نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار دانشکدة مرمت، دانشگاه هنر اصفهان
2 مربى دانشکدة معمارى و شهرسازى، دانشگاه آزاد اسلامى، واحد اصفهان (خوراسگان)
3 مربى دانشکدة معمارى، مرکز آموزش عالى غیر انتفاعى غیر دولتى سپهر اصفهان
چکیده
گنبدهای دوپوستۀ گسسته در گذر زمان فرم‌های متنوع گوناگون در بخش اجزای اتصال‌دهندۀ خود داشته‌اند. با تحلیل فرایند ساخت و بررسی هندسۀ فرمی آن‌ها به جلوگیری از فراموشی و از دست رفتن مهارت‌های استادکاری در ساخت آن‌ها کمک خواهد شد. در پژوهش حاضر باور بنیادین این است که فرم نهایی اجزای تشکیل‌دهندۀ گنبدهای دوپوسته گسستۀ نار شاخص شهر اصفهان، به شکل مستقیم از نوع چینش آجرها و چگونگی قرارگیری کلاف‌ها از یک سو و توانمندی استادکارها نسبت به دانش هندسه عملی و نظری، از سوی دیگر، تأثیر می‌پذیرد. در این پژوهش تلاش است که با معرفی اجزای گنبد و بررسی نمونه‌هایی از گنبدهای دوپوستۀ گسستۀ نار در اصفهان، ویژگی‌های هندسی و چگونگی جزئیات اجرایی و ساخت آن‌ها بررسی شود. همچنین فرم‌های گوناگون کلاف‌های چوبی و خشخاشی‌ها و دلایل استفاده از آن‌ها عرضه شده است. از مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی بهره برده شده و سپس تصاویر و ترسیم‌های نگارندگان، که از سوی استادکاران محلی اصلاح شده، ارائه شده است. یکی از یافتههای این مقاله تدوین شناسایی دقیق اجزا و چگونگی چیدمان آجر در گنبدهای دوپوستۀ گسستۀ نار است، از دیگر نتایج شناخت تفاوت در خلاقیت معمار محلی است که باعث ایجاد تمایز در ویژگی‌های هندسی و ساختاری این گنبدها (از جمله تنوع فرمی و اجرایی در خشخاشی‌ها و کلاف‌های چوبی) شده است. همچنین مشخص شد که برخلاف باورهای پیشین، گاهی در دهانه‌های کوچک قفل و بستی بین خشخاشی و پوستۀ بیرونی به کار برده نمی‌شود. علاوه بر آن مشخص گردید خشخاشی‌ها باید به صورت کامل و همراه با خود گنبد اجرا شوند و در صورت اجرای آن‌ها به صورت نیمه، نیروهای وارده و عکس‌العمل متفاوت در ترازهای مختلف ایجاد خواهد شد و پوستۀ بیرونی ترک خواهد خورد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Disconnected Double-Shell Domes: Geometry and Construction
نویسندگان [English]
- Nima Valibeig 1
- Sanaz Rahravi Poudeh 2
- Afrooz Rahimi Ariayi 3
1 Assistant Professor, Faculty of Restoration, Art University of Isfahan
2 Lecturer, Faculty of Architecture and Urban Planning, Isfahan Azad University
3 Lecturer, Faculty of Architecture, Isfahan Sepehr Non-profit and Private Institute of Higher Education
چکیده [English]
Disconnected double-Shell domes are a common feature of Persian architecture. These domes consist of two separate shells: the lower shell (ahyaneh) seen as a decorated ceiling from inside; and the prominent outer shell visible from the exterior and farther distances. Although essentially disconnected, these two shells are linked by timber tie beams, braces and infill masonry walls (khashkhashi) acting as structural stiffeners both for the drum and the dome. This paper examines the geometry and construction of these domes in five different mosques or churches built in the Safavid Period in Isfahan. Interestingly, despite the similarity of the main concept, there are significant differences in how the stiffener elements link the two shells in these five cases. In smaller domes, there is no connection between the infill walls and the exterior shell. Furthermore, this study reveals that in case the infill walls are not built simultaneously with both of the shells, cracks appear in the outer shell.
)