ارتباط ساختار شهر تاریخی شیراز با شبکه آبمطالعه موردی: نهر قنات خیرات در سده های هفتم تا چهاردهم

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسندگان

1 دانشجوى دورة دکترى معمارى دانشگاه بهشتى

2 فارغ التحصیل کارشناسى ارشد مطالعات معمارى ایران، دانشگاه شهید بهشتى

چکیده

: بهره گرفتن از امکان بررسی تطبیقی و به کمک اجزاء و جوانب معلوم شهر تاریخی،اجزا و جوانب مجهول و شبکه آب رسانی آن را تبیین کرد.اگر امروزه از این امکان بهره نگیریم، بی شک در آینده با مجهول ها و دشواری ها ی بیشتری روبرو خواهیم شد. هدف از این نوشتار نگاهی به ارتباط ساختار شهر و شکل شریان های حیاتی آن در شیراز است و تلاش بر این است که با روشی غیر منحصربه این شهر، در شهرهایی با وضعیت مشابه، به لحاظتأمین آب نیز قابل آزمایش باشد. مهمترین منابع آب شهر شیراز از دیر باز قنات ها بوده اند. آبی که از طریق بارش بر دشت و کوه به سفره های زیر زمینی راه می یافت، با قنات به حوالی شهر منتقل میشد، مظهر این قنات ها معمولا خارج از باروی شهر بود از آن پس این ابها به صورت نهر و جداول آب( در این مقاله همه جا «نهر» و «جوی» «جدول»دریک معنی، مسیرهای روباز آب به کار خواهد رفت) در داخل شهر توزیع میشد و همه شهر از آن بهره مند میشدند. در این مقاله ارتباط جداول آب درون شهر و ساختار شهر از دو نظر تبیین می شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Formation of Shiraz Historic City and Its Irrigation Network

نویسندگان [English]

  • Elnaz Najjar Najafi 1
  • Tannaz Latifian Esfahani 2
1 PhD Candidate, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
2 M Sc, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

This paper examines the formation of Shiraz historic fabric in response to its lifelines by employing a methodology that could be replicated in studies of other cities, as well. For this purpose, (i) the formation of alleys in response to topography and irrigation network is explained; and (ii) the impact of the irrigation network on formation of key monuments is reviewed. The subterranean and surface channels of an important irrigation network—Kheirat Qanat—is followed between ca 13 century AD to ca 19 century AD as a case demonstrating this paper’s hypotheses. To this end, a literature review ascertains the gravitational direction of irrigation channels. Then, a hypothetical network of alleys is developed based on topography and the irrigation network. This yields a hypothetical direction for water flow connecting key monuments built in 13 century. Reference to existing documentation verifies the existence of a water aqueduct, while a field visit reveals remnants of its flow. The location of later monuments is thus explained by continuation or disruption of this hypothetical water channel.

  1. آریان پور، علیرضا. پژوهشى در شناخت باغ هاى ایران و باغ هاى تاریخى شیراز، تهران: تاریخ فرهنگ ایران زمین، 1365.
  2. آصف، محمدهاشم. رستم التواریخ، تصحیح و تحشیة محمد مشیرى، تهران: تابان، 1348.
  3. ابن بطوطه، محمد بن عبد الله بن محمد اللواتى الطنجى. سفرنامة ابن بطوطه، ترجمة محمدعلى موحد، تهران: چاپ سپهر نقش، 1370.
  4. ابوترابیان، بهنام و طناز لطیفیان و الناز نجار نجفى. « تناسب ساختار کالبدى شهر تاریخى شیراز و آب (واقع در آرشیو و کتابخانة پایگاه سیاستگذارى و میراث فرهنگى بافت تاریخى شیراز) اسفند 1388.
  5. اطلاعات مضبوط در سازمان فضاى سبز شهردارى.
  6. افسر، کرامت الله. تاریخ بافت قدیمى شیراز، تهران: انجمن آثار ملى، 1353.
  7. افشار، ایرج و عمادالدین شیخ الحکمایى. اسناد معمارى ایران: کتابچة املاک اینجوى فارس (سدة هشتم هجرى)، دفتر دوم، تهران: فرهنگستان هنر،1389.
  8. امداد، حسن. شیراز در گذشته و حال، شیراز: چاپ موسوى، 1339.
  9. پیرنیا، مشیرالدوله. تاریخ ایران باستان از آغاز تا انقراض قاجاریه، تهران: خیام، 1375.
  10. تاورنیه، ژان باتیست. سفرنامة تاورنیه. ترجمة حمید ارباب شیرانى، تهران: نیلوفر، 1382.
  11. جنید شیرازى، معین الدین ابوالقاسم. شد الازار فى حطّ الاوزار عن زوّارالمزار، تصحیح و تحشیة محمد قزوینى و عباس اقبال، تهران: چاپخانة مجلس، 1328.
  12. جواهرى، پرهام و محسن. چارة آب در تاریخ فارس، تهران: گنجینة ملى آب ایران، 1372.
  13. خوب نظر، حسن. تاریخ شیراز، به کوشش جعفر مؤید شیرازى، تهران: 1380.
  14. زارع، ایمانعلى. بازخوانى و بازنوشت وقف نامة منصوریه، تهران : ادارة اوقاف،1384.
  15. زرکوب شیرازى، ابوالعباس احمد بن ابى الخیر. شیرازنامه، تهران: فرهنگستان هنر، 1389.
  16. سامى، على. شیراز شهر جاویدان، شیراز: نوید شیراز، 1363.
  17. فرصت شیرازى، میرزامحمدنصیر. آثار عجم، به اهتمام عبدالله طهرانى، چاپ سنگى، بمبئى: مطبعة نادرى، 1352.
  18. فسایى، حاج میرزاحسن. فارسنامة ناصرى، تصحیح و تحشیة منصور رستگار فسایى، تهران: امیرکبیر، 1378.
  19. مستوفى، حمدالله. نزهة القلوب، به کوشش محمد دبیرسیاقى، تهران: طهورى، 1336.
  20. مقدسى، ابوعبدالله محمد بن احمد. احسن التقاسیم فى معرفة الاقالیم، ترجمة على نقى منزوى، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، 1361.
  21. مهریار، محمد و دیگران. اسناد تصویرى شهرهاى ایرانى: دورة قاجار، تهران: دانشگاه شهید بهشتى، سازمان میراث فرهنگى کشور (پژوهشگاه)، 1378.
  22. میرزامیر بن غیاث الدین على غیاثى. «وقف نامة معین الدین محمد غیاثى 1058 ق، رونوشت وقف نامه، اداره کل م/ 75+ ،آرشیو 2
  23. نامى اصفهانى، محمدصادق. تاریخ گیت ىگشا، با مقدمة سعید نفیسى. تهران: 1363.
  24. نقشة زمین شناسى با مقیاس 100000:1 دشت شیراز، سازمان زمین شناسى کشور. زمین شناس و ناظر: م. ج. عندلیبى.
  25. ویلبر، دونالد. مسجد عتیق شیراز. ترجمة افرا بانک، تهران: فرهنگستان هنر، 1387.
  26. یعقوبى، احمد بن اسحاق. البلدان. ترجمة محمدابراهیم آیتى. تهران: علمى و فرهنگى، 1381.