تبارشناسیِ فضاهای انحصاری در نواحی ساحلی پیراشهری کرانة جنوبیِ دریای مازندران از چیستی تا نقش پذیری در سامانه های قانونی و برنامه ریزی

هدایتی فرد, مائده; خیرالدین, رضا

تبارشناسیِ فضاهای انحصاری در نواحی ساحلی پیراشهری کرانة جنوبیِ دریای مازندران از چیستی تا نقش پذیری در سامانه های قانونی و برنامه ریزی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ دکتری شهرسازی، دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، پژوهشگر Institute of Geography and Sustainablity (IGD)، دانشگاه لوزان سوییس

² دانشیار دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

چکیده

از مهم‌ترین دغدغه‌های برنامه‌ریزان شهری و منطقه‌ای تخصیص عادلانة فضا به فعالیت‌های متنوع است. دخالت عواملِ چندگانه به کوشش‌هایی به منظور انجام برنامه‌ریزی‌های پیچیده برای برقراریِ توازن میان خواست‌ها و منابع می‌انجامد. بی‌تردید این امر در زمین‌های باارزش محیط طبیعی، همچون زمین‌های ساحلی، جنگلی، کشاورزی، و غیره، اهمیتی دوچندان می‌یابد. از آنِ خود کردن فضاهای عمومی‌ــ همچون زمین‌های ساحلی و یا زمین‌هایِ باارزش ملی‌ــ به‌ویژه در نواحیِ ساحلی پیراشهری، جریانی است که هم در کشورهای بیشتر توسعه‌یافته و هم در جوامع کمتر توسعه‌یافته قابل مشاهده است. در شرایطی که در ظاهرِ امر، این فرایند در همة جوامع یکسان جلوه می‌کند، در چیستی این پدیده و چگونگی مواجهة سامانه‌های برنامه‌ریزی و قانون‌گذاری تفاوت‌هایی هست. در نوشتار حاضر کوشش می‌شود که با استفاده از رویکرد کیفی روش‌شناسی و به‌کارگیری روش تحلیل اسنادی و فنون فیش‌برداری و کدگذاری مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با کنشگرانِ مطلع، نخست چارچوبی گونه‌شناسانه از فضاهای انحصاری در محدودة مورد مطالعه و سپس تحلیلی از فرصت‌ها و محدودیت‌های سامانه‌های برنامه‌ریزی و قانونی برای پایش و مهار انحصاری شدن فضا عرضه شود. به این منظور 27 سند برنامه‌ریزی طی بازة 70 سال (1327-1396) و نیز قوانین، آیین‌نامه‌ها، و مصوبات ملی و منطقه‌ای از 1307 تا 1396 بررسی شدند. همچنین 12 مصاحبة نیمه‌ساختاریافته با کنشگران با دانش محلی انجام شده است. برون‌دادهای این پژوهش نشان داده‌اند که دو گونة اصلی از فضاهای انحصاری در این محدوده هستند که شامل فضاهای انحصاری شکل‌گرفته با قدرت اقتصادی و فضاهای انحصاری شکل‌گرفته با قدرت سیاسی می شوند که در چارچوب گفتمانی مصرف و فرهنگ ساختار یافته‌اند. همچنین، در شرایطی که شکل‌گیری فضاهای انحصاری از سازوکارهای تدوین برنامه‌ و قانون قدمتِ بیشتری دارد، این بسترهای نهادیِ رسمی (برنامه‌ریزی و قانون‌گذاری) برای رویارویی با پدیدة انحصاری شدن فضا در نواحی ساحلی پیراشهری، با کاستی‌هایی چون کاستی در اجرا، بخشی‌نگری، تصویب مصوبات متعارض، و اولویت‌دهی به منافع سازمانی به جای منافع عمومی مواجه‌ هستند.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.1683870.1396.27.3.5.9

عنوان مقاله [English]

A Genealogy of Exclusive Spaces in Suburban Areas of the Caspian Sea South Coast; from Quiddity to Role-Taking in Law-Making and Planning Systems

نویسندگان [English]

Maedeh Hedayatifard ¹
Reza Kheyroddin ²

¹ Researcher, Institut de Géographie et Durabilité (IGD), University of Lausanne, Switzerland

² One of the most important concerns of urban and regional planners is how to fairly distribute space between activities. Multiple intervening factors complicates their efforts to find a balance between demands and resources. This is

چکیده [English]

One of the most important concerns of urban and regional planners is how to fairly distribute space between activities. Multiple intervening factors complicates their efforts to find a balance between demands and resources. This is undoubtedly even more crucial when it comes to valuable lands such as coastal, forest, and agricultural lands and the like. The appropriation of public spaces such as coastal lands or lands of national value, particularly in coastal suburban areas is equally seen in the developed and less developed countries. However, and despite apparent similarities, there are differences between societies both in the essence and the way planning and law-making systems deal with it. Using a qualitative method as well as analysing documents and collected data, and also coding semi-structured interviews with informed activists, the present paper attempts to first offer a typological framework for exclusive spaces in the studied area, and then an analysis of strengths and weaknesses of planning and law-making systems to monitor and control these processes. In order to do so, 27 planning documents belonging to a 70-year period (1928–2017), together with laws, regulations, and national and regional bylaws were investigated. Also, 12 semi-structured interviews were arranged with informed locals. The outputs show that there are two types of exclusive spaces in the area: those formed by economic powers and those formed by political powers, structured respectively around consumption and culture discourses. Furthermore, in circumstances under which the formation of exclusive spaces is older than mechanisms of planning and law-making, the institutions controlling these mechanisms struggle with implementation issues, sectorianism, and conflicting laws and prioritisation of institutional over public interests.

کلیدواژه‌ها [English]

exclusive space
coastal suburban areas
planning system
law-making system

مراجع

بانک ملی ایران، ادارة آمار و بررسیهای اقتصادی و مالی، تاریخچة تنظیم برنامه هفتسالة عمران و آبادانی ایران، ضمیمه شماره 98: بانک ملی ایران، 1327.

تارنمای بنیاد مستضعفان و جانبازان، دسترسی در 13 شهریور 1396

http://www.irmf.ir/About-Us/History.aspx

پهلوی، رضا، سفرهای رضاشاه پهلوی به خوزستان و مازندران، به کوشش هارون وهومن، تهران: اندیشة خلاق، 1385.

زمانی، رضا. «سیکلهای اقتصاد سیاسی ایران از انقلاب مشروطه تا اوایل دهة 1390»، در فصلنامة مجلس و راهبرد، ش 91 (پاییز 1396)، ص 5-34.

ستاری، س. اقتصاد سیاسی خصوصیسازی در ایران معاصر، رسالة دکتری، دانشگاه تهران، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، 1389.

هدایتیفرد، مائده. تبیین سازوکارهای تولید فضای انحصاری در نواحی ساحلی پیراشهری: کرانه جنوبی دریای کاسپین. پایاننامة دکتری شهرسازی،استاد راهنما: رضا خیرالدین، تهران:دانشگاه علم وصنعت ایران، دانشکدة معماری و شهرسازی، 24 آبان 1396.

Ahmed, J.U. “Documentary Research Method, New Dimensions”, in Journal of Management and Social Science, 4(1) (2015), pp. 1-14.

Alvarez, M.J. Golden Ghettoes: Golden Communities and Class Residential Segregation in Montevideo, Uruguay, Rep. No. 02/2005 (Research and Training Network Urban Europe).

Atkinson, R. & S. Blandy. “Introduction: International Perspectives on the New Enclavism and the Rise of Gated Communities”, in Housing Studies, 20(2) (2005), pp. 177–186, Access at: http//dx.doi.org/10.1080/0267303042000331718

Aurigi, Alessandro & Stephen Graham. “Virtual Cities, Social Polarisation and The Crisis In Urban Public Space”, in Journal Of Urban Technology, Vol. 4, No. 1 (1997), pp. 19-52.

Bagaeen, Samer. “Gated urban life versus kinship and social solidarity in the Middle East”, in Bagaeen, S. and Uduku, O. (eds.), Gated Communities: Social Sustainability in Contemporary and Historical Gated Developments, Earthscan, London, 2010.

Banerjee, T. “The Future of Public Space: Beyond Invented Streets and Reinvented Places”, in APA Journal, 67 (1) (2001), pp. 9-24

Baycan Levent, T. & A. Gülümser. “Gated Communities from The Perspective of Developers”, in Land Use and Water Management in A Sustainable Network Society, EURODIV PAPER 51 (2007), pp. 1–19.

Bodnar, J. & V. Molnar. “Reconfiguring Private and Public: State, Capital and New Housing Developments in Berlin and Budapest”, in Urban Studies, 47(2) (2010), pp. 789–812.

Brower, D. & W. Dreyfood. “Public Access to Ocean Beaches: If You Find a Parking Space, How Do You Get to The Beach”, in Coastal Zone Management Journal, 5 (1/2) (1979), pp. 61-81.

Bryman, A. Social Research Method, Oxford University Press, 2001.

Carmona, M. & T. Heath & O. Taner & S. Tiesdell. Public Places Urban Space, The Dimensions of Urban Design, Architectural Place, 2003, DOI: 10.1080/17549175.2014.909518

Cartlidge, N. Whose Beach Is It Anyway, Conference Paper, 2013.

Ellin, N. Architecture of Fear, New York: Princeton Architectural Press, 1997.

Erkip, F. “The Rise of the Shopping Mall In Turkey: The Use And Appeal Of A Mall In Ankara”, in Cities, Vol. 22, No. 2 (2005), pp. 89–108.

Gezici, F. & Tuba Inal Cekic. “Gated Communities Leading The Development On The Periphery Of Istanbul Metropolitan Area”, in ITU A|Z, Vol. 6, NO. 2 (2009), pp. 73-97.

Glasze, G. & A. Alkhayyal. “Gated Housing Estates In The Arab World: Case Studies In Lebanon And Riyadh”, in Saudi Arabia. Environment And Planning B: Planning And Design, 29(3) (2002), pp. 321-336.

Godfrey, B. & O. Arguinzoni. “Regulating Public Space On The Beachfronts Of Rio De Janeiro”, in The Geographical Review, 120(1) (2012), pp. 17-34.

Harvey, D. “The Right to The City”, in New Left Review, Vol. 53 (September/October 2008), pp. 23–40.

Kheyroddin, R. & M. Hedayatifard. “Actors and Processes behind Exclusiveness of Coastal Lands: From Institutional Aspects to Spatial Outputs, Middle Shoreline of Caspian Sea of Iran”, in Jean-Marie BRETON & Olivier DEHOORNE & Jean-Marie FURT (eds.), Spaces an Island and Coastal Environments, Accessibility - Vulnerability – Resilience, Editor Paris, Karthala, 2015, pp. 158-177.

Kheyroddin, R. & M. Hedayatifard. “The Production of Exclusive Space in Coastal Pre-Urban Areas: Causes and Motivations: Middle Shoreline of Caspian Sea in North of Iran”, in Journal of Coastal Conservation, Vol 21(3) (2017), pp. 333-341.

Kheyroddin, R. & Hedayatifard, M. “From Social Segregation to Exclusive Public Shoreline Access: Coastal Gated Communities on the middle Shoreline of the Caspian Sea, North of Iran”, in Journal of Urban Planning and Development, Vol 143(3) (2016), Accessed at: https://doi.org/10.1061/(ASCE)UP.1943-5444.0000399)

Kirby, A. “The Production of Private Space and Its Implications for Urban Social Relations”, in Political Geography, 27 (2008), pp. 74-95.

Kohn, M. Brave New Nighborhood: The Privatization Of Public Space, New York: Routledge, 2004.

Lefebvre, H. The Production of Space, Oxford and Cambridge (MA.): Blackwell, 1996.

Low, S. “The Erosion Of Public Space And The Public Realm: Paranoia, Surveillance And Privatization in New York City”, in City And Society, Vol. 8, Issue. 1 (2006), pp. 43-49.

Low, S. & N. Smith. (Eds,). The Politics of Public Space, London: Routledge, 2006.

Madden, D.J. “Revisiting The End of Public Space: Assembling The Public in an Urban Park”, in City & Community, 9 (2) (2010), pp. 187–207.

Magalhaes, Claudio De. & F. Trigo. “Contracting Out Publicness: The Private Management of the Urban Public Realm and Its Implication”, in Progress in Planning, 115 (January 2016), pp. 33-45.

Melik, R. & I. Aalst & J. Weesep. “The Private Sector And Public Space In Dutch City Centres”, in Cities, 26 (2009), pp. 202–209.

Mitchell, D. “The End of Public Space? People’s Park, Definitions of The Public and Democracy”, in Annals of The Association of American Geographers, 85(1) (1995), pp. 108-133.

________ . The Right to The City: Social Justice and The Fight for Public Space, New York: The Guilford Press, 2003.

Mogalakwe, M. “The Use Of Documentary Research Methods In Social Research”, in Journal Of African Sociological Review, 10(1) (2006), pp. 221-230.

Newman, O. “Defensible Space: A New Physical Planning Tool For Urban Revitalization”, in Journal Of The American Planning Association, 61 (1995), pp. 149-155.

Pogue P. & V. Lee. “Providing Public Access To The Shore: The Role Of Coastal Zone Management Programs”, in Coastal Management, 27(2-3) (1999), pp. 219-237.

Pow, Ch. “Consuming Private Security: Consumer Citizenship And Defensive Urbanism in Singapore”, in Theoretical Criminology, 17(2) (2013), pp. 179-196.

Samara, TR. “Policing Development: Urban Renewal As Neo-Liberal Security Strategy”, in Urban Studies, 47(1) (2010), pp. 197–214.

Slangen, Ron H. The Role Of Public-Private Partnership In Urban Park Management: An Evaluation Of Bryant Park, New York City. Thesis, Faculty Of Architecture And Planning Columbia University, 2005.

Sorkin, M. Variations On a Theme Park: The New American City and The End of Public Space, New York: Hill and Wang, 1992.

Staeheli, L.A. & D. Mitchell. “Locating The Public”, in Research And Practice, Progress In Human Geography, 31(6) (2007), pp. 792–811.

Townshend, I. “From Public Neighbourhoods to Multi-Tier Private Neighbourhoods: The Evolving Ecology of Neighbourhood Privatization”, in Calgary, Geojournal, 66 (2006), pp. 103–120, DOI 10.1007/S10708-006-9010-7.

Vistad O. & M. Skår & L. Wold & M. Mehmetoglu. “Balancing Public Access And Privacy in Developed Coastal Zones: Factors Influencing Attitudes Towards Potential Management Options”, in Journal Of Outdoor Recreation And Tourism, 3-4 (2013), pp. 7–18

Viswambharan. A. & K. Ravi Priya. “Documentary Analysis as a Qualitative Methodology to Explore Disaster Mental Health: Insights from Analyzing a Documentary on Communal Roits”, in Journal Of Qualitative Research, Sage, pp. 1-17.

Webster, C. “Property Rights and the Public Realm: Gates, Green Belts, and Gemeinschaft”, in Environment and Planning B, 29 (2002), pp. 397–412.

Wehmeir, S. & S. Hornby. Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English, Comelsen, 2000.

Zaireen, A. & K. Hussin & A.L. Maslinda & M.Y. Norhidayah & M.N. Razali & M.N. Noorsidi Aizuddin & A.H. Mohammed & Z. Siti Radiaton Adawiyah. “The Interpretations Of Gated Communities From The Malaysian Gating Experience”, in Jurnal Teknologi, 73(5) (2015), pp. 17–24.