀ دوازدهم هجری گنبدخانه‌ای رواق‌دار با گنبدی آوگون و احتمالاً بدون صحن و مناره بود. بنای مقام حضرت صاحب نیز، برخلاف وضع امروزی آن، گنبدخانه‌ای بود با گنبدی اُرچین بر فراز سرداب مقدس سامرا (سرداب غیبت). راهِ دسترس به سرداب مقدس نیز از داخل این گنبدخانه بود و آداب و طرز زیارت این سرداب نیز با این طریق دسترس تناسب داشت.

کلیدواژه‌ها

• حرم عسکریین (ع)
• کارستن نیبور
• طومار زیارتی
• مشهد عسکریین (ع)
• مقام حضرت صاحب (ع)

موضوعات

• مطالعات معماری

عنوان مقاله [English]

The Architecture of Al-Askari Shrine in 18th Century Based on Niebuhr’s Pilgrimage Scroll

نویسنده [English]

• Omid Shams

Shahid Beheshti university

چکیده [English]

Al-Askari Shrine is one of the four Shiite shrines in Iraq. Among past centuries, Iranians played a significant role in the development and conservation of this shrine. In recent decades, this shrine has been modified physically and spiritually, and its historical and religious values, especially those of pilgrimage rituals, have enormously fallen. In the preparation of the shine’s conservation plan, recognizing the valid and authentic status of this shrine is a vital prerequisite. The present paper asks how the structure and parts of this shrine’s building were before its substantial repairs in the early Qajar period. Among pieces of historical evidence, a pilgrimage scroll called the Niebuhr scroll is essential in recognizing the shrine’s building status before 18 century. In the present paper, the paintings of the shrine will be interpreted based on the visual language of the whole scroll. The process of interpretation also uses some written pieces of historical evidence. The paper proposes that before the 18th century the Al-Askari shrine had two separate parts: firstly, the mausoleum of two Imams Ali al-Hadi and Hassan al-Askari (the Mashhad), and secondly a shrine above the holy Sardab, from where is believed that Imam Mahdi’s occultation has occurred (the Maqam). These two parts were adjacent and segregated. The Mashhad had a chamber with a dome on a high drum, an arcade around, probably without any minaret and courtyard. The Maqam seemingly was a freestanding monument with a muqarnas dom, and without any courtyard. Unlike today, the access way of Sardab was through a staircase inside the Maqam and its pilgrimage ritual was fitted with this access way.

کلیدواژه‌ها [English]

• Al-Askari shrine
• Carsten Niebuhr
• Pilgrimage scroll
• Chamber of Saheb