The Term Apadana in Achaemenid Palatial Complexes

Document Type : علمی - پژوهشی

Authors

1 PhD Candidate, Faculty of Art and Architecture, University of Mazandaran

2 Associate Professor, Faculty of Art and Architecture, University of Mazandaran

Abstract

This paper is a lexicographical and architectural review of the term ‘apadana’ as used in Achaemenid inscriptions. Although there is no consensus on the origins of this term, its usage has been noted in reference to a colonnaded hall. In later periods, it has been used in Persian as âpâtân and adopted in Arabic as al-fadan to denote a palace, building and salutation. This research however argues that this term had a wider connotation in reference to an architectural pattern as seen in Achaemenid palaces such as Persepolis and Susa. It actually referred to the public extrovert part of the Achaemenid palace reserved for royal receptions. This explains its figurative usage in Sassanid period for reference to arched entrance portals of palaces, domed halls, throne chambers and royal reception halls. Nevertheless, its original architectural design was introvert in nature. In the Sassanid period, this design evolved into noh-gonbad (literally nine-dome) compositions of palaces and pavilions. In this composition, a palace with a square plan was placed on one side of a garden exposing three façades and reserving one side for the servants. In later periods, this architectural composition further evolved. The building was placed in the centre of the garden and formed the familiar octagonal design of garden pavilions usually referred to as hasht-behesht (literally eight paradises).

ابن حوقل، محمد بن حوقل. صوره الارض، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1345.
ابن فارس، احمد بن فارس. معجم مقاییس اللغه، محقق عبدالسلام محمد هارون، جلد4، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1362.
ابن منظور، جمال‌الدین ابوالفضل محمد بن مکرم. لسان العرب المحیط، جلد4، مقدمۀ شیخ عبدالله العلایلی، بیروت: دارالجیل و دار لسان العرب، 1408.
اشمیت، اریش اف. تخت جمشید I، بناها، نقش‌ها و نبشته‌ها، ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: امیرکبیر با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین، 1342.
اصطخری، ابو اسحق ابراهیم. ممالک و مسالک، ترجمۀ محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1373.
اومستد، آلبرت تن آیک. تاریخ شاهنشاهی هخامنشی، ترجمۀ محمد مقدم، تهران: علمی و فرهنگی، 1383.
بایگانی بنیاد پژوهشی پارسه‌ـ پاسارگاد.
بهار، محمدتقی. سبک‌شناسی، جلد اول، تهران: امیرکبیر. 1355.
بی‌نام. «أسماء لمسمیات فی شؤون مختلفة»، نشریه مجمع اللغة العربیة، العدد 1، 1353.
پرو، ژان. «شوش در دورۀ هخامنشیان»، در شوش و جنوب غربی ایران، تاریخ و باستان‌شناسی، گزارش گردهمایی بین‌المللی شوش، سمینار بلو، زیر نظر ژان پرو و ژونوییو دلفوس، ترجمۀ هایده اقبال، تهران: مرکز نشر دانشگاهی و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران، (1376)، ص 218-212.
تجویدی، اکبر. دانستنی‌های نوین دربارۀ هنر و باستان‌شناسی عصر هخامنشی بر بنیاد کاوش‌های پنج‌سالۀ تخت جمشید، تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، 1355.
ترـ مارتیروزوف، فلیکس. «گونه‌شناسی بناهای ستون‌دار ارمنستان در دورۀ هخامنشی»، ترجمۀ کامیار عبدی، در مجلۀ باستان‌پژوهی، ش 10 و 11 (1391)، ص 7۰-7۵.
جودکی عزیزی، اسدالله، داوود صارمی نایینی و افشین ابراهیمی. مربع نه‌بخشی و نه‌گنبد در معماری (با تأکید بر معماری ایرانی و سرزمین‌های هم‌جوار)، تهران: گنجینۀ هنر، 1393.
جوهری، اسماعیل بن حماد. الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه، مجلد6، محقق احمد عبداغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین. 1376.
جیهانی، ابوالقاسم بن احمد. اشکال العالم، ترجمۀ علی بن عبدالسلام کاتب، مقدمۀ فیروز منصوری، مشهد: شرکت به‌نشر آستان قدس رضوی، 1368.
خوانساری، مهدی و دیگران. باغ ایرانی بازتابی از بهشت، ترجمۀ مهندسین مشاور آران، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی، 1383.
خلف تبریزی، محمدحسین. برهان قاطع، جلد1، به ‌اهتمام محمد معین، تهران: کتاب‌فروشی ابن سینا، 1342.
رضی، هاشم. فارسی باستان، تهران: فروهر، 1367.
سامرز، جفری. شواهد باستان‌شناختی دورۀ هخامنشی در شرق ترکیه، ترجمۀ محمد فیض‌خواه و صمد علیون، در مجلۀ باستان‌پژوهی، ش 10 و 11 (1391)، ص ۸۷-۱۰۴.
شارپ، رالف نورمن. فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی، تهران: پازینه، 1382.
شهبازی، علی‌رضا شاپور. شرح مصور تخت جمشید، تهران: سازمان میراث فرهنگی، 1375.
صارمی نایینی، داوود و اسدالله جودکی عزیزی. «کوشک رحیم‌آباد بم و چهارباغ تاریخی آن، یادگاری از سده‌های آغازین اسلامی در ایران»، در مجلۀ باغ نظر، ش 30 (پاییز 1393)، ص ۶۷-۸۸.
عطایی، ؟. گفتگوی با ایشان و مدارک منتشرنشده نزد ایشان.
فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ سیستانی. دیوان حکیم فرخی سیستانی، به تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: مطبعه مجلس، 1311.
فردوسی توسی، ابوالقاسم. شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق و محمود امیرسالار، دفتر اول، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی)، 1386.
فره‌وشی، بهرام. کارنامه اردشیر بابکان، با متن پهلوی، آوانویسی، ترجمه، تهران: دانشگاه تهران، 1386.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، المجلد 3 و 4، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تاریخ.
کابلی، میرعابدین. «چگونگی برپایی تختگاه و آپادانای شوش»، در دومین کنگرۀ تاریخ معماری و شهرسازی ایران، کرمان- ارگ بم، جلد سوم، به‌کوشش باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)، 1378، ص 2۴۱-2۶۰.
کنت، رولاند ج. فارسی باستان، دستور زبان، متون، و واژه‌نامه، ترجمۀ سعید عریان، تهران: حوزه هنری، 1379.
گیرشمن، رمان. چغازنبیل‌ (دورـ اونتاش‌)، ترجم< اصغر کریمی، تهران: سازمان میراث فرهنگی، ۱۳۷۳.
ــــــــ . هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمۀ عیسی بهنام، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1346.
لوکوک، پی‌یر. کتیبه‌های هخامنشی، ترجمۀ نازیلا خلخالی، زیر نظر ژاله آموزگار، تهران: نشر و پژوهش فرزان، 1382.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. مروج الذهب و معادن الجواهر، جلد 1، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی، 1382.
ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین ناصر بن خسرو. دیوان قصاید و مقطعات حکیم ناصرخسرو به ضمیمۀ روشنایی‌نامه و سعادت‌نامه و رساله‌ای به نثر، تهران: کتابخانه طهران، 1307.
واختسموت، فریدریش. «یادمان‌های اصلی»، ترجمه باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، در سیری در هنر ایران، جلد اول، دوره‌های پیش از هخامنشی، هخامنشی و پارتی/ اشکانی، تهران: علمی و فرهنگی، 1387، ص ۳۹۷-۴۰۷.
هرتسفلد، ارنست. ایران در شرق باستان، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1381.
ــــــــ . تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستان‌شناسی، ترجمۀ علی‌اصغر حکمت، تهران: انجمن آثار ملی، 1355.
Adle, Charyar. “La Mosque Haji_Piyâdah/ Noh-Gonbadân a Balkh (Afghanistan)”, in Cral, I (2011), p 565-625.
Goff Meade, Clare. “Excavations at Biba Jan 1967: Second Preliminary Report”, in IRAN, Vol. VII (1969), p. 115-130.
________ . “Excavations at BabaJan, 1968: Third Preliminary Report”, in IRAN, Vol. VIII (1970), p. 141-156.
Hesse, Albert. “Electrical Resistivity Survey of the Shaur Palace”, in The Great Royal Residence of Achaemenid Persia, Ed. Jean Perrot, Trans. Gerard Collon, London: The Iran Heritage Foundation, 2010, p. 373-403.
Koldewey, Robert. The Excavations at Babylon, Trans. Agnes s. Johns, London: Macmillan and Co, 1914.
Ladiray, Daniel. “The Archaeological Results, The Palace of Darius at Susa”, in The Great Royal Residence of Achaemenid Persia, Ed. Jean Perrot, Trans. Gerard Collon, London: The Iran Heritage Foundation, 2010, p. 139-208.
Mohammadkhani, K. Une Nouvelle Construction Monumentale Achéménide à Dahaneh-e Gholaman, Sistan – Iran, in www.achemenet.com/ressources/ Arta, 2012.
Schmitt, R. & D. Stronach. APADĀNA, in http: //www.iranicaonline.org/ articles/ apadana, 2011.