بازتوانی سکونتگاه های روستایی پس از سانحۀ طوفان شن با استفاده از روش اقدام پژوهی مورد مطالعاتی: روستای سنگ آبادـ استان کرمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

2 استادیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

3 کارشناس ارشد بازسازی پس از سانحه، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

طوفان شن یکی از سوانح طبیعی رایج و از مهم‌ترین مشکلات مناطق کویری است. بروز این مخاطره بخصوص در نواحی روستایی (به دلیل آسیب‌پذیری بالای این مناطق) خسارات و تبعات فراوانی را در ابعاد مختلف اقتصادی‌ـ معیشتی، کالبدی، فرهنگی‌ـ اجتماعی و زیست‌محیطی به همراه دارد. شهرستان ریگان در استان کرمان یکی از بحرانی‌ترین نقاط کشور در مواجهه با این سانحه است. بنابر اظهارات مسئول‍ان محلی این سانحه در سالیان اخیر موجب تخلیة 50 سکونتگاه روستایی و آسیب به بیش از 150 روستا شده است. همچنین گسترش خشک‌سالی در دهه‌های اخیر موجب تشدید طوفان‌های شن و خسارات گسترده به جوامع عشایری شهرستان ریگان همچون روستای سنگ‌آباد شده است. با توجه به فراوانی و دورة بازگشت این سانحه، روستای سنگ‌آباد در معرض آسیب تدریجی و مستمر منابع محلی و منطقه‌ای طوفان‌های شن قرار دارد. وجود این مسئله و فقر و محرومیت حاکم بر آن منطقه، برنامه‌ریزی برای بازتوانی آن روستا را ضرورت می‌بخشد.
در این پژوهش از روش اقدام‌پژوهی استفاده شده است. پژوهشگران با مشارکت فعال دوساله (مرداد 1395 الی شهریور 1397) در اقدامات بازسازی روستای سنگ‌آباد و با مداخله در بازتوانی و بازسازی و ارتباط نزدیک با ساکنان روستا، برنامه‌ریزی بازسازی همه‌جانبه و یکپارچة روستا را بررسی کرده‌اند. در انتها اطلاعات به‌دست‌آمده با روش اقدام‌پژوهی ارزیابی و اعتبارسنجی شده است. با توجه تفاوت روش به‌کاررفته در این پژوهش با رویکردهای معمول مطالعات بازسازی، قابلیت به‌کارگیری این روش در پژوهش‌های آتی بازسازی نیز بررسی شده است. نتایج حاصل از ارزیابی اقدامات بازتوانی و بازسازی در آن روستا نشان از اثربخشی این فعالیت‌ها در کاهش خطر روستا در برابر طوفان شن دارد. بنابر نتایج در برنامة‌ بازسازی سکونتگاه‌های روستایی در معرض طوفان شن و به طور خاص روستای سنگ‌آباد، بازسازی اقتصاد و معیشت یکی از مهم‌ترین اولویت‌های بازسازی است. همچنین بازتوانی وجوه تفریحی‌ـ فرهنگی آسیب‌دیدگان در تسریع و موفقیت عملیات بازسازی بسیار مؤثر خواهد بود

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Post-Sandstorm Rehabilitation of Rural Settlements Using Action Research Method; the Case of Sang Abad, Kerman Province

نویسندگان [English]

  • Akbar Haj Ebrahim Zargar 1
  • Zoheir Mottaki 2
  • arezoo hosseinpoor 3
1 Professor Emeritus, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
2 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
3 MSc, Post-Disaster Reconstruction, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Deemed to be one of the most important problems in desert areas, sandstorms are among regularly-occurring disasters. They particularly affect rural areas due to their vulnerability, causing many economic, livelihood-related, physical, social, cultural, and environmental damages. Reagan County in Kerman province is known as one of the country’s most critical areas in this respect, with recent incidents causing 50 evacuations, and damages to a further 150 villages. Widespread droughts in recent decades have caused a lot of damage to the area’s nomadic communities such Sang Abad. Bearing in mind the frequent recurrence of the hazard, the rural settlements of this area are exposed to gradual decay. Exposure to local and regional sources of sandstorms, the high levels of vulnerability, and the poverty and deprivation necessitates the rehabilitation of the village.
The action research method is used here. For two years, the researchers have participated in the reconstruction of Sang Abad village (August 2016 - September 2018). Devising a comprehensive and integrated reconstruction planning for the village, they have intervened in rehabilitation and reconstruction keeping in close contact with the residents. The findings have then gone through process of assessment and valuation obtained from the study of the action research methodology. Bearing in mind the differences between the method used here with those of mainstream approaches to reconstruction studies, the feasibility of using this method in future reconstruction studies is also examined. The results of evaluating rehabilitation and reconstruction activities in Sang Abad have shown the effectiveness of these activities in reducing sandstorm hazards. It also seems that rehabilitation of the economy and livelihood is one of the most critical reconstruction priorities in rehabilitation of rural settlements exposed to sandstorms and in particular Sangabad.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sandstorm
  • Action research
  • Rehabilitation
  • Rural settlements
  • Sang Abad
ادیب حاج باقری، محسن و همکاران. روشهای تحقیق کیفی، تهران: بشری، 1386.
امیدوار، کمال. «تحلیلی از رژیم بادهای شدید و طوفانی یزد»، در برنامهریزی و آمایش فضا، ش 65 (بهار 1389)، ص 83-105.
آیسان، یاسمین و دیویس، یان. معماری و برنامهریزی بازسازی، ترجمة علیرضا فلاحی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1385.
چمبرز، رابرت. توسعة روستایی: اولویتبخشی به فقرای روستایی، ترجمة مصطفی ازکیا، تهران: دانشگاه تهران، 1387.
رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و همکاران. «فرایند مدیریت بلایای طبیعی در دو شیوة بومی و جدید: روستاهای بخش خورش رستم (شهرستان خلخال)»، در فصلنامه برنامهریزی و آمایش فضا، ش 60 (بهار 1388)، ص 63-94.
زرگر، اکبر. درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1393.
مک‌نیف، جین و دیگران. اقدامپژوهی (طراحی، اجرا، ارزشیابی)، ترجمة محمدرضا آهنچیان، تهران: رشد، 1382.
 
Barakat, Sultan. Rebuilding and Resettlement, 9 Years Ler: a Case Study of the Contractor Built Reconstruction in Yemen, Following the 1982 Dhamar Earthquake, UK: IAAS. Post-war reconstruction & development unit, 1993.
Creswell, J.W. & C.N. Poth. Qualitative Inquiry and Research Design: Choosing Among five Approaches, New York: Sage publications, 2016.
Greenwood, Davyd J. & Morten Levin. Introduction to Action Research: Social Research for Social Change, New York: SAGE publications, 1998.‏
Ku, Hok Bun. “Post-disaster Community Development in Rural Sichuan, China”, in Rural and Community Development, 10(3) (2015).‏ p. 122.
Middleton, Nick. & Utchang Kang,. “Sand and Dust Storms: Impact Mitigation”, in Sustainability, 9(6) (2017). p. 1-22.
Squires, Victor R. “Dust and Sandstorms: an Early Warning of Impending Disaster”, in Global Alarm: Dust and Sandstorms from World's Drylands,  2001, p. 15-28.‏
http://www.participatorymethods.org