دگرگونی ورودی دهم (مسجد جامع اصفهان) در گذر زمان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد مرمت و احیای ابنیه و بافتهای تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان

2 استادیار دانشکدة حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

ورودی مفصل ارتباطی بین درون و بیرون بنا است که، علاوه بر نسبت سنجیدة آن با گذرهای مجاور، نقش تنظیم‌کنندة ارتباطات درونی و بیرونی را دارد. ورودی شمالی مدرسة مظفری یکی از ورودی‌های ده‌گانة مسجد جامع اصفهان معرفی شده است. فضای ورودی بخشی از ساختار آل مظفری بنا است که، به دلیل تغییرات و الحاقات متعدد، آنچه امروزه از این ورودی مشاهده می‌شود فضایی گنگ و دارای ابهام است. هدف از این پژوهش شناسایی، تحلیل، و رفع ابهام پیرامون این فضا و فهم نقش گذشتة آن با استفاده از بررسی‌ها و برداشت‌های دقیق میدانی، کنکاش در ساختار موجود، بررسی اسناد و مدارک مکتوب، و همچنین مقایسة تطبیقی است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که این فضا در مقایسه با 9 ورودی دیگر مسجد جامع و بر اساس شواهد موجود فاقد اندام‌هایی نظیر پیش‌طاق، درگاه، سردر، دالان، یا هشتی است. همچنین وجود گشایش‌های متعدد و یک زوج پلکان در بدنة بیرونی مجاور این فضا و فاصلة بین آن و گذر شمالی مسجد و آثار معماری موجود در این فاصله همگی حاکی از این است که حد فاصل این فضا تا گذر شمالی مسجد ساختارهایی داشته که امروزه به طور کامل از میان رفته‌اند. چنین فرایندی سبب شده این فضا به‌مرور از یک مفصل ارتباطی درونی به یک سردر ورودی مرتبط با گذر شمالی مسجد مبدل شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Adaptation of the Tenth Entrance (Isfahan Jame Mosque) over Time

نویسندگان [English]

  • Nasrin Pooreidivand 1
  • Eisa Esfanjary Kenari 2
1 MSc Student, Faculty of Conservation, Art University of Isfahan
2 Assistant Professor, Faculty of Conservation, Art University of Isfahan
چکیده [English]

The entrance is the pivot between the inside and the outside, where the communication between the two is regulated. The northern entrance of the Muzaffarid Madressa has been introduced as one of the ten entrances of the Isfahan Jame Mosque. The entrance space is part of a complex Muzaffarids structure; due to numerous changes and adaptations, what can be seen today is an ambiguous space. The aim of this research is to shed a new light on the ambiguity surrounding this space and understand its past historic developments using precise field surveys, the analysis of existing structures, the study of related texts, and a comparative approach. The findings of this study indicate that compared to the nine other entrances of the Jame Mosque, and based on the existing evidence, elements such as pishtaq, portal, door, corridor and vestibule are missing here. There are also several other openings as well as a pair of stairs in the adjacent outer walls; and the distance between this entrance and the northern passageway of the mosque include evidence indicating that this space has changed over time, from an internal connection to an external gateway associated with the northern passageway.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Isfahan Jame Mosque
  • Muzaffarid Madressa
  • north entrance
آرشیو پایگاه میراث فرهنگی (پایگاه میراث جهانی در مسجد جامع عتیق).
آیتاللهزاده شیرازی، باقر و محمدکریم پیرنیا و محمود ماهرالنقش. مساجد جامع ایران: مسجد جامع اصفهان، تهران: موزة رضا عباسی، 1358.
ابونعیم اصفهانی، حافظ. ذکر اخبار اصفهان، ترجمة نورالله کسایی، تهران: سروش، 1377.
اسفنجاری کناری، عیسی. «مطالعه و پژوهش معماری مسجد جامع ده نو میبد». در اثر، ش 38 و 39 (پاییز 1384)، ص 3-53.
اسفنجاری کناری، عیسی و امیرحسین کریمی. طرح پژوهشی مطالعه، آسیبشناسی و طرح حفاظت سردر مسجد جامع ارگ بم، بم: مرکز اسناد پایگاه میراث جهانی، 1387.
اقبال آشتیانی، عباس. تاریخ مغول از حملة چنگیز تا تشکیل دولت تیموری، تهران: امیرکبیر (مرکزی)، 1364.
پوپ، آرتور. معماری ایران، ترجمة غلامحسین صدری افشار، تهران: اختران، 1388.
پورعیدیوند، نسرین. طرح مرمت و ساماندهی سردر مدرسه مظفری مسجد جامع اصفهان. پایاننامة کارشناسی ارشد مرمت بنا، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکدة مرمت، 20 دی 1395.
جابری انصاری، محمدحسن. تاریخ اصفهان و ری و همة جهان، اصفهان: حسین عمادزاده، 1321.
جبلعاملی، عبدالله. «مسجد جامع اصفهان». در وبگاه خانة معماران آرمانشهر، 2/7/1387، (دستیابی در 28فروردین1395):
http://www.armanshahr.org/1-X-25-0-63
ــــــــ . «تاریخ تحولات مسجد جامع اصفهان»، در اثر، ش 61 (تابستان 1392)، ص 29-66.
جناب، علی. آثار و ابنیة تاریخی اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، مرکز اصفهانشناسی و خانة ملل، 1386.
حاجیقاسمی،کامبیز. گنجنامه: مساجد، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1378.
حسینآبادی، مصطفیمهدی. مطالعه و بررسی ادوار مختلف تاریخی و معماری مدرسة مظفری و چگونگی وابستگی آن به مسجد جامع اصفهان، طرح مرمت و بازسازی جبهة شرقی مدرسة مظفری، پایاننامة کارشناسی ارشد مرمت بنا، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده مرمت، 1376.
خطیبی، نادر. بررسی و مطالعه تزیینات و عملکرد ورودی در مسجد جامع اصفهان (مرمت کتیبه سردر باب الدشت)، پایاننامة کارشناسی ارشد مرمت آثار، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده مرمت، 1372.
خلیلی، فرنگیس. بررسی آسیبها و تعمیرات صورتگرفته در سردر شمال شرقی مسجد جامع اصفهان، پایاننامة کارشناسی ارشد مرمت آثار، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده مرمت، 1394.
حلیمی، محمدحسین. زیباییشناسی خط در مسجد جامع اصفهان، تهران: انتشارات قدیانی، 1390.
رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم. آثار ملی اصفهان، تهران: انجمن آثار ملی، 1352.
رئیسالسادات، تهمینه و جواد عباسی و حسین مرادینسب. «نقش آل مظفر در تمدن اسلامی»، در تاریخ در آینة پژوهش، ش 2 (تابستان1390)، ص 83-106.
ستوده، حسینقلی. تاریخ آل مظفر (جلد 1 و2)، دانشگاه تهران، 1346.
سلطانزاده، حسین. فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1372.
سمرقندی، کمالالدین عبدالرزاق. مطلع سعدین و مجمع بحرین (جلد اول)، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.
صالحیکاخکی، احمد و بهاره تقوینژاد و آزاده همتی. «بررسی اجمالی طرحهای دورة آل مظفر بر اساس نقوش کاشیکاریهای صفة عمر در مسجد جامع اصفهان»، در اثر، ش 61 (تابستان 1392)، ص 91-112.
قوچانی، عبدالله. گفتگوی شخصی با نسرین پورعیدیوند (ایمیل)، تیر 1395.
کتبی، محمود. تاریخ آل مظفر، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: چاپخانة سپهر، 1364.
کریمی، خاطره. گزارش تعمیرات مسجد جامع اصفهان (1351-1385)، اصفهان : مرکز اسناد میراث فرهنگی، 1385.
کوست، پاسکال. بناهای دورة اسلامی ایران (ازآغاز تا 1218ش)، ترجمة آتوسا مهرتاش، تهران: مؤسسة تالیف و ترجمه و نشر آثار هنری متن، 1390.
گالدیری، ائوجنیو. مسجد جامع اصفهان. ترجمة عبدالله جبلعاملی. تهران: مؤسسة تالیف و ترجمه و نشر آثار هنری متن، اصفهان: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1370.
ــــــــ . مسجد جامع اصفهان، ترجمة عبدالله جبلعاملی، تهران: مؤسسة تالیف و ترجمه و نشر آثار هنری متن، اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان، 1392.
ــــــــ . مسجد جمعه اصفهان در دوران آل بویه، ترجمة حسینعلی سلطانزاده پسیان، تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، بیتا.
گدار، آندره. «مسجد جامع عتیق اصفهان»، در مجلة هنر و مردم، ش 61 و 62 (1346)، ص 65-67.
گدار، آندره و یدا گدار و ماکسیم سیرو. آثار ایران (4)، ترجمة ابوالحسن سروقد مقدم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1368، 1371.
گرابار، اولگ. مسجد بزرگ اصفهان، ترجمة محمدعلی موسوی فریدنی، اصفهان: انتشارات مانی، 1388.
مافروخی اصفهانی، مفضل بن سعد. محاسن اصفهان، ترجمة حسین بن محمد آوی (قرن هشتم)، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، اصفهان: سازمان فرهنگی، تفریحی شهرداری اصفهان، 1385.
مرکز اسناد میراث فرهنگی اصفهان.
معماریان، غلامحسین. مسجد جامع اصفهان، به اهتمام محمدعلی طبرسا، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، 1389.
میرجعفری، حسین. تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی ایران در دورة تیموریان و ترکمانان، تهران: سمت، 1386.
میرحسینی، محمدحسن. آل مظفر، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1387.
ویلبر، دونالد و لیزا گلمبک. معماری تیموری در ایران و توران، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1374.
ویلبر، دونالد نیوتن. معماری اسلامی ایران در دورة ایلخانان، ترجمة عبدالله فریار، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1393.
هنرفر، لطفالله. گنجینة آثار تاریخی اصفهان، اصفهان: کتابفروشی ثقفی، 1350.
هیلنبراند، رابرت. معماری اسلامی: فرم عملکرد و معنی، ترجمة ایرج اعتصام، تهران: شرکت پردازش و برنامهریزی شهری، 1379.
Grabar, Oleg. The Great Mosque of Isfahan, London: I.B.Tauris, 1990.
Jung, Michael. The Wall Paintings of the Great Mosque of Isfahan, Italy: Nardini editore, 2016.
Saiedi-Anaraki, F. & B. Genito. “FROM THE EXCAVATION TO THE ARCHIVE: ADAMJI (A.RCHAEOLOGICAL D.IGITAL A.RCHIVE M.ASJED-I J.OM‘E AT ISFĀHĀN). A JOINT IRANIAN/ITALIAN PROJECT”, in Journal of Newsletter Archeologia (CISA), No. 0 (2011), pp.101-121.